Η πορεία της πολιτικής ταυτότητας των Ελλήνων, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις
Του Απόστολου Πιστόλα*
Η αριστερά κυριάρχησε στη μεταπολιτευτική εποχή. Το 1982, 42% των ψηφοφόρων τοποθετούσε τον εαυτό του στην αριστερά και το 25% στη δεξιά, ενώ τα ποσοστά 20 χρόνια μετά ήταν 38% και 27% αντίστοιχα (Βερναρδάκης, 2002). Ο μέσος όρος των 20 ετών για την αριστερά ήταν 37% ενώ για τη δεξιά κάτω του 30% (Βερναρδάκης, 2002). Στοιχεία από 2002 έως και 2008 δεν έχω, υπάρχουν όμως για την περίοδο 2009 μέχρι 2017 και στο σήμερα. Στον πίνακα 1 βλέπουμε πως κινείται η αυτοτοποθέτηση στον άξονα μεταξύ 2009-2017 (Μαυρής, 2017).
Η αυτοτοποθέτηση στη δεξιά πτέρυγα πέρασε για πρώτη φορά μπροστά το 2017 (και δεν ξανακοίταξε πίσω). Ενώ το 2015 είχαμε πιάσει κορυφή, δύο χρόνια διακυβέρνησης Τσίπρα ήταν αρκετά για να οδηγηθούμε σε κατακόρυφη πτώση της ταύτισης με την αριστερά πτέρυγα. Χαρακτηριστικά, δείτε στον πίνακα 2 (Μαυρής, 2017) πως η αριστερά έχει +32 μονάδες σε αρνητικές γνώμες. Αυτά τα δύο είναι τα πρώτα σημάδια. 1) οι αρνητικές γνώμες για την αριστερά φτάνουν το 61%, 2) η ταύτιση με την αριστερά πέφτει ραγδαία και η δεξιά περνάει μπροστά, η οποία παίρνει και +12 μονάδες στη δεκαετία. Δείτε επίσης τη διαφορά πριν αναλάβει ο Τσίπρας, με το 2017 στην κάρτα. Επίσης, στους πίνακες 2&6 φαίνεται πως κάποιες αξίες ανεβαίνουν σε σημασία (ιδιωτικός τομέας και φιλελευθερισμός), ενώ οικολογία, σοσιαλισμός και φεμινισμός κρατούνται ψηλά. Ιδιωτικός τομέας και φιλελευθερισμός είναι στο μυαλό των πολιτών πλησιέστερα σε αυτό που θεωρούν δεξιά, όχι στην αριστερά. Επίσης η οικολογία, ο φεμινισμός (θα αναλύσω αργότερα τον σοσιαλισμό) είναι έννοιες οι οποίες πλέον δεν ταυτίζονται, όπως τις περασμένες δεκαετίες, με την αριστερά.
Όταν ένα κίνημα είναι στην αρχή, τότε αποτελεί niche αγορά και από αυτό κερδίζουν οι «innovators». Εφόσον κάποια κινήματα περάσανε το early majority σε μια κοινωνία είναι αναμενόμενο να μπούνε κι άλλοι παίκτες, αφού η πίτα μεγαλώνει πολύ (και θα μεγαλώσει κι άλλο). Έτσι η αριστερά χάνει την ταύτιση με την οικολογία, τον φεμινισμό και άλλα ταυτοτικά ζητήματα. Και θα τη χάνει όλο και περισσότερο όσο αυτό γίνεται mainstream.
Πάμε τώρα στο σήμερα. Κρατάει η τάση ή έχουμε αλλαγή; Ο πίνακας 3 (Διανέοσις, 2020) δείχνει πως η πτώση της ταύτισης με την αριστερά συνεχίζεται.
Δεν σημαίνει πως πάνε αυτόματα στη δεξιά. Αλλά θεωρώ πως πάνε στο «δεν ταυτίζομαι» πράγμα που ενισχύει την άποψή μου πως έχουμε μπει σε εποχή ταυτοτήτων και από αυτό κυρίως η αριστερά έχει να χάσει (δεν αναφέρομαι στη σοσιαλδημοκρατία, αλλά για τη διεθνιστική αριστερά τύπου ΣΥΡΙΖΑ Τσίπρα). Δείτε και τον πίνακα 4 (Διανέοσις, 2019) με την πτώση της αριστεράς ως κάτι «καλό» χρόνο με το χρόνο. Επίσης παρατηρήστε πως έχει αποσυνδεθεί ο σοσιαλισμός από την αριστερά.
Τι σημαίνει αυτό; Πως η αριστερά έχει χάσει, εκτός από τον άξονα των ταυτοτήτων (κοινωνικά δικαιώματα, οικολογία κλπ) και αυτόν της οικονομίας. Ειδικά στη μετά τον κορονοϊό εποχή όπου αναγκαστικά θα έχουμε μεγαλύτερο κρατικό παρεμβατισμό, η οικονομία δεν μπορεί να παιχτεί από την αριστερά. Στα σχετικά ερωτήματα κυριαρχούν οι λέξεις σοσιαλισμός και φιλελευθερισμός, που σε οικονομικό επίπεδο μεταφράζεται «θέλουμε επενδύσεις αλλά το κράτος να είναι δίχτυ προστασίας». Προς επιβεβαίωση αυτού, δείτε τις απόψεις των πολιτών για τις ξένες επενδύσεις, τη φορολογία και το κράτος (Πίνακας 5). Η αριστερά δηλαδή έχει χάσει τους δύο βασικούς άξονες και μένει ο τρίτος (εθνοκεντρισμός/διεθνισμός). Δείτε στον πίνακα 6 (Διανέοσις, 2020) την αύξηση του εθνικισμού και του συντηρητισμού (που δεν ταυτίζονται απαραίτητα).
Επίσης δείτε (απλά ως ενδείξεις) την άποψη των Ελλήνων για τον ελληνικό πολιτισμό, στον πίνακα 7. Υπάρχουν κι άλλες έρευνες που δείχνουν (δεν μπορώ να τα βάλω όλα σε ένα άρθρο) πως από το 2016 και μετά οι πολίτες γυρνούν εθνοκεντρικά. Αυτό σημαίνει πως η διεθνιστική αριστερά χάνει και στον τρίτο σημαντικό άξονα. Για να καταλάβουμε τι συμβαίνει: Και στους τρεις άξονες η αριστερά κυριαρχούσε όλες αυτές τις δεκαετίες. Πλέον έχει χάσει το μονοπώλιο σε ταυτοτικά ζητήματα και οικονομία και γυρνάει ανάποδα ο άξονας εθνοκεντρισμός/διεθνισμός. Από το 3/3 πάει στο 0/3.
Ειδικά στο τελευταίο, τα ελληνοτουρκικά και το μεταναστευτικό μπορούν μόνο να επιταχύνουν τη στροφή της κοινωνίας προς τον εθνοκεντρισμό. Να σημειώσω εδώ πως υπάρχει μια έρευνα που δείχνει πως σε νέους 17-24 το 25% περίπου αυτοτοποθετούνται σε αριστερά και ακροαριστερά. Από την άλλη οι ηλικίες 25-39 είναι κατά 40%+ στη δεξιά. Μένει να το δούμε και σε άλλες έρευνες και να αναλυθεί περισσότερο εάν θα έχουμε στο μέλλον Gen Z vs Millenials. Στο μέλλον (εκτός από την οικονομία) θα μας απασχολεί το τι έθνος είμαστε exclusive ή inclusive (ενδεικτικό των σημερινών πεποιθήσεων ο πίνακας 8), αλλά και τα ταυτοτικά ζητήματα μέσα στην κοινωνία.
Η αριστερά δεν έχει έστω ένα ζήτημα στο οποίο μπορεί να βρει κάποιο σοβαρό USP. Έχει πεταχτεί εκτός παιχνιδιού. Η κωδωνοειδής καμπύλη μετακινείται προς την αντίθετη μεριά από ό,τι τα τελευταία 50 χρόνια. Έτσι η αριστερά θα γίνει άκρο και, στην ουσία, σε κάποιους άξονες μάλιστα, θα είναι εντελώς irrelevant. όμως αυτή τη στιγμή έχει ένα σοβαρό και μάχιμο ποσοστό μαζί της. Και όσο βλέπουν πως χάνουν έρεισμα τόσο θα γίνονται πιο σκληροί, όσο βλέπουν πως πέφτουν, τόσο θα προσπαθούν με νύχια και με δόντια να κρατηθούν.
Προσοχή, δεν λέω πως η διεθνιστική αριστερά θα εξαφανιστεί. Λέω πως θα αλλάξει το status quo. Μπορεί να μη φαίνεται τώρα, μπορεί ακόμα να μοιάζουν δυνατοί διότι φωνάζουν, αλλά η πτώση έχει αρχίσει. Χρόνο με τον χρόνο (εάν δεν αλλάξει κάτι ριζικά) θα πέφτουν περισσότερο. Θα φωνάζουν, θα φαίνονται πολλοί, όμως όλο και θα λιγοστεύουν και το κυριότερο, όλο και πιο ακραίοι ή/και irrelevant θα φαίνονται στους πολίτες. Θα πάρει χρόνια για να φανεί καθαρά, ήδη όμως έχουν πέσει από τον γκρεμό. Θα περάσουμε μια περίοδο αναταραχής, γιατί θα προσπαθήσουν να κρατηθούν από παντού, παρασέρνοντας κόσμο. Η πραγματικότητα όμως δεν αλλάζει. Έχουν τελειώσει. Και το ξέρουν.
*Ο Απόστολος Πιστόλας είναι αναλυτής εκλογικής συμπεριφοράς, και μπορείτε να διαβάσετε τις αναλύσεις του στο προφίλ του στο τουίτερ (@appistol), απ’ όπου αναδημοσιεύεται και η παρούσα, με την άδειά του.
1 ΣΧΟΛΙΟ
Η αριστερά περασμένων δεκαετιών δεν έχει σχέση με τη σημερινή μορφή της γιατί τα δεδομένα έχουν αλλάξει τραγικά.
Π.χ. όταν στην εποχή των ανοιχτών συνόρων και των ΜΚΟ καλοδέχεται αφροασιατες μετανάστες ως ταξικά αδέρφια σε έναν συρικνουμενο ντόπιο πληθυσμό, τότε είναι εκτός πραγματικότητας.
Όταν εκφράζει την άποψη ότι το Αιγαίο ανήκει στα οστρακοειδή του τη στιγμή που το διεκδικεί η Τουρκία, τότε μετατρεπεται από διεθνιστικη σε φιλοτουρκική αριστερά. Το ίδιο και με τα Σκόπια.
Σε θέματα οικονομίας και κοινωνίας κατάντησε να είναι ταυτισμένη με την παγκοσμιοποίηση που άλλοτε κατέκρινε.
Πολλά πράγματα ξεκινούν σωστά και στην πορεία αλλάζει δραματικά το περιεχόμενο τους ενώ το όνομα και τα σύμβολα μένουν τα ίδια.
Το ίδιο ισχύει και με την δεξιά, απλά αυτοί μείναν καπως πιο κοντά σε αυτά που εξέφραζαν και δεν λένε φανφάρες που δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα.
Ο αριστερός και ίσως έντιμος Λαφαζάνης έχει ηδη διατυπώσει την άποψη πως αυτη η αριστερά πάει για μουσειακό είδος.
Το σημαντικότερο ίσως να μην είναι η ταμπέλα αλλά το πραγματικό περιεχόμενο.