Το σύνδρομο της «Μεγάλης Παραίτησης»

Εκατομμύρια εργαζόμενοι, κυρίως στη Δύση, εγκαταλείπουν τις δουλειές τους

Του Αντώνη Σπυρόπουλου

Οι επιπτώσεις της πανδημίας καταδεικνύουν την ευθραυστότητα του νεοφιλελεύθερου μοντέλου οικονομίας (αλυσίδες διανομής, εργασιακό ωράριο, ελαστικοποίηση εργασιακών σχέσεων κ.λπ.). Η έλλειψη προστατευτικού μοντέλου που να διέπει τις σχέσεις αυτές κατέδειξε και στον τομέα της εργασίας την αδυναμία του ισχύοντος μοντέλου ανάπτυξης να δώσει λύσεις στο εργατικό δυναμικό, τη στιγμή που αυτό –σε πολλούς τομείς της οικονομίας– δέχθηκε αφόρητη πίεση. Η ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, του ωραρίου εργασίας, το οποίο εξουθένωσε τους εργαζομένους κατά τη διετία της πανδημίας, αλλά και άλλοι παράγοντες, αναγκάζουν τους εργαζομένους, κυρίως στους τομείς της εστίασης, τον υγειονομικό τομέα, αλλά και στις εταιρείες ψηφιακής τεχνολογίας, να παραιτούνται κατά εκατομμύρια. Κι αυτό συμβαίνει σε όλο τον κόσμο. Το φαινόμενο αυτό πήρε κατακλυσμιαίες διαστάσεις, κυρίως τον περασμένο χρόνο, και συνεχίζει να παρατηρείται, αναγκάζοντας τους ειδικούς να το χαρακτηρίσουν με τον όρο The Great Resignation (Η Μεγάλη Παραίτηση).
Μόνο στις ΗΠΑ, 4 εκατομμύρια παραιτήθηκαν τον Ιούλιο του 2021 ενώ 4,3 εκατομμύρια τον Αύγουστο που αποτέλεσε τον μήνα ρεκόρ, με σχεδόν το 3% του εργατικού δυναμικού να αποχωρεί (9% στον κλάδο των υπηρεσιών τροφίμων). Το Harvard Business Review αναφέρει ότι τα υψηλότερα ποσοστά παραιτήσεων προέρχονται από εργαζόμενους μεταξύ 30 και 45 ετών, στις ηλικίες που παρουσιάζουν αφενός τη μεγαλύτερη παραγωγικότητα, αλλά και εργασιακή εμπειρία.
Μέχρι σήμερα, πάνω από 19 εκατομμύρια εργαζόμενοι εγκατέλειψαν τη δουλειά τους μεταξύ Μαρτίου 2021 και Ιουλίου 2021 (7 εκατομμύρια περισσότεροι σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πέρυσι). Επί του παρόντος, σχεδόν 11 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ παραμένουν κενές και οι περισσότερες βιομηχανίες δυσκολεύονται να λειτουργήσουν σε κανονικά επίπεδα.
Σύμφωνα με τον Ντέρεκ Τόμσον, το φαινόμενο των μαζικών παραιτήσεων εξηγείται από τρεις παράγοντες: τη Μεγάλη Αγένεια, τη Μεγάλη Ανακατανομή και τη Μεγάλη Επαναφορά. Το να βρίσκεσαι σε λοκντάουν, να εργάζεσαι εξ αποστάσεως και, στην καλύτερη περίπτωση, σε ημιαπασχόληση, είχε πολλές επιπτώσεις στους περισσότερους ανθρώπους. Ο Τόμσον αναφέρει ότι η απογοήτευση από την απώλεια μιας καθημερινότητας, που επέφεραν οι περιορισμοί, οδήγησε τους ανθρώπους να γίνουν πιο επιθετικοί και τραχείς απέναντι στο κοινό. Προς επίρρωση του επιχειρήματός του, επικαλείται έκθεση των αεροπορικών εταιρειών, όπου αναφέρεται ότι οι αιτήσεις παραπόνων ταξιδιωτών έφτασαν σε αριθμό ρεκόρ.
Οι άλλοι καθοριστικοί παράγοντες, σύμφωνα με τον Τόμσον, είναι η Επαναφορά και η Αναδιάταξη. Σε μια αφήγηση που εμφανίζεται και σε άλλα άρθρα, οι άνθρωποι ξανασκέφτηκαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Συνειδητοποίησαν ότι η δουλειά και οι καριέρες έπαιζαν πολύ μεγάλο ρόλο στη ζωή τους, καταναλώνοντας πάρα πολύ χρόνο και ενέργεια. Ένα άτομο που εργάζεται 50 έως 60 ώρες την εβδομάδα έχει λίγο χρόνο για οικογένεια, αναψυχή ή οτιδήποτε άλλο, εκτός φαγητό και ύπνο. Επιστρέφοντας στην εργασία, οι άνθρωποι δεν ήθελαν να εγκαταλείψουν την ελευθερία που είχαν βιώσει, ή τον χρόνο με την οικογένεια και τους φίλους.
Το Forbes έχει μια άλλη άποψη για το θέμα. Σε ένα άρθρο του Μπράιαν Ρόμπινσον, οι αμοιβές και τα επιδόματα, αν και σημαντικά, δεν είναι ο κύριος λόγος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τη δουλειά τους. Αντί αυτών, ο Ρόμπινσον προτάσσει ως πρωταρχική αιτία την έλλειψη ενσυναίσθησης από την πλευρά της εργοδοσίας, καθώς μέχρι τώρα στεκόταν αδιάφορη απέναντι στις συνθήκες υπό τις οποίες οι άνθρωποι καλούνταν να εργαστούν.
Η πανδημία από την άλλη ωθεί επίσης σε μια σημαντική αύξηση σε νέες ηλεκτρονικές επιχειρήσεις. Πολλοί άνθρωποι έμαθαν να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο πιο αποτελεσματικά κατά τη διάρκεια του λοκντάουν. Οι αυξημένες δεξιότητες στον ηλεκτρονικό κόσμο έχουν οδηγήσει περισσότερα άτομα να ιδρύσουν ηλεκτρονικές επιχειρήσεις. Το λοκντάουν προσέφερε στους ανθρώπους αρκετό ελεύθερο χρόνο για να σχεδιάσουν νέες επιχειρήσεις. Η έναρξη μιας νέας επιχείρησης ή η δυσαρέσκεια από τις παλιές συνθήκες εργασίας, φυσικά, ήταν ένας επιπλέον λόγος που προκάλεσε περισσότερες παραιτήσεις.
Ωστόσο, μέχρι τώρα δεν υπάρχει μια μαγική συνταγή για την επίλυση αυτού του προβλήματος. Το φαινόμενο βρίσκεται σε εξέλιξη και μπορεί να περάσει πολύς καιρός μέχρι να γίνουν πλήρως ορατές όλες οι τάσεις μετά την πανδημία.
Σε μια άλλη έρευνα που πραγματοποίησε το Limeade διαπιστώνει ότι το 40% των εργαζομένων αναφέρουν την επαγγελματική εξουθένωση ως τον κύριο λόγο αποχώρησης και περισσότερο από το ένα τέταρτο (28%) ήταν τόσο δυσαρεστημένοι με τις εργασιακές τους συνθήκες, που παραιτήθηκαν χωρίς να έχουν προοπτική άλλης δουλειάς. Σύμφωνα με την έρευνα της limeade οι λόγοι που οδήγησαν στην παραίτηση είναι:
• Από απελπισία: Το 28% των εργαζομένων άφησαν τη δουλειά τους χωρίς προοπτική άλλης. Αυτοί οι ερωτηθέντες είχαν επίσης 1,7 φορές περισσότερες πιθανότητες ν’ αναφέρουν την επαγγελματική εξουθένωση ως λόγο για την παραίτησή τους.
• Λόγω εξουθένωσης: Οι κύριοι λόγοι για την αποχώρηση εργαζομένων περιλαμβάνουν εξάντληση (40%), οργανωτικές αλλαγές στην εταιρεία (34%), καθώς και έλλειψη ευελιξίας, περιπτώσεις ή διακρίσεις και συνεισφορές και ιδέες που δεν αποτιμώνται (όλες συνδέονται με 20%).
• Προτεραιότητα στις παροχές και την ευημερία: Επιπλέον, το 19% των εργαζομένων αποχώρησε λόγω ανεπαρκών παροχών και το 16% αποχώρησε επειδή η παραγωγικότητά τους δεν υποστηρίχθηκε από την εταιρεία
Συγκεκριμένα η Δρ Λώρα Χάμιλ, επικεφαλής επιστημονικός σύμβουλος της Limeade αναφέρει πως: «Η μαζική έξοδος από τους χώρους εργασίας τους τελευταίους μήνες είναι άνευ προηγουμένου — τα επίπεδα εξουθένωσης έφθασαν στο υψηλότερο επίπεδο όλων των εποχών. Υπήρξε μια κοινωνική κατάρρευση όσον αφορά το οικοσύστημα της εργασίας, του σπιτιού και της ευημερίας. Οι άνθρωποι έφτασαν στα όριά τους».
Πρέπει να επισημανθεί πως η πανδημία επιτάχυνε και καθιέρωσε ένα είδος υβριδικού εργαζόμενου, καθώς οι εταιρείες επέβαλλαν στους υπαλλήλους να εργάζονται κάποιες μέρες διά ζώσης στα γραφεία τους και κάποιες άλλες εξ αποστάσεως, από τα σπίτια τους. Ωστόσο, αυτό το γεγονός αύξησε τον εργασιακό όγκο δουλειάς στους περισσότερους εργαζομένους και κυρίως σε αυτούς που δούλευαν σε ψηφιακές εταιρείες, ενώ από την άλλη οδήγησε υπαλλήλους άλλων εργασιακών τομέων σ’ εξουθένωση, καθώς δεν ήταν εξοικειωμένοι και επαρκώς καταρτισμένοι για εξ αποστάσεως εργασία. Οι περισσότερες εταιρείες παραμένουν απροετοίμαστες γι’ αυτό που αναδύεται σήμερα: υβριδικοί χώροι εργασίας, όπου ορισμένοι υπάλληλοι εργάζονται εξ αποστάσεως, κάποιοι στο γραφείο όλη την εβδομάδα και άλλοι μετακινούνται πέρα δώθε ανάλογα με την ημέρα της εβδομάδας.
Αυτά τα νέα φαινόμενα απαιτούν νέους τρόπους διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού, νέους τρόπους αξιολόγησης της απόδοσης της εργασίας, νέες πρακτικές σχετικές με συναντήσεις, νέα οργάνωση, προσλήψεις, ενσωμάτωση, προαγωγή και ηγεσία. Τις περισσότερες φορές ωστόσο, όλα αυτά τα στοιχεία αφήνονται στην τύχη τους ή σε μεμονωμένους διευθυντές, γεγονός που προκαλεί αποδιοργάνωση, άνισες κατανομές όγκου εργασίας μεταξύ των υπαλλήλων και οδηγούν σε διάλυση του εργασιακού περιβάλλοντος και εν τέλει σε παραιτήσεις.
Εν τέλει, η υβριδική εργασία, η εργασία από το σπίτι, η πλήρης εξ αποστάσεως απασχόληση, ο ψηφιακός νομαδισμός, αποτελούν νέες μορφές εξατομικευμένης μάλλον εργασίας. Οι επιχειρήσεις αδυνατούν ακόμη να τις εντάξουν κανονικά στην οργάνωσή τους, ενώ τα κράτη και οι κυβερνήσεις δεν έχουν καταφέρει ακόμα να βρουν αποτελεσματικούς μηχανισμούς προστασίας. Η «μεγάλη παραίτηση» πιθανόν να συνιστά έκφραση αυτής της απορρύθμισης και θέτει εκ νέου στις πολιτικές δυνάμεις το ζήτημα της εργασίας με ριζικά διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι είχαμε συνηθίσει στα τέλη του 20ού αιώνα.