Αιγαίο, 22 Ιουλίου 1974

Του Κωνσταντίνου Μαυρίδη από την Ρήξη φ. 165

Η 22α Ιουλίου του 1974 είναι Δευτέρα και από νωρίς το πρωί λαμβάνονται αναφορές για μαζικές παραβιάσεις του FIR Αθηνών από σχηματισμούς τουρκικών αεροπλάνων. Το Σάββατο 20/7, είχε λάβει χώρα η ύπουλη τουρκική εισβολή στην Κύπρο και βρισκόμαστε ήδη στο τρίτο εικοσιτετράωρο του πολέμου, αλλά η κατάσταση ετοιμότητας της ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας είναι λίγο πολύ αυτή που ήταν σε καθεστώς ειρήνης.
Στην άκρη του διαδρόμου απογείωσης της 111 Πτέρυγας Μάχης, στη Νέα Αγχίαλο, βρίσκονται δύο καταδιωκτικά F-5A της 337 ΜΑΗ (Μοίρα Αναχαίτισης Ημέρας) οπλισμένα με δύο πυραύλους αέρος αέρος ΑΙΜ-9Β και δύο πυροβόλα των 20 χιλ. το καθένα. Ενώ άγριες μάχες μαίνονται στην Κύπρο, οι δύο πιλότοι, υποσμηναγός Γιάννης Δινόπουλος από το Τρίκορφο Γρεβενών (Νο 1 – αρχηγός ζεύγους) και ανθυποσμηναγός Θωμάς Σκαμπαρδώνης από τη Μούχα Καρδίτσας (Νο 2), έχουν διαταγές, σε περίπτωση αναχαίτισης τουρκικών μαχητικών, να έχουν τους επιλογείς οπλισμού στη θέση OFF και να προβούν σε απλή οπτική αναγνώριση των στόχων, χωρίς περαιτέρω ενέργειες. Είναι ασύλληπτο, αλλά, ουσιαστικά, η ΠΑ μπαίνει στη μάχη με άνωθεν εντολές να τη χάσει.
Οι χειριστές των πολεμικών μοιρών που ήταν επιφορτισμένες με τις αναχαιτίσεις πάνω από το Αιγαίο μαρτυρούν πως, για πάνω από έναν χρόνο πριν την εισβολή, δεν γίνονταν σχεδόν καθόλου σκραμπλ, παραβιάσεις του εθνικού εναερίου χώρου και εμπλοκές με τουρκικά αεροσκάφη. Οι Τούρκοι είχαν εξαφανιστεί από το Αιγαίο, διότι προφανώς είχαν συγκεντρώσει τις αεροπορικές τους δυνάμεις στο νότιο μέτωπο, προετοιμαζόμενοι εντατικά για τις επικείμενες επιχειρήσεις στη Mεγαλόνησο. Μάλιστα, τον Απρίλιο του ’74, τέσσερις μόλις μήνες πριν την εισβολή, η 337 Μοίρα της ΠΑ (F-5A) είχε επισκεφθεί την αεροπορική βάση της τουρκικής αεροπορίας στην Πάνορμο για 10ήμερη επίσκεψη ανταποδίδοντας τη «φιλική» επίσκεψη των Τούρκων στη Νέα Αγχίαλο, την προηγούμενη χρονιά. Με λίγα λόγια, ένα καθεστώς ανόητου εφησυχασμού είχε επικρατήσει καθολικά στα υψηλά κλιμάκια της χουντικής κυβέρνησης των Αθηνών και της ηγεσίας των ΕΔ. Δυστυχώς, ο πλήρης αιφνιδιασμός και η μετέπειτα ολική παράλυση από την τουρκική εισβολή αναιρέθηκε μόνο σε μεμονωμένες περιπτώσεις και με πρωτοβουλία κάποιων ψυχωμένων ανδρών, όπως των πρωταγωνιστών του επεισοδίου που θα εξετάσουμε.

Όταν τελικά δίνεται το σκραμπλ στις 13:30΄, ο Σκαμπαρδώνης συνειδητοποιεί πως ο ασύρματος του Δινόπουλου έχει βλάβη, με τον δεύτερο να του δίνει τη θέση του ως Νο 1 και οδηγίες να προηγηθεί της αναχαίτισης και το F-5 του έμπειρου Δινόπουλου ν’ ακολουθήσει από αρκετά μεγάλη απόσταση και ύψος για να εποπτεύσει τόσο τις κινήσεις του, νέου στην 337, Σκαμπαρδώνη, όσο και την περιοχή ευθύνης τους. Με το που απογειώθηκαν τα δύο F-5, το ραντάρ ελέγχου-προειδοποίησης του Πηλίου (Joker) άρχισε να τα κατευθύνει προς τα στίγματα των τουρκικών αεροσκαφών με εντολές ανόδου στα 20 χιλιάδες πόδια και κατεύθυνση ΒΔ. Η περιοχή που κατευθύνονταν ήταν ανάμεσα στον Αγ. Ευστράτιο και τη Λήμνο και ο Σκαμπαρδώνης βρισκόταν σε ανοδική πτήση στα 18 χιλ. πόδια με ταχύτητα 350 κόμβους, με τον Δινόπουλο αόρατο κάπου πίσω και ψηλότερα απ’ αυτόν, όταν το Πήλιο τον προειδοποίησε για παρουσία εχθρικών μαχητικών στις 20 μοίρες δεξιά του. Σχεδόν ταυτόχρονα, ο Σκαμπαρδώνης είδε ένα ζεύγος τουρκικών F-102A σε εγγύ σχηματισμό, αλλά στα αριστερά του και μόλις σε 200 μέτρα απόσταση, και ενστικτωδώς έκοψε την άνοδο και γύρισε απότομα προς το μέρος τους, για να βρεθεί στην ουρά τους. Αμέσως τα τρία αεροπλάνα μπήκαν σε παρατεταμένη κλειστή αριστερή στροφή, με τον Σκαμπαρδώνη να βλέπει τα εχθρικά αεροπλάνα σταθερά στην 8η ώρα, πράγμα που σημαίνει ότι οι Τούρκοι προσπαθούσαν να βρεθούν πίσω του. Το απότομο σπιράλ προς τα κάτω τούς έφερε κάποια στιγμή στα 10 χιλ. πόδια, όπου ο Σκαμπαρδώνης εκτέλεσε ελιγμούς αποφυγής με πλήρη ώθηση και κάπου εκεί έχασε την επαφή με τους Τούρκους. Στρέφοντας για ν’ αποκτήσει εκ νέου οπτική επαφή, είδε έξαφνα με την άκρη του ματιού του ένα αεροπλάνο να καρφώνεται στη θάλασσα σηκώνοντας έναν τεράστιο πίδακα νερού και συντρίμμια. Ο ουρανός φαινόταν παντελώς άδειος από αεροπλάνα και ο Σκαμπαρδώνης ανέφερε στο ραντάρ του Πηλίου και ρώτησε για τη θέση του Δινόπουλου χωρίς να πάρει απάντηση. Αντί γι’ αυτό, το ραντάρ τον κατηύθυνε προς ένα νέο στίγμα που κατευθυνόταν ΝΔ και το οποίο ακολούθησε χωρίς να καταφέρει ποτέ να βρει, διότι οι καιρικές συνθήκες είχαν στο μεταξύ μεταβληθεί και η ορατότητα περιορίστηκε αισθητά. Η επόμενη οδηγία του Πηλίου ήταν να επιστρέψει στην 111 για ανεφοδιασμό, πράγμα που έκανε επιστρέφοντας γεμάτος αγωνία για το τι είχε συμβεί. Η κατάσταση στην οποία βρέθηκε ο Σκαμπαρδώνης ορίζεται ως «η ομίχλη του πολέμου», στην οποία αγνοείς τη μεγάλη εικόνα και γίνεσαι γνώστης μόνο αποσπασματικών φάσεων μιας μάχης, όπου επικρατεί η αβεβαιότητα στην επίγνωση της κατάστασης. Ο Σκαμπαρδώνης θα καταλάβαινε τι είχε συμβεί, μόνο όταν, έχοντας προσγειωθεί στην Αγχίαλο, θα έβλεπε το F-5 του Δινόπουλου να κατεβαίνει στον διάδρομο με τους δύο AIM-9B να λείπουν από τους πυλώνες των ακροπτερυγίων.
Τι είχε γίνει, λοιπόν; Καθώς ο Σκαμπαρδώνης και οι Τούρκοι, πιστεύοντας ότι αντιμετωπίζουν ένα μόνο F-5, είχαν εμπλακεί στην κλειστή αερομαχία, ο Δινόπουλος προσέγγισε μη έχοντας γίνει αντιληπτός και βρέθηκε στην ουρά τους. Κλείνοντας την απόσταση μεταξύ τους στα 800 μέτρα, ο Δινόπουλος είδε έκπληκτος την καταπακτή οπλισμού του Νο 2 των Τούρκων να ανοίγει και να εκτοξεύεται ένας πύραυλος ΑΙΜ-4, ο οποίος, ευτυχώς, δεν είχε καμία ελπίδα να βρει τον στόχο του, καθώς το F-5 του Σκαμπαρδώνη βρισκόταν σε παρατεταμένη στροφή με μεγάλη ταχύτητα κι έτσι ήταν τελείως εκτός παραμέτρων βολής. Ο Δινόπουλος περίμενε ψύχραιμα τους Τούρκους να οριζοντιώσουν και επέλεξε FOX-2 ARM στον επιλογέα οπλισμού του F-5, με την υπέρυθρη κεφαλή του ΑΙΜ-9B να θερμαίνεται και να ακούγεται ο χαρακτηριστικός συριστικός ήχος της πρόσκτησης του στόχου. Ο πρώτος πύραυλος αστόχησε, καθώς δεν είχε θερμανθεί αρκετά, αλλά ο δεύτερος είχε τον χρόνο να λοκάρει και να κόψει το τουρκικό F-102 στα δύο, γκρεμίζοντάς το στη θάλασσα. Ο πιλότος (επισμηναγός Σονούρ) δεν πρόλαβε να εγκαταλείψει το αεροσκάφος και ο έτερος Τούρκος (αντισμήναρχος Γιασίφ Βασίν) τράπηκε σε φυγή χρησιμοποιώντας τον μετακαυστήρα του F-102, με τον Δινόπουλο να τον καταδιώκει εκ του σύνεγγυς. Πολύ αργότερα, μαθεύτηκε ότι ο Τούρκος αντισμήναρχος πανικοβλήθηκε τόσο από την κατάρριψη του No 2 του, που αρχικά πέταξε ΝΔ προς την Ελλάδα (το στίγμα που μάταια έψαξε να βρει ο Σκαμπαρδώνης) κι έπειτα έκανε τέτοια αλόγιστη χρήση του μετακαυστήρα του αεροσκάφους του, ώστε έμεινε από καύσιμα κάπου κοντά στη Σμύρνη κι έκανε αναγκαστική προσγείωση σε κάποιο παραλιακό δρόμο, καταστρέφοντας ολοσχερώς το F-102. Δύο μέρες, μετά πέθανε από τα τραύματά του στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Σμύρνης, όπου μεταφέρθηκε.
Ως συνήθως, η προπαγάνδα της «γείτονος» αντέστρεψε ανενδοίαστα την αλήθεια κάνοντας λόγο για κατάρριψη δύο ελληνικών F-5 από ισάριθμα τουρκικά F-102, ενώ η ελληνική πλευρά δεν ανακοίνωσε τίποτε απολύτως και φρόντισε να θάψει επιμελώς το θέμα. Το επεισόδιο της 22/7/1974 ήταν και η τελευταία έξοδος τουρκικών αεροπλάνων στο Αιγαίο για χρόνια. Οι πιλότοι της ΠΑ θυμούνται ότι οι Τούρκοι δεν εμφανίστηκαν καθόλου στο Αιγαίο κατά τη Β΄ φάση του Αττίλα και άρχισαν δειλά δειλά να εμφανίζονται μόλις το 1976-77. Η ειδοποιός διαφορά ήταν ότι οι επιλογείς οπλισμού των ελληνικών μαχητικών γύριζαν στο ΟΝ με την απογείωση και οι εθιμοτυπικές επισκέψεις ένθεν κακείθεν είχαν λάβει τέλος. Θα ξανάρχιζαν χρόνια αργότερα -με κάτι βλακώδεις κουμπαριές και ανόητα ζεϊμπέκικα- και κάπου εκεί θα επέστρεφε μαζικά και η τουρκική αεροπορία στο Αιγαίο.