Συμπληρώθηκαν 38 χρόνια από το πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνομπίλ, αναδημοσιεύουμε 2 σελίδες (σελ. 88-89) από το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Αρκάντι Οστρόφσκι, Η Επινόηση της Σύγχρονης Ρωσίας: Η διαδρομή από την ελευθερία του Γκορμπατσόφ έως τον πόλεμο του Πούτιν (μτφρ. Χάρης Αναγνωστόπουλος, Πρόλογος Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης, Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2017). Οι σελίδες αυτές αναφέρονται στην συγκάλυψη και την στρεψοδικία με την οποία αντιμετώπισαν οι αρχές της ΕΣΣΔ το συμβάν του ατυχήματος. Φυσικά, η φρασεολογία και η επιλογή των όρων μας είναι εξαιρετικά γνώριμη, καθώς και σήμερα οι ρωσικές αρχές ακολουθούν κατά γράμμα τις σοβιετικές πρακτικές (ο επικεφαλής του ρωσικού κράτους, εξ άλλου, και όλη η κυβερνώσα ομάδα του προέρχονται από τις μυστικές υπηρεσίες της ΕΣΣΔ). Έτσι και τότε, όπως και σήμερα, όπου είχε ευθύνες η ΕΣΣΔ έφταιγε «το ΝΑΤΟ», ενώ όποιος έδειχνε αυτές τις ευθύνες έριχνε νερό στο μύλο της «αντισοβιετικής υστερίας».
Πιο κάτω, στις σελίδες όπου περιγράφεται η ανάδυση του κινήματος ανεξαρτησίας στις βαλτικές χώρες και η βίαιη καταστολή του (1991), η προπαγάνδα κάνει και πάλι λόγο για «νατοϊκούς», και βέβαια για «ναζί και εθνικιστές». Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει ούτε μία επέμβαση του σοβιετικού στρατού εντός των πλαισίων του συμφώνου της Βαρσοβίας, από την Ουγγαρία του 1956, την Τσεχοσλοβακία του 1968 μέχρι τις τελευταίες ώρες ύπαρξης της ΕΣΣΔ, όπου να μην γίνεται λόγος για «εθνικιστές», «ναζί» και νατοϊκούς. Το γεγονός πως το 2022, η ρωσική προπαγάνδα εξαπολύει τα ίδια ακριβώς προκάτ επιχειρήματα είναι διπλά εντυπωσιακό: Πρώτον, για την επιμονή των μηχανισμών του ψεύδους στο ρωσικό καθεστώς, δεύτερον, για τα κριτήρια εκείνων που τους πιστεύουν –ή μάλλoν για την παντελή τους απουσία. [ardin-rixi.gr]
Τις πρώτες πρωϊνές ώρες της 26ης Απριλίου 1986, ο 4ος πυρηνικός αντιδραστήρας του πυρηνικού σταθμού στο Τσερνομπίλ υπέστη ολική υπερφόρτωση καταλήγοντας σε φωτιά και διαρροή ραδιενεργών υλικών σε ποσότητα 400 φορές μεγαλύτερη από εκείνη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα. Ο αντιδραστήρας είχε κατασκευαστεί την δεκαετία του 1970, με σοβαρές παραλείψεις ασφαλείας. Ο μόνος λόγος που πέρασε μια εξέταση από ξένους ειδικούς ήταν ότι προ της επιθεώρησης οι μηχανικοί είχαν προσωρινά αντικαταστήσει τα σοβιετικά ηλεκτρονικά συστήματα με αμερικανικά και σουηδικά. Όπως ο πρώτος υπαρχηγός της KGB Φιλίπ Μπομπκόφ είπε στα μέλη του Πολίτμπιρο κάποιους μήνες μετά, το συμβάν μετουσίωσε την επιπολαιότητα, την υπεροψία και την ψεύτικη βιτρίνα, όπου ουσία του σχεδιαζόμενου σοβιετικού συστήματος ήταν η εκπλήρωση ενός σχεδίου ανεξαρτήτως κόστους, συμπεριλαμβανομένης και της ασφάλειας του λαού.
Όπως συχνά συνέβαινε με τέτοιες καταστροφές, η συγκάλυψη ήταν ακόμη πιο απαράδεκτη και από τις αιτίες που οδήγησαν στην έκρηξη. Παρά το κάλεσμα του Πολίτμπιρο για «παροχή πραγματικών και μετρημένων πληροφοριών», οι αρχές ενήργησαν με βάση τα έμφυτα ένστικτά τους.
Ο βασικός στόχος των μέσων ενημέρωσης ήταν παραδοσιακά η απόκρυψη και όχι η αποκάλυψη των γεγονότων. Όταν, το 1962, μια εργατική εξέγερση στη βιομηχανική κωμόπολη της νότιας Ρωσίας Νοβοτσερκάσκ κατεστάλη βίαια από τις κυβερνητικές δυνάμεις, ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης δεν ήταν να το μεταδώσουν. Οι αιματοβαμμένοι δρόμοι ασφαλτοστρώθηκαν εκ νέου και οι ερασιτεχνικές ραδιοφωνικές καλύψεις μπλοκαρίστηκαν. Οι οξυδερκείς αναγνώστες εξήγαγαν περισσότερα συμπεράσματα από αυτά που οι εφημερίδες δεν σημείωναν παρά από εκείνα που έλεγαν: οι παραλείψεις ήταν πιο ενημερωτικές από τις ανταποκρίσεις. Εάν τα μέσα ενημέρωσης έλεγαν ότι κάτι δεν συνέβαινε, οι άνθρωποι καταλάβαιναν ότι ίσχυε το αντίθετο. Στα μετέπειτα χρόνια, η τηλεόραση έπαιζε το ρόλο ενός εθνικού πώματος που εμπόδιζε τη διαρροή γεγονότων στο κοινό.
Το κοινό ενημερώθηκε για την καταστροφή στο Τσερνομπίλ μετά από δύο μέρες με μια ανακοίνωση μόλις 20 δευτερολέπτων στο βραδινό δελτίο ειδήσεων του κρατικού τηλεοπτικού σταθμού. «Υπήρξε ένα ατύχημα στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνομπίλ. Ένας από τους πυρηνικούς αντιδραστήρες υπέστη βλάβη. Οι συνέπειες του ατυχήματος αντιμετωπίζονται. Παρέχεται βοήθεια σε κάθε πληγέντα. Μια εξεταστική επιτροπή έχει συγκροτηθεί». Οι άνθρωποι στη Μόσχα αντιμετώπισαν την ανακοίνωση ως ένα σινιάλο για να συντονιστούν σε ξένους ραδιοφωνικούς σταθμούς, οι οποίοι ανέφεραν ότι μια γιγάντια έκρηξη είχε λάβει χώρα και ένα ραδιενεργό νέφος κινούνταν προς τα δυτικά. Αλλά στην κοντινή κωμόπολη Πρίπιατ τα παιδιά έπαιζαν ποδόσφαιρο στους δρόμους και δεκάξι γάμοι τελέστηκαν υπαίθρια γύρω από το επίκεντρο του ατυχήματος. Η εκκένωση δεν άρχισε παρά μονάχα 36 ώρες μετά την καταστροφή. Την 1η Μαΐου, όταν οι κομμουνιστές ηγέτες απομάκρυναν τις οικογένειές τους, εκατοντάδες χιλιάδες απλοί άνθρωποι παρακολουθούσαν την πρωτομαγιάτικη παρέλαση στο Κίεβο, όπου τα επίπεδα ακτινοβολίας ήταν οκτώ φορές υψηλότερα από το επιτρεπόμενο. Πολλοί προσήλθαν με τα παιδιά τους φορώντας κοντομάνικα ρούχα. Τα ψέματα ήταν ολοένα και πιο μάταια από την στιγμή που όλος ο κόσμος γνώριζε το τι συνέβαινε.
Η εφημερίδα Moskovkie novosti, ένα προπαγανδιστικό έντυπο που τυπωνόταν και σε διάφορες ξένες γλώσσες, δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «ΕΝΑ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΜΕΝΟ ΝΕΦΟΣ ΑΝΤΙΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ». Το κείμενο απαριθμούσε τα ξένα πυρηνικά ατυχήματα και επέπληττε τη Δύση για την πρόκληση αντισοβιετικής υστερίας. «Ναι, ομιλούμε για μια προσχεδιασμένη και καλά ενορχηστρωμένη εκστρατεία, στόχος της οποίας είναι να μολύνει την πολιτική ατμόσφαιρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης και να χρησιμοποιήσει αυτό το δηλητηριασμένο νέφος για να συγκαλύψει τις εγκληματικές και μιλιταριστικές πράξεις των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ κατά της ειρήνης και της ασφάλειας».
Διαβάστε ακόμα:
Πυρηνικό κράτος και Εναλλακτικές Λύσεις: 35 χρόνια από το Τσέρνομπιλ
