του Δ. Λειβαδίτη, από το Άρδην τ. 37, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2002
Με αφορμή το άρθρο του Γιώργου Καραμπελιά στο τεύχος του Απριλίου 2002 για την ιστορία του Σαμπατάι Σεβί, του “Μεσσία της Σμύρνης”, θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για τις απαρατήρητες, ως επί το πλείστον, εξελίξεις στην γείτονα, το καλοκαίρι που μας πέρασε. Δεν μιλάω μόνο για τις πολιτικές, όσο γι’ αυτές που έλαβαν χώρα στο στράτευμα, και δη οι κρίσεις για τους ανώτατους αξιωματικούς. Αρχηγός Γενικού Επιτελείου, στη θέση του Huseyn Kivrikoglu αναλαμβάνει ο Hilmi Ozkok, Αρχηγός Στρατού Ξηράς, ο Aytanc Yalman, στη θέση του Emir Ba$er, ενώ επικεφαλής της χωροφυλακής τίθεται ο §ener Eruygur.
Τα ονόματα αυτά μπορεί να μην λένε τίποτα σε πολλούς, αντικατοπτρίζουν όμως το βάθος όλων των εξελίξεων στην γείτονα. Γιατί, για πρώτη φορά στην ιστορία της Τουρκίας, τις νευραλγικές θέσεις των επικεφαλής του Γενικού Επιτελείου και του Στρατού Ξηράς καταλαμβάνουν όχι κεμαλιστές αλλά Τούρκοι προσήλυτοι εβραϊκής καταγωγής, οι λεγόμενοι “ντενμέ”, οι “ιδεολογικοί απόγονοι” του Σαμπατάι Σεβί. Δεν είναι βέβαια πρωτοφανές οι “ντενμέ” να καταλαμβάνουν θέσεις εξουσίας σε όλο το φάσμα του οικονομικο-πολιτικο-στρατιωτικού κατεστημένου που κυβερνά την γείτονα από την εποχή του Κεμάλ, πάντοτε όμως υπήρχε μια σχέση ισορροπίας και δη στο στράτευμα, όπου παρ’ όλο το υψηλό ποσοστό ανώτατων αξιωματικών “ντενμέ”, παραδοσιακά, τις αρχηγικές θέσεις κατελάμβαναν κεμαλιστές. Είναι φανερό ότι στην Τουρκία αυτή τη στιγμή παίζονται σκληρά παιχνίδια εξουσίας. Οι εξελίξεις στην περιφέρεια αναμένονται δραματικές και είναι απολύτου σημασίας ποιος θα κατέχει την εξουσία αυτή την κρίσιμη περίοδο.
Η πολιτική ιστορία των “ντενμέ” αρχίζει κατά κάποιο τρόπο με το θάνατο του ιδρυτή της ομάδας αυτής των προσηλύτων, Σαμπατάι Σεβί. Η χήρα του πηγαίνει στην Θεσσαλονίκη όπου παρουσιάζει τον αδελφό της Γιάκομπ ως γιο(!) και διάδοχο του Σαμπατάι. Ο νεαρός αυτός έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης ανάμεσα στους πρώτους οπαδούς του Σαμπατάι Σεβί οι οποίοι και τον χρίζουν τελικά διάδοχο του με το προσωνύμιο Querido (αγαπημένος). Οι ραβίνοι της πόλης τούς καταγγέλλουν στις οθωμανικές αρχές, οι σαμπατάίστές όμως, κατά την προσφιλή τους τακτική, γίνονται όλοι μουσουλμάνοι (1687). Πηγαίνουν μάλιστα και για προσκύνημα στην Μέκκα!
Οι σαμπατάίστές, εξισλαμισμένοι πια, δημιουργούν μια ξεχωριστή κοινότητα στη θεσσαλονίκη ενώ οι Τούρκοι τούς κολλούν το προσωνύμιο “ντενμέ”, δηλ. προσήλυτος. Οι “ντενμέ” χωρίζονται σε τρεις μικρότερες υποομάδες: τους Ταρπουχλί με χαρακτηριστικό τουρμπάνι, τους Καβαλιερος οι οποίοι φορούσαν μυτερά παπούτσια, και τους Χονιόσος, οι οποίοι ξεχώριζαν από την σιμή μύτη τους.
Αυτή η μικρή ομάδα σεφαραδίτικης καταγωγής που μιλούσε ιουδαιο-ισπανικά, έμελλε να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ίδρυση του νέου τουρκικού κράτους από τον Κεμάλ το 1923. Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Κεμάλ προέρχεται από την θεσσαλονίκη. Οι “ντενμέ” καταλαμβάνουν σιγά-σιγά κύριες θέσεις στην κρατική μηχανή ενώ αποχτούν το μονοπώλιο σε πολλούς οικονομικούς κλάδους. Είναι οι κύριοι υποστηρικτές του Κεμάλ. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι χωρίς τα κεφάλαια των Σαμπαταϊστών δεν θα μπορούσε να σταθεί όρθιο οικονομικά το νεοσύστατο τότε κεμαλικό κράτος. Από αυτή την ομάδα είναι που προέρχονται και οι προαναφερθέντες (στην αρχή του άρθρου) στρατηγοί οι οποίοι ουσιαστικά διοικούν σήμερα την Τουρκία. Ας αναφέρουμε ενδεικτικά όμως μερικά μέλη των “ντενμέ” ώστε να καταδειχθεί, όσο είναι δυνατόν, ο διαχρονικός ρόλος που έπαιξαν οι Σαμπατάίστές στην ιστορία της σημερινής Τουρκίας:
– Nuri Conker: τραπεζίτης, χρηματοδότης του Κεμάλ, μετέπειτα υπουργός του και ιδρυτής της bakasi, μία από τις μεγαλύτερες και σήμερα τράπεζες της Τουρκίας.
– Emmanuel Karasu: μεγαλοτραπεζίτης, χρηματοδότης του Κεμάλ.
– Οικογένεια των ϊρεΚςΐ: μονοπώλιο στην παραγωγή ταινιών. Απόγονος τους είναι και ο Ismail Cem, ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών.
– Ali Naci Karan: ιδρυτής της εφημερίδας Milliet.
– Yumus Nadi: ιδρυτής της εφημερίδας Cumhurriyet.
– Ahmet Emin Yalman: πρώην Υπουργός Παιδείας.
– Aydin Dogan: ιδρυτής της εφημερίδας Hurriyet.
– Rahmi Κος: μεγαλοεπιχειρηματίας.
– Kemal Dervi$: ο μέχρι πρότινος Υπουργός Οικονομικών.
-Mehmet Ali Bayar: πρόεδρος του DTP (Δημοκρατικό Κόμμα Τουρκίας).
Μία σύγκριση μερικών από τα παραπάνω ονόματα (όσων είναι εν ζωή) με τους πρωταγωνιστές των σημερινών πολιτικών εξελίξεων στην Τουρκία νομίζω είναι αρκετή. Απ’ ότι βλέπουμε δεν είναι μόνο οι ανακατατάξεις στο στρατό. Οι Σαμπαταίστές επιχειρούν να πάρουν και τα ηνία της πολιτικής διακυβέρνησης στην Τουρκία. 0 Ismail Cem, ενόψει των εκλογών της 3ης Νοεμβρίου, παραιτείται από Υπουργός Εξωτερικών και προχωρά στην ίδρυση νέου κόμματος. Ο Mehmet Ali Bayar δηλώνει την υποστήριξη του κόμματος του στο κόμμα του Cem. Ο Kemal Όεινίς παραιτείται και αυτός από Υπουργός Οικονομικών, συζητάει με τον Cem για να προσχωρήσει στο “σα-μπαϊτικό” τουρκικό κόμμα, αλλά τελευταία στιγμή, άγνωστο γιατί, αποχωρεί. Διαφωτιστικό σ’ αυτή την περίπτωση είναι ίσως το άρθρο των New York Times, όπου Ο Kemal Dervi§ παροτρύνεται, ούτε λίγο ούτε πολύ, να συμπράξει με το φιλο-ίσλαμικό κόμμα του Recep Erdogan. προφανώς για να το “ελέγχει” συμπληρώνουμε εμείς.
Οι εξελίξεις αυτές στην πολιτική σκηνή και το στράτευμα βρίσκουν ίσως την πιθανή εξήγησή τους στην επικείμενη αμερικανο-ισραηλινή εισβολή στο Ιράκ και την μελλοντική εγκατάσταση της νέας σιωνιστικής τάξης πραγμάτων στην Μέση Ανατολή. Η Τουρκία είναι ένας αστάθμητος παράγων που πρέπει να ελεγχθεί ολοκληρωτικά πριν αρχίσει όλη αυτή η επιχείρηση. Οι Κεμαλιστές από την άλλη βλέπουν να χάνεται το έδαφος κάτω από τα πόδια τους. Η de facto αναγνώριση ενός κουρδικού κράτους ως απότοκο της δεδομένης επικράτησης των ΗΠΑ έναντι του Ιράκ, βάζει βόμβα στα ίδια τα θεμέλια της Τουρκίας, όπως τουλάχιστον την ξέρουμε μέχρι σήμερα. Κινήσεις σημειώνονται ήδη στο στράτευμα. Η ομάδα των Ovacilar (οι “Πεδινοί”), συνονθύλευμα μετριοπαθών κεμαλιστών, φιλόίσλαμιστών και φιλελεύθερων χαμηλόβαθμων κυρίως αξιωματικών, προερχόμενων από τα υψίπεδα της Ανατολίας, έχει αρχίσει να προσεγγίζει ισλαμικές πολιτικές ομάδες. Ο κεμα-λισμός ως ιδεολογία, ανίκανος να εγγυηθεί πια τα ίδια τα σύνορα της χώρας, πνέει τα λοίσθια. Κατά μέτωπο1, επίθεση λοιπόν, με στροφή 180″ προς μία ισλαμική μεγάλη Τουρκία.
Οι κλίκες ακονίζουν τα μαχαίρια τους και οι εξελίξεις, με ορόσημο τις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου, αναμένονται συνταρακτικές.
Αναφορές
Henri Serouya. “La Kabbale” Editions Bernard Grasset. 1947. Λ . Hakki Agikalin, “Sabatai $evi _ Sabataicilik uzerine”. Akadem\i Dergisi.
