Η περιοχή του Τίγρη και του Ευφράτη η πλέον ευάλωτη παγκοσμίως
φωτ. Reuters
H Τουρκία θέλει να θέσει σε λειτουργία το φράγμα Ιλίσου στον Ευφράτη
Από την Καθημερινή
Η κατασκευή φραγμάτων και η εξαγωγή νερού από τα μεγάλα ποτάμια οδηγούν σε μείωση των υδάτινων πόρων του πλανήτη και εντείνουν τις διαμάχες μεταξύ χωρών. Καθώς οι χώρες «διψούν», ανταγωνίζονται για περιορισμένους φυσικούς πόρους, και η πιθανότητα πολέμων αυξάνεται σημαντικά.
Σήμερα, σχεδόν το ένα τέταρτο του παγκοσμίου πληθυσμού βρίσκεται αντιμέτωπο με το πρόβλημα της έλλειψης νερού για τουλάχιστον ένα μήνα κάθε χρόνο. Αυτό οδηγεί πολλούς στην αναζήτηση νέας κατοικίας για την κάλυψη των βασικών τους αναγκών και την δημιουργία ενός πιο σταθερού τρόπου ζωής. Ο ΟΗΕ και η Παγκόσμια Τράπεζα έχουν υπολογίσει πως η ξηρασία μπορεί να οδηγήσει στην μετατόπιση τουλάχιστον 700 εκατομμυρίων ανθρώπων μέχρι το 2030.
Κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα, η χρήση νερού αυξήθηκε κατά σχεδόν διπλάσιο ρυθμό σε σχέση με την αύξηση πληθυσμού. Αυτή η δυσαρμονία έχει οδηγήσει πολλές πόλεις, όπως η Ρώμη και η Λίμα, να εντάξουν ένα σύστημα επιβολής περιορισμού σχετικά με την χρήση του νερού. Η έλλειψη νερού θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς κινδύνους για την παγκόσμια ασφάλεια και στρατηγική ηρεμία. Το 2017, σοβαρές ξηρασίες οδήγησαν 20 εκατομμύρια ανθρώπους από την Αφρική και την Μέση Ανατολή να μεταναστεύσουν σε αναζήτηση νέων πατρίδων λόγω έλλειψης τροφίμων και συγκρούσεων.
Ακόμα και αν κανείς δεν πεθαίνει από την έλλειψη νερού, με σημαντικές εξαιρέσεις, πολλοί επηρεάζονται σοβαρά από την μόλυνση των υδάτων και την ξηρασία. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι συγκρούσεις που σχετίζονται με τα ύδατα είναι θέμα υπό συνεχή συζήτηση. Ο Πίτερ Γκλέικ, υπεύθυνος του Ινστιτούτου του Ειρηνικού Ωκεανού που βρίσκεται στο Όκλαντ, δηλώνει πως η σχέση μεταξύ συρράξεων και έλλειψης νερού είναι ιδιαίτερη.
Υπάρχουν 3 είδη συγκρούσεων που σχετίζονται με την έλλειψη νερού:
Πρώτον, οι συγκρούσεις μπορεί να συμβούν ως αποτέλεσμα της ξηρασίας, κατά τις οποίες οι εντάσεις σχετίζονται με πρόσβαση και έλεγχο σε σώματα νερού.
Δεύτερον, το νερό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο συγκρούσεων, το οποίο εμπλέκεται στην κατασκευή φραγμάτων για στρατηγικό έλεγχο του νερού.
Τρίτον, πηγές νερού, δομές επεξεργασίας νερού ή αγωγοί στοχοποιούνται σκόπιμα σε πολέμους που βρίσκονται σε εξέλιξη.
Η πλειονότητα των συγκρούσεων γύρω από το νερό, ωστόσο, είναι κατά κύριο λόγο συσχετισμένες με καλλιέργειες, μιας υπολογίζεται πως η γεωργία καταναλώνει 70% του γλυκού νερού στον πλανήτη. Για παράδειγμα, στην ημι-άνυδρη περιοχή Σαχέλ στην Αφρική σημειώνονται συχνές αναφορές εντάσεων μεταξύ βοσκών και καλλιεργητών σχετικά με λιγοστούς υδάτινους πόρους.
Ο Τσάρλς Άιλαντ, επικεφαλής ζητημάτων υδάτινων πόρων στο Ινστιτούτο Παγκόσμιων Πόρων, δηλώνει πως οι συγκρούσεις που σχετίζονται με το νερό και η βία που τις ακολουθεί αυξάνονται με το πέρας του χρόνου. Η αύξηση του πληθυσμού και η οικονομική ανάπτυξη έχουν αυξήσει την ζήτηση για γλυκό νερό παγκοσμίως. Την ίδια στιγμή, η κλιματική αλλαγή έχει μειώσει σημαντικά τους υδάτινους πόρους και καθιστά τις βροχοπτώσεις σπανιότερες σε πολλά σημεία.
Στην περιοχή του Τίγρη και του Ευφράτη, η διπλή επίδραση της αυξημένης ζήτησης για νερό και της κλιματικής αλλαγής γίνεται σημαντικά αισθητή. Δορυφορικές εικόνες δείχνουν πως η περιοχή χάνει το περισσότερο επίγειο νερό γρηγορότερα από κάθε άλλη περιοχή. Καθώς οι χώρες προσπαθούν να διασφαλίσουν τα αποθέματα νερού τους, οι ενέργειές τους επηρεάζουν τους γείτονές τους.
Τον Ιούνιο του 2019, η Τουρκία δήλωσε θα ξεκινήσει να γεμίζει το φράγμα Ιλίσου στον Ευφράτη, ενώ το συνορεύον Ιράκ αντιμετώπιζε καύσωνα με θερμοκρασίες μέχρι 50 βαθμούς Κελσίου. Η ενέργεια αυτή είναι μέρος ενός συνόλου αποφάσεων που σχετίζονται με την κατασκευή 22 φραγμάτων και εργοστασίων παραγωγής ενέργειας κατά μήκος του Τίγρη και του Ευφράτη. Τα φράγματα αυτά δύναται να επηρεάσουν σημαντικά την ροή του νερού στην Συρία, το Ιράκ και το Ιράν. Καθώς του φράγμα Ιλίσου γέμιζε, η ροή του νερού μειώθηκε στην μέση για το Ιράκ, και η ποιότητα του νερού στην περιοχή Μπάσρα χειροτέρευσε, με αποτέλεσμα την εισαγωγή πολλών στο νοσοκομείο.
Η σύνδεση μεταξύ συγκρούσεων και νερού οδήγησε 6 Αμερικανικές και Ευρωπαϊκές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις να δημιουργήσουν ένα Παγκόσμιο Εργαλείο Έγκαιρης Προειδοποίησης, το οποίο χρησιμοποιεί τεχνίτη νοημοσύνη για να προβλέψει την έναρξη συγκρούσεις πριν εμφανιστούν. Συνδυάζει δεδομένα σχετικά με βροχοπτώσεις, αποτυχία των καλλιεργειών, πυκνότητα του πληθυσμού, πλούτου, αγροτικής παραγωγής, ξηρασία, πλημμύρες και επίπεδα διαφθοράς για να παράγει προειδοποιήσεις σχετικά με την πιθανή εμφάνισης συρράξεων.
Το αντικείμενο αυτό μπορεί επίσης να παρουσιάσει και ενδιαφέροντα μοτίβα. Για παράδειγμα, σε μερικές από τις περιοχές που σημειώνουν έντονη έλλειψη νερού, φαίνεται να συμβαίνει ένα κύμα μετανάστευσης σε αυτές τις περιοχές. Επί παραδείγματι, το Ομάν αντιμετωπίζει περισσότερη ξηρασία από το Ιράκ, αλλά σημείωνε περισσότερες μεταναστευτικές ροές πριν από την πανδημία. Αυτό συμβαίνει επειδή το Ομάν έχει λιγότερη διαφθορά, καλύτερες υποδομές για την διαχείριση του νερού, περισσότερη φυλετική συνοχή και λιγότερες υδρο-πολιτικές εντάσεις.
Επομένως, η σύνδεση μεταξύ νερού και συγκρούσεων δεν είναι όσο εμφανής όσο θεωρείται. Ακόμα και σε περιόδους έντονης ξηρασίας, ένα σύνθετο σύνολο παραγόντων θα καθορίσουν την έναρξη σύρραξης. Η κοινωνική συνοχή αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς παράγοντες. Η κοινότητα του Κουρδιστάν στο Ιράκ, για παράδειγμα, δεν αντιμετώπισε την ίδια έξοδο και εσωτερική αναταραχή όπως η γειτονική Συρία τον Μάρτιο του 2011.
Δεν υπάρχει μια μοναδική λύση που μπορεί να εφαρμοστεί με τον ίδιο τρόπο από όλους σχετικά με την καλύτερη διαχείριση του νερού. Σε πολλές χώρες, ο περιορισμός των διαρροών μπορεί να κάνει σημαντική αλλαγή και η επιδιόρθωση των υποδομών να κάνει την διαφορά. Η μείωση της διαφθοράς και η βελτιστοποίηση της γεωργικής παραγωγής είναι δύο ακόμη παράγοντας που μπορεί να συνδράμουν σημαντικά. Η αφαλάτωση θαλασσινού νερού μπορεί επίσης να «ελευθερώσει χώρο» και να δημιουργήσει διαφορετικές πηγές νερού.
Παγκοσμίως, η κατασκευή φραγμάτων είναι πιθανό να οδηγήσει σε περισσότερες συγκρούσεις. Αν και οι τοπικές διαφωνίες είναι πιο δύσκολο να επιλυθούν, οι διεθνείς διαφωνίες σχετικά με την χρήση των υδάτινων πόρων χαρακτηρίζονται από περισσότερες πιθανότητες για ομαλότερη επίλυση. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα συγκρούσεων υψηλής έντασης, όπως η διαμάχη στο ποτάμι Μεκόνγκ μεταξύ της Κίνας και των γειτονικών Ασιατικών χωρών και η ένταση στον Νείλο μεταξύ Αιθιοπίας, Αιγύπτου και Σουδάν.
Η δημιουργία αποφάσεων που σχετίζονται με την κοινή χρήση και διαχείριση του νερού είναι συχνό φαινόμενο, οι οποίες επίσης μειώνουν σημαντικά την πιθανότητα έναρξης πολέμου. Περισσότερες από 200 συμφωνίες έχουν δημιουργηθεί μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά η έλλειψη κανονισμών που υπάγονται στο διεθνές δίκαιο είναι αισθητή.
Καθώς η κλιματική αλλαγή εντείνεται και η αύξηση του πληθυσμού επιταχύνεται, η ξηρασία αποτελεί ένα σημαντικό ζήτημα για πολλές χώρες. Η επίλυση των ζητημάτων αυτών θα είναι επίσης σημαντική για τον περιορισμό μεταναστευτικών ροών και την αποτροπή εμφάνισης περισσότερων συγκρούσεων.
Moneyreview.gr με πληροφορίες από BBC
