από το Άρδην τ. 32, Νοέμβριος 2001
Όσο θα οξύνεται η κρίση που άνοιξε η επίθεση στη Νέα Υόρκη και το Πεντάγωνο και θα αναδύονται οι πολλαπλές διαστάσεις της -σε σχέση με το οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο, τη μετανάστευση, τις εξωτερικές σχέσεις-τόσο περισσότερο θα μεγαλώνει η πίεση “να επιλέξουμε στρατόπεδο”. Πίεση η οποία στηρίζεται στη μανι-χαϊκη αντίληψη της διαίρεσης του κόσμου σε δύο στρατόπεδα, Ισλάμ και Δύση, πίεση που θα είναι όλο και πιο έντονη για πολιτισμούς και λαούς όπως ο ελληνικός που βρίσκονται στα σύνορα των δύο αυτών κόσμων.
Είναι ωστόσο προφανές πως ο κόσμος μας δεν συγκροτείται από αυτά τα δύο στρατόπεδα αποκλειστικά’ το Ισλάμ και η Δύση αποτελούν, ο καθένας στην πιο ευρεία εκδοχή τους, το ένα πέμπτο του πλανήτη. Τι γίνεται λοιπόν με τα υπόλοιπα τρία πέμπτα; Θα συμπαραταχθούν εν σώματι με το ένα ή άλλο στρατόπεδο; Κάτι τέτοιο είναι εντελώς απίθανο, δεδομένου μάλιστα ότι οι δύο “αντίπαλοι”, και ιδιαίτερα το Ισλάμ, δεν αποτελούν μια ενιαία οντότητα. Πόσο μάλλον όταν οι ισχυρότερες μουσουλμανικές χώρες (Ινδονησία, Τουρκία κ.ά.) έχουν κυβερνήσεις εχθρικές προς τον ισλαμισμό. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει κάποιο ενιαίο ισλαμικό στρατότεδο, στη λογική της “σύγκρουσης των πολιτισμών”, ούτε οι πολιτισμικές ταυτότητες μεταφράζονται αυτομάτως σε πολιτικές και στρατιωτικές οντότητες. Η διαφοροποίηση των πολιτισμών, ακόμα και η αντίθεση τους, δεν συγκροτεί από μόνη της ενιαία στρατόπεδα. Υπάρχουν και άλλες παράμετροι που καθορίζουν ή επικαθορίζουν τις εξελίξεις.
Εθνικές και εθνοτικές: Οι Αραβες δεν ταυτίζονται με την Τουρκία και το Ιράν. Τα είκοσι εκατομμύρια των Βερβερίνων της βόρειας Αφρικής, με βάση την εθνοτική τους ταυτότητα και παρά το ότι είναι μουσουλμάνοι, απορρίπτουν τον αραβικό φονταμεντα-λισμό (πρόσφατο παράδειγμα η Αλγερία). Τα τριάντα εκατομμύρια των Κούρδων βρίσκονται σε σύγκρουση με τα κράτη που τους εξουσιάζουν κ.ο.κ.
Διαφορές συμφερόντων και προσανατολισμών: Η Τουρκία αποτελεί σύμμαχο της Δύσης και του Ισραήλ και εχθρό των Παλαιστινίων, οι ηγέτες των πετρελαιοπαραγωγών χωρών του Κόλπου έχουν επενδύσει τεράστια κεφάλαια στη δυτική οικονομία και ταυτίζονται με τα συμφέροντα των δυτικών εταιρειών.
Τέλος, ταξικά συμφέροντα, διότι οι ελίτ των μουσουλμανικών χωρών κρατιούνται στην εξουσία με τη βοήθεια της Δύσης, τη χρηματοδότηση της, τα όπλα της κ.λπ.
Κατά συνέπεια, παρά το κοινό θρησκευτικό υπόβαθρο, δεν ακυρώνονται οι υπόλοιπες ταυτότητες, εθνικές, εθνοτικές, ταξικές. Μπορεί σε εποχές πολιτισμικής αντιπαράθεσης, όπως σήμερα, να φαίνεται πως υποχωρούν, αλλά δεν έχουμε φτάσει στο σημείο του απόλυτου επικαθορισμού τους από την πολιτισμική διαφορά.
Μια εξέλιξη ενίσχυσης της πολιτισμικής αντιπαράθεσης που μπορεί να έχει ως αφετηρία τις δυνάμεις του αμερικανικού και γενικότερα του δυτικού φονταμενταλισμού από τη μια και του ισλαμικού από την άλλη, και η οποία θα τείνει να εξαφανίσει τις ιδιαίτερες ταυτότητες και αντιθέσεις, θα είναι ιδιαίτερα αρνητική για όσους στέκονται μεταξύ τους.
0α είναι ιδιαίτερα αρνητική, κατ’ αρχάς για τους λαούς της Δύσης, που θα γνωρίσουν μια περίοδο παρατεταμένου περιορισμού των ελευθεριών τους και υποχώρησης των απελευθερωτικών και εναλλακτικών κινημάτων. Αντιλήψεις ρατσιστικές και σκοταδιστικές θα τείνουν να κυριαρχήσουν ως απάντηση στον φιλελεύθερο ατομικισμό της “πολυπολιτι-σμικής” περιόδου που μόλις έλαβε τέλος. Από τον φιλευθερισμό στις ναζιστικές και φοβικές τάσεις.
Θα είναι ακόμα περισσότερο οδυνηρή για τους λαούς του μουσουλμανικού κόσμου, που όχι μόνο θα υποστούν τα δεινά της σύγκρουσης -πόλεμος, φτώχια, αποξένωση- αλλά και θα υποχρεωθούν να περάσουν μέσα από μια ολοκληρωτική εκδοχή της ταυτότητας, εκείνη του σκοταδιστικού ουαχαμπίτι-κου ισλαμισμού, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον πολιτισμό και τις ελευθερίες.
Τέλος, θα έχει εξαιρετικά αρνητικές συνέπειες για όσους θα βρεθούν “ανάμεσα” στα δύο στρατόπεδα. Περιγράψαμε ήδη τις αρνητικές συνέπειες που είχε για την Ινδία η σύγκρουση με τον ισλαμισμό με αποτέλεσμα την ενίσχυση του ινδουιστικού φονταμενταλισμού. Στην Ρωσία, η συμπαράταξη με τις Η ΠΑ αδυνατίζει τις δυνατότητες της αυτονομίας της και επιταχύνει την υποταγή της στην αμερικανική ηγεμονία.
Για την Ελλάδα, που βρίσκεται ακριβώς στο σύνορο των δύο κόσμων, η γενίκευση της σύγκρουσης κινδυνεύει να έχει εξαιρετικά αρνητικές συνέπειες, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα. 0α οξύνει τις αντιθέσεις με το μουσουλμανικό στοιχείο στο εσωτερικό της χώρας (γηγενείς και μετανάστες), θα επιτείνει τις εντάσεις στο εξωτερικό (Αλβανία, Τουρκία), θα μας εμπλέξει στη διελκυστίνδα της τρομοκρατίας και θα μας υποχρεώσει σε βαθύτερη υποταγή στις ΗΠΑ, σε ταύτιση με τη Δύση, ή ακόμα και με το Ισραήλ, και σε αντίθεση με τους παραδοσιακούς φίλους μας Αραβες. Έτσι, η θέση μας ως γέφυρας Ανατολής-Δύσης θα υπονομευτεί στα θεμέλια της, διότι τα αισθήματα αλληλεγγύης με τους Άραβες και τους φτωχούς αυτού του κόσμου θα πλευροκοπούνται από την απειλή που θα επικρέμαται από επεκτατικές δυνάμεις (Τουρκία, Αλβανία), ισλαμικής πολιτισμικής ταυτότητας, έστω και εξασθενημένης, ενώ ταυτόχρονα θα επιτείνεται στο εσωτερικό η εχθρότητα έναντι των μουσουλμάνων.
Τα βαθύτερα συμφέροντά μας συγκλίνουν σε μια πολιτική αναδιάταξης της παγκόσμιας τάξης, προς την κατεύθυνση της ταχύτατης λύσης του Παλαιστινιακού, της απεμπλοκής της παγκόσμιας οικονομίας από το “πετρελαιοκίνητο” ενεργειακό μοντέλο, της αντικατάστασης της μονοπολικής παγκοσμιοποίησης από ένα δίκαιο και περιφερειακά αποκεντρωμένο οικονομικό σύστημα που δεν θα ξεριζώνει λαούς και ανθρώπους και θα επιτρέπει την αυτόκεντρη γηγενή ανάπτυξη. Όσο για την πολιτισμική ιδιαιτερότητα, και μάλιστα εκείνη των μουσουλμανικών λαών, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα όπλο προς την κατεύθυνση μιας αλληλέγγυας κοινωνίας στον βαθμό που θα χρησιμεύσει ως εργαλείο αυτόνομης πρόσβασης στον σύγχρονο κόσμο και δεν θα μετατραπεί σε μηχανισμό αυτοαποκλεισμού, γενικευμένου πολέμου και μιας καταστροφικής για τους άλλους, αλλά κυρίως προς τον εαυτό τους, τζιχάντ.
0 αραβικός, ο περσικός και γενικότερα ο μουσουλμανικός πολιτισμός, που γνώρισε μια εποχή άνθησης μέχρι τον 12ο αιώνα, παρήκμασε και κλείστηκε στον εαυτό του, έπαψε να εξελίσσεται, από τότε που αντιμετώπισε την επίθεση των σταυροφόρων της Δύσης και υποτάχτηκε, για να την αντιμετωπίσει, στα τουρκομογγολικά φύλα, τα οποία απόκτησαν την πρωτοκαθεδρία στο εσωτερικό του Ισλάμ (οι μισθοφόροι πολεμιστές σελτζούκοι πήραν την κυριαρχία στο εσωτερικό του χαλιφάτου).
Έτσι, η προσφορά των Αράβων στον παγκόσμιο πολιτισμό (φιλοσοφία, αριστοτελισμός, αρχιτεκτονική, μαθηματικά) έδωσε τη θέση της στη στασιμότητα και την πολιτισμική σύσπαση, στον φονταμενταλισμό. Η επιστροφή τους στην παγκόσμια σκηνή ως πρωταγωνιστών απαιτεί τη χρήση του ισλαμικού υποβάθρου ως μέσου για μια μη αλλοτριωτική προσέγγιση στη νεωτερικότητα (σε μια νέα μη εργαλειακή νεωτερικότητα) και όχι βέβαια τον εγκλεισμό τους στην παράδοση.
Δεδομένης της ισχύος του Ισλάμ στην παράδοση των μουσουλμανικών λαών -και των αραβικών ιδιαίτερα- ένα οποιοδήποτε “άνοιγμα” απαιτεί την ανατροπή ενός διεθνούς συστήματος μονοπολικής παγκοσμιοποίησης, ή έστω τη βαθύτατη μεταρρύθμιση του. Κάτι τέτοιο θα είναι και προς το συμφέρον των λαών που βρίσκονται κοντά στον ισλαμικό κόσμο, στη Μεσόγειο, και κατά προέκταση στην Ευρώπη. Για τους Έλληνες, που βρίσκονται στην Ανατολική Μεσόγειο και μετέχουν και της Ανατολής και της Δύσεως, ή μάλλον είναι απόγονοι ενός πολιτισμού σύνθεσης μεταξύ Ανατολής και Δύσεως, πρόκειται για ένα ζήτημα ζωής ή θανάτου. Για να επιβιώσουμε και να επιβεβαιωθούμε εκ νέου ως αυτόνομο συλλογικό υποκείμενο, θα πρέπει να λειτουργήσουμε και πάλι ως γέφυρα των πολιτισμών, πολιτισμών που συνεχίζουν να επικοινωνούν μεταξύ τους. Για να μην υποχρεωθούμε να επιλέξουμε μεταξύ του ενός ή του άλλου μέρους της υπόστασής μας.
