Νιγηρία: Πώς οι απαγωγείς, οι ζηλωτές & οι επαναστάτες καθιστούν τη Νιγηρία μη κυβερνήσιμη (Α΄ μέρος)

1,3K

  Μετάφραση: Γ. Ταχόπουλος       Πηγή: The Economist

Ενα απόγευμα τον Μάρτιο, ο Εμμανουέλ ξάπλωνε στο κρεβάτι, έτοιμος να κοιμηθεί. Την επόμενη στιγμή, ένοπλοι μπούκαραν στη φοιτητική εστία του κολλέγιου του, στη βορειοδυτική Νιγηρία, και τον έσυραν, μαζί με άλλους τριάντα οχτώ πανικόβλητους και ημίγυμνους φοιτητές, έξω, βαθιά σε ένα δάσος. «Μας βασάνιζαν», λέει ο Εμμανουέλ. Ένας ληστής βιντεοσκοπούσε τους άλλους που έδερναν τους φοιτητές, οι οποίοι ούρλιαζαν και εξαναγκάζονταν να τηλεφωνήσουν στους γονείς τους για να ζητήσουν λύτρα συνολικού ύψους 500 εκατομμυρίων νάιρα (1,2 εκατομμύρια δολάρια). Ο πατέρας του Εμμανουέλ πούλησε το αυτοκίνητό του για να μαζέψει το ποσό.

«Η ασφάλεια (στη Νιγηρία) είναι στο χειρότερο σημείο από την εποχή του εμφυλίου πολέμου», λέει ο Τσέτα Νουάνζε της SBM Intelligence, μιας εταιρείας παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών. Αυτό είναι ένας τρομακτικός ισχυρισμός. Ο πόλεμος της Μπιάφρας μεταξύ 1967-1970, όταν η φυλή των Ίγκμπο, στη νοτιοανατολική, πλούσια σε πετρέλαιο περιοχή, προσπάθησε, αλλά απέτυχε να αποσχιστεί από τη Νιγηρία, είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια ενός εκατομμυρίου ζωών. Η Νιγηρία παρέμεινε ενωμένη. Η χώρα των 200 εκατομμυρίων έχει ένα βουνό από προβλήματα, από τη διαφθορά και τις εθνοτικές διαμάχες έως μια σειρά από στρατιωτικές δικτατορίες. Ωστόσο, έχει δημοκρατία από το 1999. Επιπλέον, τμήματά της ευημερούν, ειδικά στα νοτιοδυτικά. Το Λάγος, η οικονομική πρωτεύουσα, είναι έδρα δραστήριων τραπεζών, τεχνολογίας αιχμής και μιας βιομηχανίας ταινιών που ανθίζει, του Νόλιγουντ.

Ωστόσο, ο κ. Νουάνζε έχει δίκιο. Μεγάλο μέρος της χώρας διολισθαίνει προς την ακυβερνησία. Μια τζιχαντιστική ανταρσία στα βορειοανατολικά επεκτείνεται. Επανάσταση προετοιμάζεται ακόμη μια φορά στα νοτιοανατολικά. Και σε όλη χώρα και οι πλούσιοι και οι φτωχοί ζουν υπό τον φόβο των απαγωγέων, των πολέμαρχων και των ζωοκλεφτών. Ακόμη και η θάλασσα δεν παρέχει καταφύγιο: Ο κόλπος της Γουινέας έχει καταστεί παγκόσμιο κέντρο πειρατείας.

Η χώρα γίνεται ένα όλο και δυσκολότερο μέρος για να ζήσεις ή να εργαστείς. Οι ενήλικες που δήλωσαν σε δημοσκόπηση ότι θέλουν σίγουρα να μεταναστεύσουν αυξήθηκαν από το 41% το 2012 στο 48% το 2018. Μεταξύ των νέων, η πλειονότητα επιθυμεί να φύγει. Η Shell, ένας πετρελαϊκός γίγαντας που ήταν για πολύ καιρό ο μεγαλύτερος ξένος επενδυτής στη Νιγηρία, και παρέμεινε ακόμα και στα χειρότερα χρόνια της στρατιωτικής διακυβέρνησης, πρόσφατα ανακοίνωσε ότι θα αποτραβηχτεί από τις παράλιες πετρελαϊκές επιχειρηματικές δραστηριότητές της, αναφέροντας ως αιτία την απειλή της βίας. Ο στρατός έχει αναπτυχθεί σε κάθε μία από τις τριάντα έξι πολιτείες της Νιγηρίας, λέει ο κ. Νουάνζε.

Η Νιγηρία δεν είναι ακόμη ένα αποτυχημένο κράτος, αλλά μεγάλα τμήματά της καταρρέουν. Αυτό δεν έχει την αξία του μόνο γιατί ένας στους έξι υποσαχάριους Αφρικανούς είναι Νιγηριανός. Η χώρα είναι επίσης η μεγαλύτερη οικονομία της Αφρικής, της οποίας η πολύ άσχημη απόδοση επιβραδύνει την ήπειρο. Και οι συγκρούσεις εντός της διαχέονται έξω από τα σύνορά της, με αποτέλεσμα να αποσταθεροποιούν εύθραυστους γείτονες όπως τον Νίγηρα και το Τσαντ και να εντείνουν την τζιχαντιστική απειλή σε όλη την έκταση του Σαχέλ (στμ.: περιοχή νοτίως της Σαχάρας).

Η αστάθεια της Νιγηρίας οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην κακή διακυβέρνηση. Η Βρετανία, η αποικιακή δύναμη (στμ: που μέχρι το 1960 όριζε τις τύχες της χώρας), τσουβάλιασε μαζί πολλές ομάδες σε μία χώρα: μουσουλμάνους στον βορρά, χριστιανούς στον νότο, πολυάριθμες και αλληλοεπικαλυπτόμενες εθνοτικές ομάδες σε διάφορες περιοχές. Η πολιτική αποτελούσε για καιρό μια διαμάχη για αρπαγή πετροδολαρίων, της πηγής του μισού περίπου των κυβερνητικών εσόδων. Όλες οι ομάδες γκρινιάζουν ότι εξαπατώνται. Οι περισσότεροι έχουν δίκιο. Μια διεφθαρμένη ελίτ παίρνει τη μερίδα του λέοντος, αφήνοντας μόνο κομματάκια στους απλούς Νιγηριανούς κάθε ομάδας. Μια που η πολιτική είναι ο γρηγορότερος δρόμος για την απόκτηση πλούτου, είναι μια βίαιη δουλειά, που την καταριούνται οι υποψήφιοι οι οποίοι προκαλούν εθνοτικές ή θρησκευτικές ταραχές για να αποκτήσουν υποστήριξη.

Η ισλαμιστική απειλή

Αυτό που άλλαξε κατά τα πρόσφατα χρόνια είναι ότι η κυβέρνηση έχει διαφθαρεί τόσο πολύ ώστε αγκομαχά να ελέγξει περιοχές της επικράτειας. Για να καταλάβει κάποιος τι γίνεται, πρέπει να αρχίσει από τα βορειοανατολικά. Το 2009, ξέσπασε εκεί μια ισλαμιστική εξέγερση. Οι τζιχαντιστές αποκαλούνταν Μπόκο Χαράμ («Η δυτική εκπαίδευση είναι αμαρτία»). Είχαν μπουχτίσει με την αρπακτική κυβέρνηση, ανυπομονούσαν να εγκαθιδρύσουν μια θεοκρατία και δεν είχαν πρόβλημα να αρπάξουν λεία και γυναίκες. Η εξέγερσή τους κόστισε άμεσα περί τις 35.000 ζωές, και άλλες 314.000 από την πείνα και τις ασθένειες εξαιτίας του πολέμου, υπολογίζει ο ΟΗΕ. Το 2015, παραλίγο να καταλάβουν το Μαϊντούγκουρι, τη μεγαλύτερη πόλη στα βορειοανατολικά. Μια δύναμη μισθοφόρων, ενισχυμένη από τον νιγηριανό στρατό, τους απώθησε σε απομονωμένους βάλτους και δάση.

Ο Μουχαμαντού Μπουχάρι, ένας πρώην στρατηγός και στρατιωτικός διοικητής, εξελέγη πρόεδρος εκείνη τη χρονιά, καθώς υποσχέθηκε να αποκαταστήσει την ειρήνη. Αλίμονο, όμως, απέτυχε. Κατά τα τελευταία έξι χρόνια, οι τζιχαντιστές έχουν ανασυνταχθεί στην επαρχία και ύψωσαν τις μαύρες σημαίες τους στο ένα χωριό μετά το άλλο. Απειλούν ξανά το Μαϊντούγκουρι, αυτή τη φορά υπό τη σημαία του «Ισλαμικού Κράτους της Επαρχίας της Δυτικής Αφρικής» (ISWAP), μιας παραφυάδας της Μπόκο Χαράμ, έναντι της οποίας τώρα έχει  αποκτήσει υπεροπλία.

Το ISWAP είναι κατά πολύ πιο επικίνδυνο για το νιγηριανό κράτος, λέει ο Βενσάν Φουσέρ, της Ομάδας Διεθνών Κρίσεων (ICG), μιας ομάδας προβληματισμού με έδρα τις Βρυξέλλες. Ο αριθμός των νιγηριανών στρατιωτών που σκοτώθηκε από τους τζιχαντιστές αυξάνεται. Το ηθικό τους πέφτει. Η μάχη δεν είναι τελείως μονόπλευρη. Η Νιγηρία υποστήριξε την εβδομάδα αυτήν (στμ: τέλη Οκτωβρίου) ότι ένας από τους ηγέτες του ISWAP, ο Αμπού Μουσάμπ αλ-Μπαρνάουι, είναι νεκρός. Οι αξιωματούχοι δεν δίνουν λεπτομέρειες, ωστόσο συχνά ισχυρίζονται ότι σκότωσαν τζιχαντιστές, οι οποίοι αποδεικνύεται εκ των υστέρων ότι είναι ζωντανοί.

Η νιγηριανή κυβέρνηση καυχάται επίσης ότι χιλιάδες αντάρτες της Μπόκο Χαράμ παραδόθηκαν πρόσφατα. Ωστόσο, αυτό οφείλεται στη διαμάχη μεταξύ της Μπόκο Χαράμ και του ISWAP, παρά στις επιτυχίες του νιγηριανού στρατού, λέει ο κ. Φουσέρ. Παρ’ όλο που έχουν παρόμοιους στόχους, οι δυο ομάδες αλληλομισούνται.

Η ανεπίσημη στρατηγική της Νιγηρίας τώρα φαίνεται να είναι μάλλον να περιορίζει τους τζιχαντιστές, παρά να τους εξοντώνει. Η κυβέρνηση έχει αναπτύξει αρκετές δυνάμεις για τον έλεγχο των μεγαλύτερων πόλεων και τη συνοδεία καραβανιών στους βασικούς οδικούς άξονες, αλλά όχι αρκετές ώστε να ελέγχουν, πόσο μάλλον να διοικήσουν, τις μικρότερες πόλεις και τα χωριά. Ο στρατός είναι άσχημα αναπτυγμένος. Η προσπάθεια για ειρήνευση της βορειοανατολικής περιοχής είναι μόνο ένα από τα προβλήματά του.

Χωρίς καταφύγιο

Τη χρονιά αυτή σκοτώθηκαν περισσότεροι άνθρωποι από εγκληματικές συμμορίες στα βορειοδυτικά απ’ ό,τι από τζιχαντιστές στα νοτιοανατολικά. Οι «ληστές», όπως είναι γνωστοί, εισβάλλουν μανιασμένοι στα χωριά με μοτοσυκλέτες για να κλέψουν βοοειδή και οτιδήποτε άλλο έχει αξία. Απειλούν να κάψουν τα σπίτια αν οι χωρικοί δεν πληρώσουν για προστασία. Δολοφονούν οποιονδήποτε υποπτεύονται ως καταδότη. Στην πολιτεία Ζαμφάρα, κατά τον Ιούνιο, οι ληστές σκότωσαν 41 γεωργούς. Ο κυβερνήτης της γειτονικής πολιτείας Κατσίνα δήλωσε στους εκλογείς του να μην βασίζονται στην αστυνομία ή τον στρατό για να προστατευτούν αλλά να τους πολεμήσουν «ακόμη και με τα δόντια τους».

Η βία γεννά τη βία. Ένας πρώην ληστής ηλικίας 42 ετών λέει ότι ζούσε σε μια περιοχή όπου οι παρατεταμένες εθνικές αναταραχές οδήγησαν σε αντιπαράθεση τους αγρότες της φυλής Χάουζα εναντίον των νομάδων της φυλής Φουλανί. Όταν οι ένοπλοι έκλεψαν τις αγελάδες του, έγινε ληστής. «Δεν μας άφησαν τίποτα, κι έτσι πήγαμε μαζί τους, αρπάζαμε ανθρώπους». Σ’ αυτόν και σε κάποιους από τη συμμορία προτάθηκε αμνηστία από την κυβέρνηση της πολιτείας, αλλά κάποιοι έχουν ήδη επιστρέψει στη ληστεία, καταλήγει.

Οι απαγωγείς έχουν κάνει τη ζωή επικίνδυνη στο μεγαλύτερο μέρος της Νιγηρίας. Τον Ιούλιο, οι ένοπλοι γάζωσαν ένα νοσοκομείο στην Καντούνα και απήγαγαν δέκα ανθρώπους μεταξύ αυτών δύο μωρά. Τον Αύγουστο, ριψοκίνδυνοι ληστές επιτέθηκαν στη νιγηριανή Ακαδημία Άμυνας σκοτώνοντας δύο στρατιώτες και μαχαιρώνοντας έναν αξιωματικό.

Ο τρομακτικός αριθμός των 1.400 μαθητών και φοιτητών απήχθη τη φετινή χρονιά. Μετά από ένα τέτοιο περιστατικό τον Σεπτέμβριο, τα σχολεία και οι αγορές έκλεισαν σε όλη τη Ζαμφάρα. Η κυβέρνηση επίσης έκλεισε τα δίκτυα τηλεφωνίας και επέβαλε απαγόρευση κυκλοφορίας. Συνολικά, ένα εκατομμύριο Νιγηριανοί φοιτητές δεν πάνε σχολείο εξαιτίας της ανασφάλειας. Οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους είναι πολύ αγχωμένοι. Ένας φύλακας ασφαλείας σε πανεπιστήμιο στη νοτιοδυτική Νιγηρία έλεγξε το πορτμπαγκάζ του ταξί του ανταποκριτή μας. Είναι, «για την περίπτωση που έχουμε απαγάγει φοιτητές», εξήγησε ο ταξιτζής.

Ο στρατός προσπαθεί να αντεπιτεθεί, ειδικά στη Ζαμφάρα. Ωστόσο, το πράττει εντελώς χοντροκομμένα, για παράδειγμα, ζητώντας αεροπορικές επιδρομές. «Ένας από μεγαλύτερους φόβους μας», λέει ο Εμμανουέλ, το θύμα απαγωγής για το οποίο κάναμε λόγο στην αρχή του άρθρου αυτού, «ήταν ότι θα μας βομβαρδίσει η ίδια μας η κυβέρνηση».

Ο πόλεμος ενάντια στη ληστεία δεν είναι επιτυχημένος. Διπλάσιος αριθμός ατόμων έχουν απαχθεί κατά τους εννιά πρώτους μήνες του έτους αυτού από ό,τι σε όλο το 2020, εκτιμά ο Χοσέ Λουένγκο Καμπρέρα, αναλυτής για θέματα ασφαλείας (βλ. πίνακα). Η οδήγηση μεταξύ των πόλεων είναι επικίνδυνη. Ο Αμπντουλκαρίμ Μπαμπά Αμινού, ένας πρώην εκδότης εφημερίδας, θυμάται ακόμα ένα απόγευμα πριν από τρία χρόνια, όταν φώτα τού έκαναν νόημα και κακοντυμένοι άνδρες με στρατιωτικές στολές ξαφνικά έκοψαν τον δρόμο του. Πάτησε γκάζι, το αμάξι του δέχτηκε σφαίρες, αλλά κατάφερε και ξέφυγε. Οι πολιτικοί πιέζουν μανιωδώς τις αεροπορικές εταιρείες να προσθέσουν πτήσεις ώστε να ταξιδεύουν αεροπορικώς στις πολιτείες τους από την πρωτεύουσα Αμπούτζα, παρά να αντιμετωπίσουν τους γεμάτους ληστές δρόμους.