Οι μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και ο ΠΟΕ

564

από το Άρδην τ. 23, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2000

Το κείμενο, που αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος άρθρου που δημοσιεύτηκε στον Economist αμέσως μετά την διάσκεψη του Σηάτλ, είναι χρήσιμο για δύο λόγους: α. Διότι δίνει πολλές πληροφορίες για το ρόλο των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και το φόβο που συνέχει ορισμένους κύκλους του παγκόσμιου (και παγκοσμιοποιημένου) κατεστημένου και β. Διότι ταυτόχρονα επισημαίνει και τις κατευθύνσεις που αυτό το παγκόσμιο σύστημα παίρνει για να αντιμετωπίσει τις ΜΚΟ, εκείνες της ενσωμάτωσης και της διαφθοράς.

Η μάχη του Σηάτλ είναι μόνο η τελευταία και πιο ορατή σε μια σειρά από νίκες των ΜΚΟ. Στην παγκόσμια σύνοδο κορυφής στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992 οι ΜΚΟ δημιούργησαν ισχυρή λάίκή πίεση η οποία οδήγησε στην υπογραφή των συμφωνιών για τα αέρια του θερμοκηπίου. Το 1994. οι διαδηλωτές κυριάρχησαν στην συνάντηση για την επέτειο της Παγκόσμιας Τράπεζας με μια καμπάνια με την ονομασία «πενήντα χρόνια είναι αρκετά», οδηγώντας σε μια επανεκτίμηση των στόχων και των μεθόδων της Τράπεζας. Μια ad hoc συμμαχία ακτιβιστών για τα δικαιώματα του καταναλωτή και οικολόγων, συνέβαλαν στον κοταποντι-σμό της Πολυμερούς Συμφωνίας για τις Επενδύσεις (ΜΑΙ). Τα τελευταία δύο χρόνια μια άλλη παγκόσμια συμμαχία των ΜΚΟ, «Ιωβηλαίο 2000», προωθεί με επιτυχία το αίτημα για ριζική μείωση των χρεών για τις φτωχότερες χώρες.

Η ατζέντα των ΜΚΟ δεν περιορίζεται σε οικονομικά ζητήματα. Μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες στην δεκαετία του ’90 ήταν η απαγόρευση των ναρκών κατά προσωπικού που επιτεύχθηκε με την συνεργασία εκατοντάδων ΜΚΟ και της Καναδικής κυβέρνησης. Αλλά και μη κυβερνητικοί στόχοι βρίσκονται στο στόχαστρο των ΜΚΟ, όπως η NIKE για τις συνθήκες εργασίας στα εργοστάσια της στις τρίτες χώρες, η Nestle για την πώληση παιδικού γάλατος σε σκόνη στις φτωχές χώρες, η Monsanto για τα γενετικά μεταλλαγμένα τρόφιμα, η Shell που παρεμποδίστηκε από την Greenpeace να εξαγάγει πετρέλαιο στη Βόρεια θάλασσα.

Την τελευταία δεκαετία οι ΜΚΟ και τα μέλη τους αυξηθηκον με τρόπο εντυπωσιακό. Αν και οργανώσεις αυτού του τύπου υπάρχουν ήδη από πολύ παλιά (για παράδειγμα στις αρχές του 18ου αιώνα η «Βρετανική και Διεθνής Εταιρεία κατά της δουλείας» έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στην κατάργηση των νόμων για την δουλεία), οι κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές αυτής της δεκαετίας τους έδωσαν νέα ώθηση. Το τέλος του κομμουνισμού, η εξάπλωση της δημοκρατίας στις φτωχές χώρες, οι τεχνολογικές αλλαγές και η οικονομική ενοποίηση -δηλαδή η παγκοσμιοποίηση-έχουν δημιουργήσει ένα πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη των ΜΚΟ. Η

παγκοσμιοποίηση έχει πολλαπλασιάσει τους φόβους για το περιβάλλον, τα εργατικά δικαιώματα, τα δικαιώματα των καταναλωτών κ.λπ. Ο εκδημοκρατισμός και η τεχνολογική πρόοδος έχουν φέρει μια επαναστατική αλλαγή στον τρόπο με το οποίο συνασπίζονται οι πολίτες για να εκφράσουν τις ανησυχίες τους. Είναι δύσκολο να εκτιμηοει με ακριμεια η αυςηση των ομάδων που θα μπορούσαν, θεωρητικά, να συμπεριληφθούν στις ΜΚΟ, από τις αυστηρά συνοικιακές ενώσεις μέχρι τις διεθνείς οργανώσεις παροχής βοήθειας, όπως η CARE, της οποίας ο ετήσιος προϋπολογισμός ανέρχεται στα επίπεδα μερικών εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων. Ένας συντηρητικός υπολογισμός των ΜΚΟ περιλαμβάνεται στην Επετηρίδα των Διεθνών Οργανισμών. Ανεβάζει τον αριθμό των διεθνών ΜΚΟ σε πανω από 26.000,6.000 περισσότερες απο το 1990.

Πολύ περισσότερες ομάδες βρίσκονται στο εσωτερικό των κρατών. Ένα πρόσφατο άρθρο στο World Watch, το διμηνιαίο περιοδικο World Watch Institute (επίσης μη κυβερνητική οργάνωση) παρουσιάζουν τις ΜΚΟ μόνο στις ΗΠΑ να φτάνουν τα 2 εκατομμύρια, 70% των οποίων δημιουργήθηκαν τα τελευταία 30 χρόνια. Η Ινδία έχει περίπου 1 εκατομμύριο ομάδες σε τοπικό επίπεδο, ενω κάποια άλλη εκτίμηση αναφερει στην Ανατολική Ευρώπη απο το 1985 έως το 1995 να έχουν δημιουργήθεί πάνω από 100.000 οργανώσεις. Η αύξηση των μελών πολλών οργανώσεων, ιδιαίτερα των οικολογικών, επίσης παρουσιάσει εντυπωσιακή άνοδο. “Το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση για παράδειγμα, έχει αυτή τη στιγμή περίπου 5 εκατομμύρια μέλη, από 570.000 το 1985. To Sierra Cub διεκδικεί 572.000 μέλη, από 181 που είχε το 1980.

Οι ομάδες των πολιτών έχουν ένα ρόλο που υπερβαίνει τον πολιτικό ακτιβισμό. Πολλές είναι σημαντικοί διανομείς υπηρεσιών, ειδικότερα στις αναπτυσσόμενες χώρες. Στο σύνολο οι ΜΚΟ διανέμουν πια περσότερη βοήθεια από ολόκληρο το σύστημα των Ηνωμένων Εθνών. Μερί* ·:; από τις μεγαλύτερες ΜΚΟ CARE ή οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, γ; σωθούν κυρίως ανθρωπιστική βοηθεια Άλλες, όπως η Oxfam, παρέχουν ταυτόχρονα βοήθεια και διενεργούν εκστρατείες. Αλλες ακόμη, όπως η Greenpeace επιμένουν στις εκστρατείες. Και ως προς αυτό οι τεχνολογικές αλλαγές έχουν το μεγαλύτερο αντίκτυπο.

Όταν οι ομάδες μπορούσαν να επικοινωνούν μόνο με το τηλέφωνο ή φαξ ή το ταχυδρομείο, ήταν απαγορευτικά δαπανηρό να κυκλοφορήσουν οι πληροφορίες ή να αποκατασταθούν επαφές μεταξύ των διαφορετικών οργανώσεων. Τώρα οι πληροφορίες μπορούν να κυκλοφορήσουν με μεγάλη ταχύτητα και αποτελεσματικότητα μέσω του Δικτύου. Η Πολυμερής Συμφωνία για τις Επενδύσεις (ΜΑΙ) αντιμετώπιζε ήδη προβλήματα όταν ένα προσχέδιο του κειμένου κυκλοφόρασε στο Ίντερνετ από μια ΜΚΟ, επιτρέποντας σε εκατοντάδες εχθρικές στην συμφωνία ομάδες να συγχρονίσουν τις ενέργειές τους εναντίον της. Ομοίως, η σύνοδος του Σηάτλ έγινε αντικείμενο επίθεσης από δεκάδες κόμβους του Διαδικτύου που κινητοποίησαν τους πάντες (η μόνη που φάνηκε ανενημέρωτη ήταν η αστυνομία του Σηάτλ), εν όψει των διαμαρτυριών που προγραμματίζονταν.

Νέες συμμαχίες συγκροτούνται στο Δίκτυο. Πολλές από τις συμμαχίες που πραγματοποιήθηκαν πριν το Σηάτλ μεταξύ των οικολογικών οργανώσεων και των ομάδων πολιτών πραγματοποιήθηκαν χάρις στο e-mail. Περίπου 1.500 ΜΚΟ υπέγραψαν μια διακήρυξη διαμαρτυρίας κατά του ΠΟ-Ε, η οποία προωθήθηκε από την Public Citizen, μια οργάνωση για τα δικαιώματα των καταναλωτών. Όπως αναγνωρίζει και ο Μάικ Ντόλαν, από τα στελέχη της διοργάνωσης διαμαρτυρίας στο Σηάτλ, δεν θα μπορούσε να γίνει τίποτε χωρίς το e-mail. Ακόμη σπουδαιότερο είναι το γεγονός ότι το Ίντερνετ επιτρέπει νέες συμμαχίες μεταξύ ομάδων που προέρχονται από φτωχές χώρες με αυτές από πλούσιες. Εξοπλισμένοι με στοιχεία για τις συνθήκες εργασίας ή τα περιβαλλοντικά προβλήματα από τις νότιες ΜΚΟ, για παράδειγμα, οι ακτιβιστές στις αναπτυγμένες χώρες μπορούν να επιτεθούν στις εταιρείες πιο αποτελεσματικά.

Αυτό το φαινόμενο -των άτυπων ομάδων από ΜΚΟ, που βρίσκονται σε επικοινωνία μέσω δικτύου και με συγκεκριμένο στόχο- έχει περιγραφεί σαν «το νεφέλωμα των ΜΚΟ» σε μια μελέτη του Ντ. Ρόνφελντ και Τζ. Αρκίλα. Και αυτές οι ομάδες είναι πονοκέφαλος για τις κυβερνήσεις. Αυτό το νεφέλωμα, λένε οι ερευνητές δεν έχει κεντρική ηγεσία ή εξουσιαστική δομή, “είναι πολυκέφαλο και είναι αδύνατο να αποκεφαλιστεί”. Το τσίμπημά τους μπορεί να προκαλέσει τον θάνατο στα θύματά του.

Λιγότερο δραματική, αλλά εξίσου σημαντική, είναι η άνοδος των ΜΚΟ που περιγράφονται σαν «τεχνικές» ομάδες. Αυτές ειδικεύονται στην επεξεργασία πρωτοποριακών αναλύσεων και πληροφοριών που μπορεί να είναι κρίσιμες στην διαμόρφωση τέτοιων συμφωνιών. Το 1997, για παράδειγμα, το σύστημα επιβεβαίωσης για την Συμφωνία για τα Χημικά Όπλα σχεδιάστηκε από τα συνδικάτα των χημικών βιομηχανιών. Στην καμπάνια για την διαγραφή των χρεών των χωρών του Τρίτου Κόσμου, μια χούφτα από ΜΚΟ, συμπεριλαμβανομένης και της Oxfam έχουν γίνει εξίσου ειδικοί στις λεπτομέρειες των διαδικασιών μείωσης των χρεών όσο και οι γραφειοκράτες του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Με αυξανόμενο ρυθμό συμμετέχουν στην διαμόρφωση της πολιτικής τους. Στην περίπτωση του ΠΟΕ αυτές οι τεχνικές ΜΚΟ (με προσωπικό που αποτελείται κυρίως από δικηγόρους) επικέντρωσαν την δράση τους στην προετοιμασία και παροχή πληροφοριών στους αντιπροσώπους των φτωχών χωρών σχετικά με τα μυστικά της εμπορικής νομοθεσίας.

Εχθροί η σύμμαχοι;

Εφόσον η ισχύς των ΜΚΟ έχει αυξηθεί τότε ποιος έχει χάσει; Μια διαδεδομένη άποψη είναι ότι οι χαμένες είναι οι εθνικές κυβερνήσεις. Σε ένα άρθρο της στο περιοδικό Foreign Affairs το 1997, η Τζέσικα Μάθιους, επικεφαλής του Ιδρύματος Carnegie για την Διεθνή Ειρήνη”, έγραψε ότι «η αυξανόμενη συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια των κρατών, που ξεκίνησε το 1648 με την ειρήνη της Βεστφαλίας, σταμάτησε, τουλάχιστον για την ώρα». Ασφαλώς οι εθνικές κυβερνήσεις δεν διαθέτουν πλέον το μονοπώλιο της πληροφόρησης ή ένα τεράστιο μερίδιο, συγκρινόμενες με τις εταιρείες και την κοινωνία. Αλλά οι πραγματικοί χαμένοι σε αυτή την αλλαγή των συσχετισμών ισχύος είναι οι διεθνείς οργανισμοί.

Οι διακυβερνητικοί θεσμοί όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ, οι οργανώσεις του ΟΗΕ ή ο ΠΟΕ, αντιμετωπίζουν ένα τεράστιο έλλειμμα, στην εποχή των ΜΚΟ: υπολείπονται σε πολιτική ισχύ. Κανένας βουλευτής δεν πρόκειται να αντιμετωπίσει ευθεία πίεση από το ΔΝΤ ή τον ΠΟΕ, αλλά κάθε πολιτικός δέχεται πίεση από ομάδες πολιτών με ιδιαίτερα συμφέροντα. Αν προσθέσουμε τη φτωχή δημόσια εικόνα αυτών των τεχνοκρατικών, απρόσωπων γραφειοκρατιών, ελάχιστη έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι συνιστούν δημοφιλείς στόχους για τις ΜΚΟ. Ο ΠΟΕ είναι απλώς ο τελευταίος που αντιμετωπίζει ανάλογα προβλήματα.

Λιγότερο προφανές είναι αν οι επιθέσεις θα εκδημοκρατίσουν ή απλά θα καταστήσουν ανίκανες αυτές τις οργανώσεις. Με μια πρώτη ματιά το Σηάτλ μας οδηγεί σε απογοητευτικά συμπεράσματα: οι διακυβερνητικοί οργανισμοί θα παραλύσουν αντιμέτωποι με μια προσχεδιασμένη αντίθεση. Η Ιστορία όμως προδιαθέτει για μια διαφορετική κατάληξη. Πάρτε την περίπτωση της Παγκόσμιας Τράπεζας. Η καμπάνια των ακτιβιστών «πενήντα χρόνια είναι αρκετά», το 1994, υπήρξε το πρωτότυπο του Σηάτλ (απολύτως όμοιο, με ακτιβιστές να εισβάλουν στις αίθουσες συναντήσεων). Τώρα οι ΜΚΟ παραμένουν ανεξήγητα σιωπηλές για την Παγκόσμια Τράπεζα. Η αιτία είναι ότι η Τράπεζα έχει κάνει τεράστια προσπάθεια να τους ενσωματώσει.

Ο Τ. Γούλφενσον, το αφεντικό της Τράπεζας, έχει μεταβάλει τον “διάλογο” με τις ΜΚΟ σε κεντρικό στοιχείο της εργασίας του οργανισμού. Περισσότεροι από 70 ειδικοί των ΜΚΟ εργάζονται στα γραφεία της Τράπεζας. Σε πάνω από τα μισά προγράμματα του περασμένου έτους συμμετείχαν οι ΜΚΟ. Ο κ. Γούλφενσον έχει δημιουργήσει συμμαχίες με όλους, από τις θρησκευτικές ομάδες μέχρι τους οικολόγους. Οι προσπάθειές του έχουν μειώσει την ισχύ των «δικτύων κινητοποίησης» και αύξησαν την σχετική εξουσία των τεχνικών ΜΚΟ (με αυτές κυρίως συνεργάζεται η Τράπεζα). Από την περιβαλλοντική πολιτική μέχρι την μείωση των χρεών οι ΜΚΟ βρίσκονται στο επίκεντρο της πολιτικής της Τράπεζας. Συχνά αυτές την καθορίζουν. Η νέα Παγκόσμια Τράπεζα έγινε πιο διαφανής, αλλά είναι επίσης και πιο εξαρτημένη από ένα νέο δίκτυο με ιδιαίτερα συμφέροντα.

Ο ΠΟΕ δεν θα εξελιχθεί με τον ίδιο τρόπο. Ως ένα Φόρουμ που οι κυβερνήσεις θέτουν κανόνες που δεσμεύουν τις πλούσιες και τις φτωχές χώρες είναι λογικό να υπόκειται σε μεγαλύτερη αμφισβήτηση. Ούτε εξάλλου μπορεί να ξοδεύει χρήματα για προγράμματα, γεγονός που κάνει πιο δύσκολη την συνεργασία με τις ΜΚΟ. Αλλά θα μπορούσε να επιχειρήσει να εξασθενίσει την ευρεία συμμαχία που του επιτέθηκε στο Σηάτλ προσεγγίζοντας τις πιο ενσωματωμένες, καθώς και τις τεχνικές, ΜΚΟ. Μερικοί μπορεί να πανηγυρίσουν σαν την έλευση της εποχής που μεγάλοι θεσμοί θα δώσουν προσοχή στην φωνή κάθε Ανθρώπου. Αλλοι θα παραπονεθούν ότι οι αυτόκλητοι συνήγοροι έχουν κερδίσει πολύ μεγάλη επιρροή. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι ένα νέο είδος πρωταγωνιστή αξιώνει, με βροντερή φωνή, μια θέση στο τραπέζι.

Economist 14/12/99