Η ρήξη του ελληνικού τμήματος των “Γιατρών Χωρίς Σύνορα” με τα δυτικοευρωπαϊκά τμήματα

987

του Αντ. Ρήγα, από το Άρδην τ. 21, Ιούλιος-Αύγουστος 1999

Συνέντευξη του Αντώνη Ρήγα, μέλους του ελληνικού τμήματος με τον Θανάση Τζιούμπα και τον Περικλή Παπανδρέου, στις 16/6/99

-Ν’ αρχίσουμε κάνοντας μια ιστορική αναδρομή στην παρουσία των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (Medecins Sans Frontieres) στην ίδρυση και την εξάπλωσή τους.

-Ένας από τους θεμελιωτές των Γιατρών χωρίς Σύνορα, ο Μπερνάρ Κουσνέρ (νυν υφυπουργός Υγείας στη Γαλλία αλλά και παλαιότερα σης κυβερνήσεις του Μιτεράν), λίγους μήνες μετά τον Μάη του ’68, όπου συμμετείχε ενεργά, έφυγε με τον Ερυθρό Σταυρό και πήγε στη Μπιάφρα μαζί με δύο-τρεις άλλους γιατρούς εθελοντές. Γυρνώντας από την Μπιάφρα δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν και να ανεχθούν τη σιωπή που επέβαλε ο Ερυθρός Σταυρός στα μέλη των αποστολών. Καταλάβαιναν ότι το σκάνδαλο της γενοκτονίας που ξετυλίγονταν μπροστά στα μάτια τους ήταν αδιανόητο να το αντιμετωπίσουν με την σιωπή, και ότι ήταν καθήκον τους να βγουν και να το καταγγείλουν. Διαγράφηκαν αμέσως, αλλά ήδη ήταν φανερή η ανάγκη τους για μια νέου τύπου ιατρική ανθρωπιστική οργάνωση που δεν θα περιέθαλπε απλώς τα θύματα, αλλά θα έβαζε μέσα στις καταστατικές της αρχές και την μαρτυρία (temoignage)-κaτaγγελίa των αιτιών των σφαγών, εκτοπισμών, γενοκτονιών κ.λπ.

Έτσι ξεκίνησαν τις συνεδριάσεις τους στα φοιτητικά ακόμα δωμάτια τους μαζί με τους δημοσιογράφους του περιοδικού Tonus και ένα γκρουπ γιατρών, οι οποίοι είχαν αντίστοιχες εμπειρίες με τον Ερυθρό Σταυρό, στο Μπαγκλαντές.

Γεννιόνταν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ). Η οργάνωση, χρησιμοποιώντας συχνά τα ΜΜΕ, είχε μια ραγδαία ανάπτυξη αρχικά στη Γαλλία. Γύρω στο ’79, εφτά χρόνια μετά την ίδρυση τους, οι ΓΧΣ διαφώνησαν με τον συγκεντρωτισμό κυρίως του Μπερνάρ Κουσνέρ, την εποχή που αυτός άρχιζε την καμπάνια για τους boat people του Βιετνάμ. Είχε εγκατασταθεί με ένα πλοίο στα ανοιχτά της Νότιας θάλασσας της Κίνας και μάζευε τις χιλιάδες των φυγάδων που εγκατέλειπαν το Βιετνάμ μετά την νίκη των Βιετκόνγκ. Μετά την διαγραφή του από τους ΓΧΣ, ίδρυσε τους Γιατρούς του Κόσμου (Medecins du Monde, MDM)

-Ποια ήταν η εξέλιξη;

-Μετά έχουμε γύρω στα ’82 την ίδρυση από Βέλγους εθελοντές του βελγικού τμήματος και την έντονη διαφωνία τους με τους Γάλλους (mother section) που έφτασε μέχρι τα δικαστήρια. Στη συνέχεια δημιουργείται το ολλανδικό τμήμα, το ελβετικό και το ισπανικό, μαζί με μια τρομακτική άνοδο των συνδρομητών (1.000.000 στην Γαλλία), αλλά και των άλλων Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) κυρίως στον πλούσιο Βορρά αλλά και παγκόσμια.

Τα τμήματα αυτά άνοιγαν σιγά σιγά παραρτήματα γραφείων (Delegate office D.O.) σε μια σειρά από χώρες όπως η Ιταλία (βελγικό τμήμα), Αγγλία (ολλανδικό τμήμα), USA (γαλλικό τμήμα) κτλ. που δεν είχαν όμως επιχειρησιακή δυνατότητα, δεν μπορούσαν δηλαδή να αποφασίζουν για άνοιγμα-κλείσιμο αποστολών, αλλά διατελούσαν υπό καθεστώς «αποικιακού» τύπου, στέλνοντας στα πέντε τμήματα με τα επιχειρησιακά κέντρα, χρήματα και εθελοντές.

-Στην Ελλάδα πότε ιδρύθηκαν οι ΓΧΣ;

-Το ελληνικό τμήμα δημιουργείται γύρω στα ’90 και ήταν μια ιδιάζουσα περίπτωση (όπως πάντα). Ο ιδρυτής του ο Σωτήρης Παπασπυρόπουλος, (εθελοντής με το Γαλλικό τμήμα στην

Ονδούρα), είχε πάρει την εντολή από το γαλλικό τμήμα να φτιάξει ένα νέο τμήμα, με επιχειρησιακή δυνατότητα, με δικά του διοικητικά όργανα που θα άρχιζε σιγά-σιγά να κάνει δικές του αποστολές, με προοπτική να γίνει τελείως ανεξάρτητο.

-Πότε αρχίζει η δραστηριότητα του ελληνικού τμήματος;

-Αρχίζουν αποστολές, γύρω στο ’91, στη Ζάμπια, αλλά αρχίζουν και να φεύγουν εθελοντές με τα ξένα τμήματα για να αποκτήσουν εμπειρία και να έρθουν να στελεχώσουν αργότερα την Αθήνα. Το ’94, στη διεθνή ομοσπονδία των ΓΧΣ, το ελληνικό τμήμα, με την συμφωνία Γάλλων και Ισπανών, προτείνεται να αναγνωριστεί σαν ανεξάρτητο τμήμα. Συμφωνούν όλοι, αλλά μετά το διάλειμμα και όταν επανέρχονται στην αίθουσα οι Βέλγοι και οι Ολλανδοί ζητούν με το πρώτο και το τελευταίο βέτο στη ιστορία του κινήματος να ακυρωθεί η απόφαση και να παραμείνουν μόνο τα πέντε πρώτα τμήματα επιχειρησιακά.

Η δικαιολογία ήταν πως το ελληνικό τμήμα δεν έτοιμο, που μπορεί να ήταν και αλήθεια, αλλά αυτή η ενέργεια μας κανε; να πιστεύουμε πως τα βαθύτερα αίτια ήταν οι εσωτερικες ισορροπίες μέσα στο κίνημα που θα ανατρέπονταν. Μετα στα ’97 «παντρεύτηκε» το ελληνικό τμήμα με το ελβετικό, έχοντας κοινο επιχειρησιακό κέντρο και κοινό επιχειρησιακό διευθυντή.

-Προσπάθησαν δηλαδή οι Βέλγοι και οι Ολλανδοί, να κρατήσουν «κλειστή» την οργάνωση;

-Και αυτό, γιατί η ραγδαία ανάπτυξη των ανθρωπιστικών οργανώσεων και ειδικά των Γιατρών χωρίς Σύνορα τους είχε δημιουργήσει τρομερά πολιτικά και διοικητικά προβλήματα. Σ’ αυτό πλέον είναι σύμφωνα όλα τα μεγάλα τμήματα να μην παραχωρήσουν δηλαδή την επιχειρησιακή δράση σε άλλα τμήματα.

Πάρτε για παράδειγμα την κρίση των μεγάλων λιμνών, στην Ρουάντα, στο Ζαΐρ, ή στο Μπουρούντι. Εκεί ούτε τα πεντε επιχειρησιακά τμήματα πολλές φορές μπορούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους…

-Λεν συνεργάζονται;

-Όχι πάντα, και συχνά συγκρούονται με δημόσιες ανακοινώσεις γιατί δεν έχουν κοινή οπτική γωνία και πολιτική. Ας πούμε στο Μπουρούντι, στη Ρουάντα, στην Γκόμα του Ζαΐρ οι Γάλλοι Γιατροί χωρίς Σύνορα, οι οποίοι αν θες, έχουν γεννήσει αυτή την κουλτούρα της μαρτυρίας, έχουν διωχθεί επανειλημμένα από χώρες, λόγω αυτής της καταγγελίας-μαρτυρίας. Το βελγικό τμήμα δεν έκανε ποτέ χρήση αυτής της καταστατικής αρχής, επαναφέροντας έτσι την αντίληψη της σιωπής του Ερυθρου Σταυρού, και δεν έχει διωχθεί ποτέ και από πουθενά…. Το ’85 στην Αιθιοπία του Μεγκίστου για παράδειγμα… -Τι συνέβη στην Αιθιοπία;

-Βγήκαν και κατήγγειλαν στη διεθνή κοινότητα, ότι, πρώτον φταίει η κυβέρνηση του Μεγκίστου για την πείνα, με τους μαζικούς εκτοπισμούς φυλών που κάνει, και δεύτερον ότι δεν υπάρχει διαφάνεια για το που πηγαίνει η ανθρωπιστική βοήθεια που έρχεται. Οα θυμάστε τότε τα περίφημα ταυτόχρονα κονσέρτα του Africa Aid στο Λονδίνο και στην Νέα Υόρκη. Μόλις ένα μήνα μετά από την καταγγελία αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα με διαταγή της κυβέρνησης. Αλλά μόνο το γαλλικό τμήμα. Οι άλλοι (Βέλγοι, Ολλανδοί) παρέμειναν στους προσφυγικούς καταυλισμούς με την δικαιολογία των χιλιάδων παιδιών που θα πέθαιναν στα κέντρα διατροφής με την απουσία τους. Κοιτάξτε, είναι πολύ δύσκολες αποφάσεις…απ’ τη μια γίνεσαι με την παραμονή σου γρανάζι της φρίκης και απ’ την άλλη για χιλιάδες αθώα θύματα είσαι φορές η μόνη ελπίδα…

-Άρα υπάρχουν διαφορετικές κουλτούρες…

-…Διαφορετικές προσεγγίσεις στο θέμα της μαρτυρίας περισσότερο…

Αλλο παράδειγμα: στην Ρουάντα το ’95, με την σφαγή 5.500 προσφύγων Χούτου απ’ τον κυβερνητικό στρατό των Τούτοι,

στο Kybeho. Το γαλλικό τμήμα των ΓΧΣ που ήταν παρόν στον προσφυγικό καταυλισμό έκανε αμέσως την μαρτυρία-καταγγελία και μάλιστα ήταν ένας Έλληνας με τον ΟΗΕ, που είχε πάρει τις φωτογραφίες, και μας έδωσε το φιλμ, ο Αλέξανδρος Καστάνιας. Το αποτέλεσμα ήταν η αποπομπή του γαλλικού τμήματος απ’ την χώρα και η περίεργη (τουλάχιστον) απόλυση του Αλέξανδρου απ’ τον ΟΗΕ.

Το βελγικό τμήμα είναι ακόμα στη Ρουάντα!!!….

-Ο.Τ. … Αρα μπορούμε να πούρε πως υπάρχουν αρχές που παραβιάζονται… Και όλα αυτά δεν γίνονται ακόμη ποιο θολά απ’ το γεγονός ότι αυτά τα τμήματα των ΓΧΣ αποτελούνται από πολίτες χωρών που είχαν αποικιοκρατική παράδοση και στήριξη των καθεστώτων στις περιοχές αυτές; -Σίγουρα τα πράγματα μπερδεύονται ακόμα περισσότερο .. .ήταν ο Κουσνέρ πάλι (υπουργός του Μιτεράν εκείνη την εποχή) που ζήτησε την operation turquoise (την «ανθρωπιστική» παρέμβαση των γαλαζοσκούφηδων του γαλλικού στρατού) για τον περιορισμό της γενοκτονίας συνολικά 1.000.000(1) ανθρώπων. Δεν είναι τυχαίο ότι οι αποστολές των Γάλλων ΓΧΣ αναπτύχθηκαν ακριβώς σ’ εκείνη την περιοχή κάτω από την προστασία της γαλλικής operation turquoise…

Και αυτό θα το δούμε τώρα στο Κόσοβο ξανά, δυστυχώς, θα αναπτυχθούν δηλαδή οι γερμανικές, ισπανικές, ελληνικές ΜΚΟ κάτω απ’ την ομπρέλα των αντίστοιχων εθνικών τμημάτων του NATO…

και ως «ανθρωπιστική» κατά δεύτερον. Είχαν καταγγείλει επίσης τον βομβαρδισμό του νοσοκομείου στο Μογκαντίσου από τους Αμερικανούς, εκεί όμως το «λάθος» ήταν αληθινό.

– Επειδή ειπώθηκε πως οι γάλλοι ΓΧΣ και πιθανά και άλλες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις έχουν σαν βασικό στοιχείο τη μαρτυρία, υπάρχει κάποιος κώδικας ηθικής δεοντολογίας που να προφυλάσσει αυτήν την ίδια την μαρτυρία απο διαφορετικές εκδοχές-οπτικές και τις πιθανόν «πολιτικές χρήσεις» της;

-Όχι, δυστυχώς δεν υπάρχει ένας κώδικας δεοντολογίας, αλλα ούτε και έχει συμφωνηθεί ένας τρόπος, μια διαδικασία για την μαρτυρία-καταγγελία. Αυτή η έλλειψη ήταν και η αιτία της τελευταίας σύγκρουσης των μεγάλων τμημάτων στα ’97 περί την λίμνη Κίβου, στο ανατολικό Ζαΐρ (Κονγκό πλέον) του Καμπίλα με την σφαγή και εξαφάνιση χιλιάδων Χούτου απ’ τον συμμαχικό τότε για τον Καμπίλα, στρατό της Ρουάντα. Το γαλλικό τμήμα των ΓΧΣ, που δεν ήταν και παρόν, ενήργησε ενάντια στην ασφάλεια των άλλων δυο τμημάτων, του βελγικού και του ολλανδικού καταγγέλλοντας την γενοκτονία στα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Ο πόλεμος μεταξύ των τριών τμημάτων κρατάει ακόμα… Μ’ αυτήν την πίεση, οι Γάλλοι πριν ένα χρόνο, έβγαλαν ένα αρκετα ενημερωτικό βιβλίο της δικηγόρου τους, υπεύθυνης για την «μαρτυρία» στους διεθνείς οργανισμούς, Nathalie Saullier, με αυτό ακριβώς το θέμα της μαρτυρίας και της καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Πάντως το ερώτημα παραμένει…

-Εδώ υπάρχει λοιπόν μια μακρά, θα μπορούσε να πει κανείς, σύμπλευση του ανθρωπισμού με την στρατιωτική επέμβαση. Ήδη από την επέμβαση στη Ρουάντα…

-Αυτό είναι πολύ πιο παλιό. Ο Ναπολέων όταν έκανε την εκστρατεία του στην Αίγυπτο πήρε μαζί του και γιατρούς οι οποίοι έκαναν κατά τα άλλα εκπληκτική δουλειά για την ιατρική επιστήμη και την θεραπεία επιδημιών, αλλά δεν έπαυαν να είναι τμήμα ενός κατακτητή, ενός στρατού κατοχής. Εάν πάμε και παρά πίσω, μετά την «ανακάλυψη» της Λατινικής Αμερικής οι πρώτοι που φτάνουν εκεί είναι οι Ιησουίτες… – …για να σώσουν ψυχές…

-Θα θυμάστε τις χριστιανικές κοινότητες στα 1550 μ.χ. των Indios στην Παραγουάη1. Το τάγμα των Ιησουϊτών έχτιζε χριστιανικές κοινότητες και οι Πορτογάλοι έμποροι σκλάβων έβρισκαν έτοιμα τα θύματά τους.

Τώρα αυτά, και όχι μόνο στην επέκταση του δυτικού πολιτισμού, πάνε μαζί. Το «καλό» με το «κακό» έτσι με μια μανιχάίστική ανάγνωση. Ίσως μόνο με την επέκταση των Ούννων της κεντρικής Ασίας είχαμε εξάπλωση του «απόλυτου κακού». Αν τώρα το ανθρωπιστικό κίνημα παραμείνει απλός άκριτος παρατηρητής αυτής της παγκοσμιοποίησης χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι είναι και μοχλός της, το τονίζω, αντί να να γίνει κριτής της όλο και μεγαλύτερης εξάρτησης του Νότου απ’ τον πλούσιο Βορρά και της πολιτισμικής του αλλοτρίωσης, αυτό χρήζει νομίζω μιας άλλης κουβέντας-ανάλυσης.

-Σ’ αυτό το θέμα υπάρχει συζήτηση; Δηλαδή προτού φτάσουμε στη σημερινή κρίση, όπου τα πράγματα οξύνονται και ο ανθρωπισμός γίνεται το άλλοθι επέμβασης και βομβαρδισμών. Υπάρχει προηγούμενο συζήτησης και ποια είναι τα κριτήρια τα οποία επιτρέπουν «παράθυρο» επέμβασης ας πούμε… Γιατί είναι άλλο να προσφέρεις βοήθεια και άλλο να είσαι εξάρτημα μιας επέμβασης.

-Όχι όσο θα έπρεπε…Η κουβέντα που γίνεται είναι για την κάθε κρίση, αν υπάρχει πραγματικό «ανθρωπιστικό πεδίο» παρέμβασης.

Στη Σομαλία για παράδειγμα, όταν έγινε η «ανθρωπιστική» επέμβαση των Αμερικάνων του Μπους, αυτό είχε πραγματικά συγκλονίσει εσωτερικά τις ανθρωπιστικές οργανώσεις και κυρίως τους ΓΧΣ, γιατί απ’ όσο μαθαίνω οι υπόλοιπες δεν επεξεργάζονται τέτοια θέματα, και είχαν γίνει καταγγελίες. Οι Γάλλοι γιατροί που ήταν εκεί πέρα είχαν καταγγείλει και την επέμβαση ως τέτοια

-Και έρχεται η Νατοϊκή επέμβαση στη Γιουγκοσλαβία η οποία γίνεται με αυτά τα προσχήματα. Ας ξεκινήσουμε απ’ την αρχη το ιστορικό. Πώς ξεκινήσατε εσείς και πήρατε την απόφαση να πάτε στο Κόσοβο;

-Μόλις άρχισαν οι βομβαρδισμοί πήγαμε αρχικά στα Σκόπια για να δούμε τι γίνεται. Είχαμε ακούσει για χιλιάδες πρόσφυγες που κατέβαιναν στα Σκόπια από τις εισόδους του Μπλάτσε και του Τζένεραλ Γιάνκοβιτς και βρεθήκαμε εκεί δύο άτομα. Οι εικόνες ήταν «αποκαλυπτικές» πραγματικά, αλλά για τα ευρωπαϊκά δεδομένα γιατί στην Αφρική το φαινόμενο είναι αρκετά συχνό. Δύο άτομα λοιπόν ξεκινήσαμε και συναντηθήκαμε στα Σκόπια με την ολλανδική ομάδα των ΓΧΣ που είχε την επιχειρησιακή ευθύνη και αρχίσαμε την διερεύνηση για τις πρώτες παραγγελίες σε υλικό για τους πρόσφυγες, (φάρμακα, αντίσκηνα, διατροφή κ.λπ.) και σε ανθρώπινο δυναμικό από εθελοντές που θα χρειαζόμασταν. Σε ελάχιστο χρόνο είχαν στηθεί τα προσφυγικά στρατόπεδα για τους Κοσοβάρους όχι μόνο στα Σκόπια αλλά και στην Αλβανία, και σ’ αυτό βοήθησαν και πολλές άλλες οργανώσεις, (οι Γιατροί του Κόσμου ήταν ήδη εκεί πριν από την κρίση). Σ’ αυτήν τη φάση υπήρξαν δυο γεγονότα που καταγγείλαμε. Πρώτον η διάθεση της Κυβέρνησης των Σκοπίων να οικειοποιηθεί την ξένη βοήθεια παζαρεύοντας την παραμονή και εγγραφή-νομιμοποίηση πολλών ΜΚΟ με ανταλλάγματα σε βοήθεια, και η εμμονή των ένοπλων στρατιωτών του NATO να μην εγκαταλείπουν τα στρατόπεδα και να μην αφήνουν τις ανθρωπιστικές οργανώσεις να κάνουν όπως αυτές ξέρουν τη δουλειά τους.

Μετά από τις κινητοποιήσεις των τριών πρώτων εβδομάδων και αφού το ελληνικό τμήμα είχε στείλει ήδη ένα αεροπλάνο γεμάτο φάρμακα στα Τίρανα και συμμετείχε ενεργά με 13 συνολικά εθελοντές στην κρίση ήταν πλέον φανερό ότι οι ανάγκες σε περίθαλψη και διατροφή των προσφύγων, είχαν πλέον καλυφθεί σε πολύ ικανοποιητικό βαθμό και ότι το πρόβλημα που παρέμεινε ήταν το τι γίνεται πλέον μέσα στο Κόσοβο.

-Διερευνάτε λοιπόν μια αποστολή στη Γιουγκοσλαβία;

-Από την επικοινωνία μας με τα άλλα τμήματα γνωρίζαμε ότι η γιουγκοσλαβική Κυβέρνηση αρνούνταν να τους παραχωρήσει βίζες εισόδου. Υπάρχει ακόμη μεταξύ τους μια πολύ έντονη καχυποψία απ’ τον πόλεμο της Βοσνίας και της Κροατίας. Ακριβώς εκείνη την στιγμή (21/4/99), ο κοινός υπεύθυνος αποστολών του ελληνικού και του ελβετικού τμήματος παραιτείται μονομερώς από την ευθύνη του ελληνικού τμήματος υπογραμμίζοντας την

ανυπαρξία έμπειρων στελεχών στην Αθήνα ενώ ο πραγματικός λόγος ήταν η πίεση που δέχονταν από τον πρόεδρο του ελληνικού τμήματος για κοινή αποστολή στη Σερβία. Καταλάβαινε δηλαδή ότι το ελληνικό τμήμα (που είχε και έντονο πρόβλημα κατοχύρωσης της επιχειρησιακής δράσης του), δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχο (ήδη πολλοί συνδρομητές ρωτούσαν για τις πρωτοβουλίες μας μέσα στην Γιουγκοσλαβία) και δεν ήθελε καθόλου να αναλάβει προκαταβολικά τις ευθύνες. Εκτός αυτού στα «ενδοοικογενειακά» περιοδικά ενημέρωσής μας είχε εκ των υστέρων τοποθετηθεί, με ακραία αντισερβικά αισθήματα.

-Υπήρχε μια απροθυμία στο να δράσουν αυτά τα τμήματα στην Γιουγκοσλαβία;

-Δεν θα το έλεγα…Ας πούμε οι Βέλγοι δεν έχουν πάρει ποτέ απάντηση για την αίτηση χορήγησης βίζας για την ομάδα τους (ακόμη και τώρα που μιλάμε 19/6/99!!), που μάλιστα φρόντισαν να αποτελείται από άτομα χωρών που δεν μετείχαν στους βομβαρδισμούς, Σουηδοί, Ελβετοί, έναν Ρώσο γιατρό κ.ά. Το δεύτερο ήταν η απαίτηση του γιουγκοσλαβικού Υπουργείου Υγείας για παράδοση της βοηθείας σε κεντρικά ελεγχόμενα σημεία απ’ τις σέρβικες αρχές, και όχι στα θύματα, πράγμα που υπερβαίνει σαφώς τις καταστατικές αρχές μας για ουδετερότητα σαν μη κυβερνητικός οργανισμός.

Δεν είναι λίγη η βοήθεια σ’ αυτές τις περιπτώσεις που παίρνει το δρόμο του λαθρεμπορίου στα super market και τα φαρμακεία! Και οι Ολλανδοί ήθελαν να μπουν. Αυτό μας το δήλωσαν ρητά στα Σκόπια ότι θα ήταν φοβερή αποτυχία τους αν έμπαιναν μετά την είσοδο του NATO στο Κοσσυφοπέδιο και ζήτησαν έμμεσα άλλα ανεπίσημα την βοήθεια μας.

-Γιατί δεν ακολούθησαν το ελληνικό τμήμα;

-Άαα… Γιατί πρώτον έτσι θα αναγνώριζαν την επιχειρησιακή του δράση και δεύτερον είχανπροβάλει μια σειρά από αντιρρήσεις για τη διαδικασία που ακολουθήθηκε για την αποστολή. Διαφωνούσαν για παράδειγμα με την εμπλοκή μας με την ελληνική κυβέρνηση (που έχει όπως και οι άλλες σαφή γεωπολιτικά συμφέροντα στην κρίση), για το άνοιγμα του ανθρωπιστικού διαδρόμου και την είσοδο στη Γιουγκοσλαβία και άλλων Ελληνικών ΜΚΟ. Μετά διέδιδαν ότι μεταφέραμε βοήθεια της Ορθόδοξης Εκκλησίας και του ελληνικού κράτους, που ήταν ψέματα. Το ελληνικό τμήμα είναι από τα mo οικονομικός ανεξάρτητα τμήματα, με ιδίους πόρους από συνδρομητές της τάξεως του 80%. Ακόμη και τα 5 μεγάλα τμήματα έχουν ανεξαρτησία μόνο της τάξεως 55%-60%, (και όχι όλα τα τμήματα), με χρήματα από ιδίους πόρους3.

-Πέρα όμως απ’ την δυσπιστία αυτή γνωρίζουμε ότι υπήρχαν και δημόσιες δηλώσεις στελεχών των άλλων τμημάτων που έπαιρναν σαφή θέση υπέρ του πόλεμου…

-Βέβαια… Είχαμε με κατάπληξη δει την υπογραφή του επίτιμου προέδρου του γαλλικού τμήματος, (και πρώην προέδρου επί δεκαετία) του πολύ Ρονί Μπρωμάν4 που δεν τάσσονταν απλώς υπέρ των βομβαρδισμών, αλλά πρότεινε και χερσαίες επιχειρήσεις και μάλιστα των ευρωπαϊκών δυνάμεων για να προλάβουν τους Αμερικανούς…

Απίστευτα πράγματα για προέδρους (έστω και πρώην) ανθρωπιστικών οργανώσεων… Και αυτό το στήριζε βέβαια με την υποτιθέμενη ύπαρξη σχεδίου για εθνοκάθαρση των αλβανόφωνων Κοσσοβάρων απ’ τον σερβικό στρατό.

Εκ των υστέρων βέβαια μας είπαν στο Παρίσι στην ετήσια γενική συνέλευση που παραβρεθήκαμε, ότι αυτή ήταν προσωπική τοποθέτηση του Ρονί Μπρωμάν. Δεν είδαμε όμως καμία αντίδραση σ’ αυτό το άρθρο ούτε απ’ την πλευρά του γαλλικού τμήματος ούτε απ’ το διεθνές φόρουμ.

Αυτό είχε σαν αντίδραση την άμεση τοποθέτηση του ελληνικού τμήματος ενάντια στους νατοϊκούς βομβαρδισμούς, καταδικάζοντας βέβαια ταυτόχρονα τους μαζικούς εκτοπισμούς των αλβανόφωνων, την αδιαλλαξία του Μιλόσεβιτς και το εθνικιστικό λάθος της αδιέξοδης πολιτικής του.

Τα άλλα τμήματα βρίσκονταν σε αμηχανία. Έλεγαν, στην καλύτερη των περιπτώσεων, ότι οι βομβαρδισμοί είναι μια στρατιωτική τακτική και ότι δεν είναι δουλειά μας να κριτικάρουμε τέτοιες επιλογές (sic). Μα…, τους αντιτείναμε, υπάρχουν θύματα, είναι ήδη 1500 νεκροί αθώοι πολίτες απ’ τα λάθη του NATO…

-Λάθη εντός και εκτός εισαγωγικών…

-Ακριβώς…

-Παίρνετε λοιπόν εσείς απόφαση να πάτε στην Γιουγκοσλαβια. Πώς ξεκινήσατε;

-Ταλαιπωρηθήκαμε κατ’ αρχήν με τις βίζες. Περιμέναμε παν_ από 12 μέρες για να τις

πάρουμε, τη στιγμή που και η τελευταία ενορία της εκκλησίας, (και δεν θέλω μ’ αυτό να τις μειώσω), τις έπαιρνε συνοπτικά σε μια μέρα. Γνωρίζαμε ήδη από τηλεφωνικές μας επικοινωνίες τις ακριβείς ανάγκες των νοσοκομείων της Πρίστινας και του Βελιγραδίου και είχαμε ένα φορτηγό φορτωμένο ήδη με 23 τόνους εξειδικευμένο χειρουργικό υλικό, που περίμενε πτν αναχώρηση με μεγάλο καθημερινό κόστος. Το ελληνικό Υπουργείο Αμυνας, και δια μέσου αυτού το NATO ήταν ενημερωμένα για την ακριβή μέρα, ώρα και διαδρομή που θα κάναμε για να αποφύγουμε τα «λάθη» των πιλοτών τους. Ηταν πολύ πρόσφατος ο βομβαρδισμός των Γιατρών του Κόσμου εξω απ’ το Ουρόσεβατς. Η συμφωνία περιελάμβανε την τοποθέτηση κόκκινων σταυρών για αναγνώριση στην οροφή των 2 τζιπ και του φορτηγού.

Πρώτη διανυκτέρευση και συνάντηση με το ολλανδικό τμήμα στα Σκόπια. Την άλλη μέρα φτάσαμε στα σύνορα στο Πρέσεβο. Οπου οι τελωνιακές αρχές των Σέρβων απαιτούσαν να ξεφορτώσουμε στα προκαθορισμένα σημεία του γιουγκοσλαβικού Υπουργειου Υγείας και να αποχωρήσουμε. Μετά από ένα πόλεμο φαξ και συνεννοήσεων με τα κινητά, καταφέραμε να παρακάμψουμε το Υπουργείο και να μεταφέρουμε το υλικό στα νοσοκομεία που θέλαμε. To NATO ομως απαιτούσε ν’ αλλάξουμε τους κόκκινους σταυρούς με ελληνικες σημαίες, στις 2 το πρωί (!) γιατί έλεγε ότι οι κόκκινοι σταυρό: χρησιμοποιούνταν και απ’ τα φορτηγά του σερβικού στρατού για κάλυψη.

Κάναμε τις αλλαγές με σπρέι μέσα στο σκοτάδι παρατυπώντας με τις αρχές μας αλλά σκεφτόμενοι ότι ήταν αδύνατο να γυρίσουμε πίσω, και ότι τελικά ο στόχος μας ήταν η προσέγγιση των πληθυσμών που βρίσκονται σε κίνδυνο.

-Ποια ήταν η διαδρομή που ακολουθήσατε στη συνέχεια;

-Πρίστινα πρώτα στο κεντρικό νοσοκομείο που δώσαμε το μισο υλικό και μετά Βελιγράδι στο Κεντρικό Νοσοκομείο Επειγόντων όπου παραδώσαμε το άλλο μισό κάνοντας κυριολεκτικά μανούβρες για ν’ αποφύγουμε την παράδοση του στα «κεντρικά σημεία» που είχε υποδείξει η κυβέρνηση.

Από εκεί η μισή ομάδα αποτελούμενη από τους δυο χειρούργους (Οδυσσέα Βουδούρη και Αντώνη Μίχα), έφυγε για Σοφία μέσω Νις, όπως είχε αρχικά προγραμματισθεί. Φτάνοντας ογγ. Νις άρχισαν οι βομβαρδισμοί, καθιστώντας γελοίους στα ματια μας πλέον τους ισχυρισμούς του NATO και του ελληνικού Υπουργείου Αμυνας για ανθρωπιστικούς διαδρόμους… Η άλλη ομάδα έμεινε για να συνεχίσει την διερευνητική αποστολή τόσο στην βομβαρδιζόμενη Γιουγκοσλαβία όσο και ειδικά στο Κοσσυφοπέδιο.

Στην Νις μείναμε τρεις μέρες και είχαμε συναντήσεις με τον Δήμαρχο και διευθυντές Νοσοκομείων. Ήταν φανερή η σύγκρουση της δημοτικής αρχής με τους κυβερνητικούς όπως ο διευθυντής του Κεντρικού Νοσοκομείου με 3.000 κρεβάτια που μας επιτέθηκε φραστικά για τις καταγγελίες-μαρτυρίες των άλλων τμημάτων των ΓΧΣ στην Βοσνία. «Τυχαίναμε όμως της ασυλίας μόνο γιατί ήμασταν Έλληνες» (!!!). Οι δημοτικοί όμως άρχοντες διαφώνησαν μαζί του παίρνοντας το μέρος μας ακόμη και μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες.

Εδώ μπαίνει ένα άλλο ερώτημα: μπορεί ο ανθρωπισμός να μείνει έξω απ’ την πολιτική των εξουσιών;

-Εσείς λοιπόν ξαναεπιστρέφετε στην Πρίστινα. Ποια ήταν η εικόνα της διαρκούντος του πόλεμου; Ποια η έκταση των εκτοπισμών και της καταστροφής;

Φύγαμε μόνοι μας χωρίς ειδική άδεια και συνοδεία για Πρίστινα, περνώντας απ’ τα επαρχιακά νοσοκομεία της Προκούπλιε και της Κουρσούμλιε καταγράφοντας τις ανάγκες. Μετά άρχιζε το Κοσσυφοπέδιο και ο τόπος άλλαζε δραματικά… Στρατός παντού, καμένα χωριά, βομβαρδισμένες γέφυρες και εργοστάσια…

Δεν είχαμε απόλυτη ελευθερία κινήσεων. Αυτό που αντικρίζαμε ήταν ένα τοπίο βαρβαρότητας. Ελάχιστοι άνθρωποι απ’ την πλευρά του Ποντούγιεβο στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο όπου οχ μάχες με τον UCK ήταν ιδιαίτερα σκληρές. Η Πρίστινα είχε βομβαρδιστεί και βομβαρδίζονταν ακόμα, όμως είχε ακόμα ζωή, η αγορά της ήταν ανοιχτή, αλλά ο μουσουλμανικός της τομέας ήταν σχεδόν άδειος.

Εγκατασταθήκαμε στο Γκραντ Χοτέλ της Πρίστινα μαζί με όλους τους Ελληνες δημοσιογράφους και μερικούς ξένους που ήταν παρόντες. Δεν είχαμε και άλλη επιλογή μιας και οι αρχές δεν επέτρεπαν σε ξένους να μένουν οπουδήποτε, προφανώς για να τους ελέγχουν. Ακόμη και οι Έλληνες δημοσιογράφοι δεν κυκλοφορούσαν ελεύθεροι.

Με τρεις δημοσιογράφους, τον Μπερνάρ Γκεττά (της Ρεπούμπλικα),τον Αλεξάντερ Νίκιτς (AFP) και τον Πωλ Γουάτσον (των Λος Αντζελες Τάιμς), κάναμε πολλές απ’ τις διαδρομές στο εσωτερικό και επισκεφτήκαμε πολλές πόλεις, φαντάσματα πλέον. Στο Πρίζρεν, το Πέτς, την Τζακόβιτσα, την Γρατσάνιτσα, το Ποντούγιεβο. Επισκεπτόμασταν τα νοσοκομεία και μιλούσαμε με τους γιατρούς. Μαζεύαμε τις λίστες με τα απαραίτητα φάρμακα που χρειάζονταν πιο άμεσα. Ανοίγαμε πόρτες μουσουλμανικών σπιτιών και συνομιλούσαμε με τους εναπομείναντες. Φωτογραφήσαμε χώρια που καίγονταν και γεμάτα λεωφορεία με μουσουλμάνους απ’ το Γκνίλανε που εκτοπίζονταν απ’ την σέρβικη αστυνομία προς τα Σκόπια. Ζούσαμε καθημερινά τους βομβαρδισμούς και τον φόβο των ελευθερών σκοπευτών του UCK που είχε παρουσία σε πολλά ακόμα σημεία στο εσωτερικό του Κοσσυφοπεδίου. Ήτανσοκαριστικό το θέαμα της ανατιναγμένης απ’ τους Σέρβους μουσουλμανικής αγοράς του Πετς ενώ καίγονταν ακόμη μουσουλμανικά σπίτια, 56 μέρες μετά τους βομβαρδισμούς. Υπήρχαν περιοχές όπου η καταστροφή ήταν ολοκληρωτική, όπως όλα τα χωριά μεταξύ Πρίζρεν και Τζακόβιτσας και Πρίστινας-Πετς. Κυκλοφορούσαν τα άλογα και αγελάδες ελεύθερα στα λιβάδια, σημείο πλήρους εγκατάλειψης. Οι μόνοι τόποι όπου μπορούσες να βρεις κάποια γαλήνη ήταν τα μαντροτοιχισμένα, αιώνια μοναστήρια της Γρατσάνιτσας του Πετς και του Πρίζρεν που συντηρούνταν ακόμα από φοβισμένες καλογριές.

-Ποια ήταν η δικιά σας εκτίμηση για την έκταση και τις αιτίες του κύματος των Αλβανών προσφύγων;

-Αυτό που μπορούμε να βγάλουμε σαν συμπέρασμα μετά και τις συνομιλίες που είχαμε με τους δημοσιογράφους Νίκιτς και τον Πωλ Γουάτσον, που βρίσκονταν επί τόπου 4 μήνες πριν τους βομβαρδισμούς και παρακολουθούσαν συνέχεια την διένεξη, είναι ότι για τις βίαιες μαζικές εκτοπίσεις των αλβανόφωνων Κοσοβάρων, υπάρχουν 4 λόγοι. Φυσικά η σέρβικη αστυνομία και οι βομβαρδισμοί είναι οι δυο αλλά όχι και οι σπουδαιότεροι. Ο τρίτος είναι η τρομοκρατία που ξέσπασε και η άνευ προηγουμένου ανταλλαγή πυρών μεταξύ Σέρβων και UCK με την έναρξη των βομβαρδισμών. Οι μαρτυρίες είναι φρικιαστικές για την πρώτη εβδομάδα του ανοιχτού πλέον πόλεμου. Ο τέταρτος λόγος έχει να κάνει με την εγκατάσταση 100.000 επιπλέον Σέρβων στρατιωτών που ήρθαν για ενισχύσεις των ήδη 50.000 που βρίσκονταν στο Κοσσυφοπέδιο και που έπρεπε να βρουν κατάλυμα σε σπίτια που δεν είχαν υποστεί ζημίες, μιας και τα στρατόπεδά τους ήταν από τα πρώτα που είχαν βομβαρδιστεί από τους Νατοϊκούς. Έπρεπε λοιπόν να εγκαταλείψουν βιαία τα σπίτια τους χιλιάδες οικογένειες. Μ’ αυτόν τον τρόπο αποκοβόταν και ο UCK από την λαϊκή του βάση και την τροφοδότησή του.

-Στην συνέχεια αυτή σας την μαρτυρία την δημοσιοποιείτε;

-Φυσικά. Γίνονταν ανακοινώσεις και προς τα άλλα τμήματα των ΓΧΣ σε καθημερινή βάση. Με κάθε δε επιστροφή εθελοντών μας στην Αθήνα, κάναμε συναντήσεις με δημοσιογράφους εκτός των δελτίων τύπου.

-Ποιες λοιπόν ήταν οι αντιδράσεις από τα άλλα τμήματα;

-Κατηγορηθήκαμε από συγκεκριμένα άτομα του γαλλικού τμήματος σαν φιλοσέρβοι, νεοναζί και negationist5 (αρνητιστές). Ότι δηλαδή αρνούμασταν την εθνοκάθαρση του Μιλόσεβιτς και το έγκλημα που έγινε κατά της ανθρωπότητας και πήγαμε εκεί για να βοηθήσουμε τους θύτες. Κοιτάξτε, στους ΓΧΣ υπάρχει το «σύνδρομο της σούπας» του Ερυθρού Σταυρού. Ο Ερυθρός Σταυρός δεν κατήγγειλε ποτέ το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα κρεματόρια, αν και το γνώριζε. Υπάρχουν οπτικά ντοκουμέντα όπου στελέχη του ελβετικού Ερυθρού Σταυρού δοκιμάζουν την σούπα στο Άουσβιτς παρουσία του Γκέμπελς, του Υπουργού προπαγάνδας του Χίτλερ, και την βρίσκουν ζεστή… Η βασική κατηγόρια λοιπόν είναι ότι η παρουσία μας εκεί βοηθούσε την προπαγάνδα του Μιλόσεβιτς τουλάχιστον και ότι αφήσαμε να χειραγωγηθούμε απ’ το καθεστώς του.

-Τώρα, ποια ήταν η κλιμάκωση της ρήξης σας με το διεθνές φόρουμ των ΓΧΣ;

-Μετά την γενική συνέλευση του γαλλικού τμήματος στις 30/5/99 (που απασχολήθηκε σχεδόν αποκλειστικά με το «κακό» ελληνικό τμήμα), είχαμε μια γενική συνέλευση στην Αθήνα με την παρουσία του γενικού γραμματέα του διεθνούς φόρουμ και του προέδρου των Ελβετών οι οποίοι κατάλαβαν την ολοκληρωτική υποστήριξη όλων των μελών του ελληνικού τμήματος στις πρωτοβουλίες του διοικητικού συμβουλίου για την διερευνητική αποστολή στη Σερβία και το Κόσσοβο.

Αμέσως μετά στάλθηκε στα γραφεία της Αθήνας ένα τελεσίγραφο από τα γραφεία του διεθνούς φόρουμ που ζητούσε την παράδοση όλων των ελληνικών αποστολών σε 15 μέρες! Αν το ελληνικό τμήμα δεν απαντούσε καταφατικά σ’ αυτό, «θα έθετε τον εαυτό του εκτός του διεθνούς κινήματος»!

Η τελική ημερομηνία για την παράδοση των αποστολών και της επιχειρησιακής δράσης ήταν για τις 28/6/99. Η ετήσια εκλογοαπολογιστική συνέλευση του ελληνικού τμήματος στις 26/6/99 ψήφισε σύσσωμη ενάντια σ’ αυτήν την πρόταση, βάζοντας πλέον τις βάσεις για την πλήρη ανεξαρτητοποίησή του και δημιουργώντας έτσι ένα νέο προηγούμενο για το ελληνικό αλλά και για το διεθνές κίνημα.

-Δηλαδή δεν δημιουργεί κανένα προβληματισμό στους Ευρωπαίους ΓΧΣ η αναγόρευση του ανθρωπισμού και των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε κεντρικό επιχείρημα και νομιμοποιητικό παράγοντα των κάθε λογής επεμβάσεων τώρα και στο μέλλον; Δεν νοιώθουν την ανάγκη να διαχωριστούν από αυτή την κατά το δοκούν αξιοποίηση της ανθρωπιστικής ευαισθησίας από τους ανεπτυγμένους Δυτικούς ενάντια στους κακούς του Τρίτου Κόσμου;

-Γίνεται όλο και πιο χειροπιαστό ότι το ανθρωπιστικό κίνημα είναι παγιδευμένο. Ο χρόνος θα δείξει αν μπορεί να ξαναβρεί τα ανακλαστικά και την ριζοσπαστικότητά του, ή αν θα παραμείνει χειραγωγημένο και μεταφερόμενο στις βαλίτσες του NATO και των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, όπως στην πρόσφατη κρίση. Πιστεύω όσο περνάει ο καιρός τα πράγματα θα γίνονται πιο καθαρά σ’ αυτό το θέμα. Δηλαδή οι μελλοντικοί πόλεμοι θα έχουν σαν ιδεολογικό πρόσχημα τον ανθρωπισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Και σ’ αυτήν την κατεύθυνση η γενιά του Μάη του ’68 έχει «διαπρέψει» και στις δυο όχθες του Ατλαντικού. Γίνεται όμως μια έντονη κουβέντα και προσπάθεια προσαρμογής των προγραμμάτων των ΓΧΣ στις συνθήκες του Τρίτου Κόσμου, κυρίως στα αναπτυξιακά προγράμματα που όμως αποτελούν μόνο το 35% του συνόλου των προγραμμάτων. Είναι παλιά η διαμάχη μεταξύ των «αναπτυξιολόγων» και των άλλων που θέλουν να παραμείνουμε οργάνωση «άμεσων δράσεων», γιατί απλούστατα είναι αδιέξοδη ακόμα η κουβέντα για την «ανάπτυξη» του Τρίτου Κόσμου.

1              Βλέπε την ταινία Mission του Rolland Joffi με τον Robert de Niro.

2              Droits de 1 homme et action Hummanitaire. Edit. Dicouverte, Παρίσι.

3              Τα υπόλοιπα είναι συχνά χρηματοδοτήσεις από θεσμικούς πόρους, ΕΟΚ, διάφορες Κυβερνήσεις κ.λπ.., που σαφώς επηρεάζουν πολύ την ανεξαρτησία των ΜΚΟ.

4              Βλέπε το άρθρο του παρακάτω, καθώς και την επέμβασή του ενάντια στον Ρεζί Ντεμπρέ. (Σ.τ. Άρδην)

5              Ρεύμα Γάλλων διανοουμένων που αρνείται το Ολοκαύτωμα.