του Γιώργου Ρακκά
Οι ΜΚΟ ενσωματώθηκαν στο δημοκρατικό μοντέλο της Ευρώπης και των ΗΠΑ περίπου στις αρχές του 1980. Οι προσδοκώμενες ωφέλειες αφορούσαν εφ’ ενός το άνοιγμα της διακυβέρνησης στην κοινωνική πρωτοβουλία (‘πολυεπίπεδη διακυβέρνηση’ ονομάστηκε η αρχή που θέλει τις δημόσιες πολιτικές να ασκούνται από την βάση προς την κορυφή εντάσσοντας σε ένα ενιαίο σχέδιο την κοινωνία των πολιτών, την τοπική αυτοδιοίκηση, και την κεντρική εξουσία)· αφ’ ετέρου την απογραφειοκρατικοποίηση του κράτους που είχε γιγαντωθεί και ‘έπνιγε’ την δημιουργικότητα, την αποτελεσματικότητα και την παραγωγικότητα μέσα στον διοικητικό του λαβύρινθο.
Στην πράξη, όμως, το πράγμα στράβωσε, και εν τέλει οι ΜΚΟ έφτασαν να αντιπροσωπεύουν κάτι σαν την Καθολική Εκκλησία του Μεσαίωνα: Οργανισμοί ηθικού κύρους, που το ρευστοποιούσαν σε χρήμα, εξουσία και κοινωνική διάκριση. Σαν μηχανισμοί είχαν αυτονομηθεί πλήρως, επεδίωκαν να υποκαταστήσουν το κράτος, παρ’ όλο που δεν διέθεταν καμία δημοκρατική νομιμοποίηση, δεν λογοδοτούσαν σε κανέναν, και δεν διέπονταν από την απαιτούμενη διαφάνεια.
Από το 2021 εξελίσσεται μια μεγάλη σύγκρουση στο εσωτερικό της ΕΕ με τον πόλο της εξουσίας των ΜΚΟ. Στο επίκεντρο της σύγκρουσης αυτής βρίσκεται –τι άλλο;– το μεταναστευτικό και ο προτεινόμενος κανονισμός για την αντιμετώπιση της εργαλειοποίησής του, που τα ευρωπαϊκά κράτη κρίνουν σκόπιμο να θεσπίσουν μπροστά στην εκμετάλλευση των μεταναστευτικών ροών από την Τουρκία, ή την Λευκορωσία του Λουκασένκο.
Οι ΜΚΟ καταγγέλλουν μετά βδελυγμίας των όρο ‘εργαλειοποίηση’ και τους κανονισμούς που προτείνονται για να την αντιμετωπίσουν· πρώτον γιατί η θέσπισή τους θα περιόριζε τις ροές, και άρα, θα συρρίκνωνε τον κύκλο εργασιών τους (αφού ο περιορισμός της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης συνεπάγεται μεταξύ άλλων και λιγότερα κεφάλαια για την υποδοχή και την εγκατάσταση των μεταναστών)· δεύτερον γιατί αναπόφευκτα μια συζήτηση περί εργαλειοποίησης θα αγγίξει και τον δικό τους ρόλο –το ότι έπαψαν προ πολλού να αντιπροσωπεύουν τις αρχές της δημιουργικής κοινωνικής πρωτοβουλίας, της συμμετοχής, και της δημοκρατικής οργάνωσης και έχουν εξελιχθεί σε ‘βιομηχανία του ανθρωπισμού’.
Ο κανονισμός, που προτάθηκε το 2021, ακόμα δεν έχει κυρωθεί γιατί οι ΜΚΟ έχουν κινήσει γη και ουρανό για να αποτρέψουν κάτι τέτοιο. Με τα λόμπι τους, τα εκβιαστικά/συκοφαντικά δημοσιεύματα στα μεγάλα συγκροτήματα του τύπου (με πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις τους Τάιμς της Νέας Υόρκης, και τον λονδρέζικο Γκάρντιαν), καθώς τους πολιτικούς που επηρεάζουν (καθώς εδώ και χρόνια μεταξύ των ΜΚΟ, της γραφειοκρατικής και πολιτικής ηγεσίας των κρατών και των οργανισμών, υπάρχει το φαινόμενο της ‘περιστρεφόμενης πόρτας’ και τα στελέχη εναλλάσσονται σε ρόλους και σε θέσεις).
Τα κράτη και οι ηγεσίες τους, από την άλλη, ως γνωστόν είναι πιο βραδυκίνητα. Ωστόσο σταδιακά συνειδητοποιούν την ανάγκη να ανακτήσουν την πρωτοβουλία από αυτούς τους ιδιωτικοποιημένους πόλους εξουσίας και να τους οριοθετήσουν. Οριοθέτηση σημαίνει δημοκρατικός έλεγχος ώστε η ατζέντα τους να μην υπονομεύει κρίσιμα ζητήματα εθνικής ασφαλείας, κοινωνικής και πολιτιστικής συνοχής, σημαίνει διαφάνεια και σημαίνει και λογοδοσία.
Η δίωξη Δημητρά εντάσσεται σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο. Κάποιοι και κάποιες την καταγγέλλουν επικαλούμενοι φιλελεύθερες αρχές που συζητούν γενικά την ηθική/πολιτική/κοινωνική αναγκαιότητα δράσης των ΜΚΟ εν γένει.
Δεν νομίζω ότι με τον τρόπο που η λειτουργία των ΜΚΟ πλέον αντιβαίνει θεμελιώδες αρχές του κράτους δικαίου, αλλά και της δημοκρατίας, μπορεί κανείς να τις υπερασπιστεί από φιλελεύθερη σκοπιά. Ή στη βάση της να συναινέσει στη λευκή επιταγή που αξιώνουν για να ασκούν πολιτική.
Ο φιλελευθερισμός εξ άλλου προϋποθέτει και την αρχή της ‘αναλογικότητας’ των δικαιωμάτων. Που σημαίνει ότι κάθε ένα από αυτά ισχύει μέχρι στο σημείο που δεν υπονομεύει κάποιο άλλο. Είναι ακριβώς η αρχή που δεν αποδέχονται οι ζηλωτιστές των ανοιχτών συνόρων: Απαιτούν να πραγματωθούν στο απόλυτο τα δικαιώματα των μεταναστών. Ακόμα κι αν αυτό συνεπάγεται την υπονόμευση κρίσιμων κοινωνικών αγαθών (ασφάλεια, συνοχή) ή στοιχείων που αγγίζουν τον πυρήνα της κρατικής υπόστασης, όπως είναι η ακεραιότητα των συνόρων…
