Άγαλμα στο Μπανγκουί, αφιερωμένο στους μισθοφόρους της Βάγκνερ, οι οποίοι παρουσιάζονται ως προστάτες της χώρας, την ίδια στιγμή που λεηλατούν τους πόρους τους.
Των Debora Patta, Sarah Carter | 16 Μαΐου 2023 | CBC News
Γκαρούα-Μπουλάι, Καμερούν – Πολλές από τις πιο αιματηρές μάχες από τότε που η Ρωσία ξεκίνησε την ανοιχτή της εισβολή στην Ουκρανία διεξάγονται γύρω από την ανατολική πόλη Μπαχμούτ, όπου από τα τέλη του περασμένου έτους, χιλιάδες κακά εξοπλισμένες ρωσικές δυνάμεις έχασαν τη ζωή τους στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Πολλοί από αυτούς τους μαχητές δεν ήταν στρατολογημένοι Ρώσοι στρατιώτες, αλλά μισθοφόροι που στρατολογήθηκαν από τον Όμιλο Wagner, έναν ιδιωτικό στρατό που διοικείται από τον επί μακρόν συνεργάτη του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, τον Γεβγκένι Πριγκοζίν.
Η φαινομενικά ατελείωτη προμήθεια μισθοφόρων στο μέτωπο της Ουκρανίας απαιτεί βαθιές τσέπες, και μια έρευνα του CBS News διαπίστωσε ότι ο Πριγκοζίν χρηματοδοτεί σε μεγάλο βαθμό τις επιχειρήσεις από τις δραστηριότητες του ιδιωτικού στρατού του στην Αφρική.
Η Βάγκνερ στην Αφρική
Ο Ρώσος επιχειρηματίας έχει χρησιμοποιήσει τις δυνάμεις του για να στηρίξει μερικά πολύ απεχθή καθεστώτα με αντάλλαγμα το ελευθέρας για τη λεηλασία των πολύτιμων πόρων χωρών πλούσιων σε ορυκτά, όπως το Μάλι, το Σουδάν και η Λιβύη. Αλλά είναι στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία (ΚΑΔ) που το επιχειρηματικό μοντέλο της Βάγκνερ έχει τελειοποιηθεί.
Η ιστορία που αφηγείται η Βάγκνερ σε μια ταινία που χρηματοδότησαν οι τράπεζες του Πριγκοζίν και που προβάλλεται μέσα στη χώρα –υπό τον αθώο τίτλο Tourist– είναι πως οι μισθοφόροι του είναι σωτήρες της ΚΑΔ. Η ταινία εξυμνεί την αποστολή αυτών των τυχοδιωκτών ως ηρώων που αποκρούουν τις επιθέσεις των ανταρτών και ματαιώνουν ένα σχέδιο εισβολής στην πρωτεύουσα και ανατροπής του προέδρου. Μάλιστα έγινε και μια πρεμιέρα χολιγουντιανού τύπου στην πρωτεύουσα, Μπανγκί, ενώ κυκλοφόρησαν και διαφημιστικά μπλουζάκια με το σύνθημα «Je Suis Wagner».
Αλλά όλα αυτά είναι ρωσική προπαγάνδα, στην πιο χημικά καθαρή εκδοχή της`.
Η παραστρατιωτική οργάνωση παρέχει όντως στον πρόεδρο της χώρας, Faustin-Archange Touadéra, τις δυνάμεις της ώστε να αποτρέψει ένα πραξικόπημα που θα ανέτρεπε την κλονισμένη του εξουσία. Υπάρχει ακόμη και ένα τιμητικό άγαλμα στο Μπανγκουί, που παρουσιάζει τους Ρώσους ως τάχα προστάτες των γυναικόπαιδων.
Αυτό που δεν λέει η Βάγκνερ, ωστόσο, είναι ότι ουσιαστικά βοηθάει στη διακυβέρνηση της ΚΑΔ μέσω της βίας, της παραπληροφόρησης και ενός γαλαξία από εταιρείες – βιτρίνες που συγκαλύπτουν την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της χώρας. [ ] Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν κατηγορήσει την Βάγκνερ για σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το CBS News έχει επιβεβαιώσει πολλές ιστορίες σφαγών αμάχων, εκτελέσεων και βιασμών στην ΚΑΔ.
Η αιματηρή εμπλοκή της Βάγκνερ στην ΚΑΔ
Δεν ήταν εύκολο να πειστούν άνθρωποι από την ΚΑΔ να μιλήσουν στο CBS News. Όλοι ήταν δικαιολογημένα τρομοκρατημένοι, πεπεισμένοι ότι η Βάγκνερ έχει μάτια παντού. Ένας άνδρας δέχτηκε τελικά να δώσει συνέντευξη υπό τον όρο να αλλάξουμε το όνομά του, να αποκρύψουμε την ταυτότητά του, και να πάμε μέχρι το γειτονικό Καμερούν ώστε να τον συναντήσουμε. Ο Usman, όπως τον αποκαλούμε, ταξίδευε μια μέρα με ταξί και πάνω σε μοτοσικλέτες, και πέρασε δεκάδες στρατιωτικά σημεία ελέγχου ώστε εν τέλει να καταφέρει να περάσει τα σύνορα και να μας συναντήσει.
«Η Βάγκνερ δεν βρίσκεται εδώ για να υπερασπιστεί τη χώρα», μας είπε μόλις μας συνάντησε. «Όποιος σας το είπε αυτό, είναι ψέμα!»
Η οικογένειά του δραστηριοποιούνταν στο εμπόριο χρυσού, το οποίο είναι σημαντικό για στην ΚΑΔ.
«Ήταν πολύ ευημερούσα δραστηριότητα», είπε. «Χρηματοδοτούσε τις σπουδές όλων των παιδιών της οικογένειάς μας και μας παρείχε μια καλή ζωή. Δεν μας έλειπε τίποτα».
Στη συνέχεια, το 2021, η Βάγκνερ εισέβαλε στο μικρό, βιοτεχνικό ορυχείο της οικογένειάς του. Σύμφωνα με τον Usman, ο μικρότερος αδελφός του σκοτώθηκε, οι αδελφές του βιάστηκαν και η επιχείρηση τους κατασχέθηκε από τους Ρώσους.
Ο Usman είπε ότι τον πήγαν σε ένα αυτοσχέδιο κελί φυλακής στη βάση των δυνάμεων της Wagner, όπου τον βασάνισαν για μέρες και τον έδεσαν σε μια σακούλα με σχοινί. Ισχυρίζεται ότι τελικά δραπέτευσε και ότι έκτοτε κρύβεται.
[ ]
«Έκλεψαν τα υπάρχοντά μας, έκαψαν το σπίτι μας… Βλέπω ακόμη και στρατιώτες της Wagner να καβαλάνε τη μοτοσικλέτα μου με το όνομά μου ακόμα πάνω της».
Ο Usman περιγράφει μια οδυνηρή εικόνα, η οποία ανακεφαλαιώνει την έκταση των λεηλασιών στις οποίες έχουν προβεί οι Ρώσοι μισθοφόροι, σε μια από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου.
Τι κερδίζει η Βάγκνερ;
Η Βάγκνερ έχει μια συμφωνία επικυρωμένη με αίμα. Η πληρωμή; Ελεύθερη πρόσβαση στα ορυχεία χρυσού και τα δάση της ΚΑΔ, τα οποία χρηματοδοτούν τις εγκληματικές και παραστρατιωτικές δραστηριότητες της ομάδας πολύ πέρα από την Αφρική.
«Όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία», εξήγησε ο Usman, συνδέοντας άμεσα τη σύγκρουση που λαμβάνει χώρα 6.000 μίλια μακριά με τα δεινά της δικής του χώρας. «Πώς αλλιώς εξηγείται ότι η Ρωσία υφίσταται απώλειες, αλλά η οικονομία της παραμένει ανεπηρέαστη. Είναι ταχυδακτυλουργία!»
Ο Ντέιβιντ Ότο, του Κέντρου Αφρικανικών Μελετών Ασφάλειας και Στρατηγικής της Γενεύης, εξήγησε επιγραμματικά ότι η Βάγκνερ αποζημιώνεται για τις υπηρεσίες της προς το αυταρχικό καθεστώς της ΚΑΔ με επικερδή δικαιώματα εξόρυξης και δασικές παραχωρήσεις.
«Όλα έχουν να κάνουν με το ‘ακολούθα το χρήμα’», δήλωσε ο Otto στο CBS News. «Πρέπει να καταλάβετε ότι αυτοί οι ιδιωτικοί στρατοί, χρειάζονται χρήματα και πόρους για να λειτουργήσουν… Μιλάμε για δισεκατομμύρια δολάρια εδώ, ίσως και περισσότερα».
Αλλά η παρακολούθηση των χρημάτων δεν είναι πάντοτε εφικτή, πρόσθεσε ο Otto, εξηγώντας ότι οι επιχειρήσεις της Βάγκνερ στην ΚΑΔ είναι συνήθως μυστικές –η Βάγκνερ δεν θα έβαζε ποτέ το πραγματικό της όνομα στην καταχώρηση μιας εμπλεκόμενης εταιρείας.
Ό,τι λάμπει είναι χρυσός
Οι δορυφορικές εικόνες που παραχωρήθηκαν στο CBS News από την ανεξάρτητη εταιρεία πληροφοριών Grey Dynamics δείχνουν ξεκάθαρα την ανάπτυξη του ορυχείου χρυσού Ndassima στην ΚΑΔ. Η Wagner έχει δικαιώματα εκμετάλλευσης των μεταλλείων για 25 έτη, αλλά λειτουργεί την εγκατάσταση υπό την κάλυψη της Midas Resources, μιας εικονικής εταιρείας που συνδέεται με τον Πριγκοζίν.
Δορυφορική εικόνα που δόθηκε στο CBS News από την ανεξάρτητη εταιρεία πληροφοριών Grey Dynamics δείχνει το ορυχείο χρυσού Ndassima στο νομό Ouaka της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας.
Η εξαγωγή χρυσού μέσω του διεθνούς αεροδρομίου της χώρας, ωστόσο, σίγουρα θα ήταν δύσκολη για μια ομάδα που έχει χαρακτηριστεί από τις ΗΠΑ ως διεθνής εγκληματική οργάνωση. Όχι για την Βάγκνερ.
«Έχουν τον έλεγχο του αεροδρομίου και του προσωπικού», εξηγεί ο Usman. «Υπάρχει ένα φορτηγό αεροπλάνο που πετάει διαρκώς μεταξύ Μόσχας και Μπανγκί».
Είναι τόσο απλό. Η Βάγκνερ, όπως φαίνεται, μεταφέρει τον χρυσό της ΚΑΔ έξω από τη χώρα, κατευθείαν στη ρωσική πρωτεύουσα.
Το CBS News κατέγραψε κρυφά ένα φορτηγό αεροπλάνο τηςΒάγκνερ λίγο μετά την προσγείωσή του στο αεροδρόμιο M’Poko του Μπανγκί. Πήγε με τροχοδρόμηση προς τη βάση της μισθοφορικής ομάδας, που βρίσκεται κοντά στον διάδρομο προσγείωσης και απογείωσης. Μας είπαν ότι τα αεροπλάνα φτάνουν συνήθως στην πρωτεύουσα κάθε Τρίτη και Σάββατο και κανείς δεν επιτρέπεται να τα πλησιάσει. Η ασφάλεια είναι εξαιρετικά αυστηρή.
Σε συνεργασία με την Grey Dynamics εντοπίσαμε το αεροπλάνο αυτό, το οποίο όμως χάθηκε κάπου πάνω από την Αφρική, μην αφήνοντας κάποιο στίγμα. Εάν ένα αεροπλάνο επιθυμεί να αποκρύψει την ταυτότητά του, ο πιλότος μπορεί να απενεργοποιήσει σκόπιμα τον αναμεταδότη. Το ίδιο αεροπλάνο εμφανίστηκε τελικά ξανά, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Μέσα σε μισή ώρα από την προσγείωσή του, ένα άλλο αεροπλάνο προσγειώθηκε επίσης στην ίδια πίστα, ερχόμενο από τη Μόσχα. Τα δύο αεροσκάφη αλληλεπικαλύπτονταν για οκτώ ώρες – αρκετός χρόνος για την πιθανή μεταφορά φορτίου σε μια χώρα με χαλαρούς τελωνειακούς κανονισμούς.
Η Βάγκνερ βρίσκει νέα πηγή εσόδων και στην ξυλεία
Η έρευνα του CBS News διαπίστωσε ότι ο Πριγκοζίν έχει επίσης επεκτείνει τις δραστηριότητές του και στη λεηλασία των παρθένων δασών ερυθρελάτης της ΚΑΔ. Αλλά η «ξυλεία των συγκρούσεων», τα δέντρα που αποσπά η παραστρατιωτική οργάνωση για να χρηματοδοτεί την δραστηριότητά της, είναι ακόμη πιο δύσκολο να κρυφτεί από τον χρυσό.
Έγγραφα που παραχώρησε στο CBS News η All Eyes on Wagner, μια ομάδα που ερευνά τις εγκληματικές δραστηριότητες και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Wagner σε πολλές χώρες, δείχνουν ότι μια εταιρεία με την ονομασία Bois Rouge έλαβε το 2021 μια παραχώρηση εκμετάλλευσης από την κυβέρνηση της ΚΑΔ για την κοπή δέντρων από την περιοχή Lobaye της χώρας.
Στα χαρτιά, η Bois Rouge διευθύνεται από μια γυναίκα που είναι υπήκοος της ΚΑΔ. Αλλά η εταιρεία εμφανίστηκε επίσης σε εμπορική έκθεση στη Σαγκάη ως ρωσική εταιρεία, με τον Artem Tolmachev να αναφέρεται ως διευθυντής πωλήσεων. Τα φορολογικά του αρχεία, τα οποία είδε το CBS News, αποκαλύπτουν ότι πληρώνεται από δύο εταιρείες που συνδέονται με τον Πριγκοζίν: Service K και Ferrum Mining.
Το CBS News βιντεοσκόπησε κρυφά φορτηγά της Wagner να φεύγουν από τη στρατιωτική της βάση κοντά στην πρωτεύουσα φορτωμένα με ξύλα. Το κομβόι προστατεύονταν από Ρώσους μισθοφόρους σε όλη τη διαδρομή μέχρι τα σύνορα με το Καμερούν. [ ]
Στα σύνορα, οι οδηγοί παρουσίασαν έγγραφο ασφαλούς διέλευσης με σφραγίδα της κυβέρνησης της ΚΑΔ. Το έγγραφο λειτουργεί σαν διπλωματικό σήμα –σημαίνει ότι τα οχήματα δεν μπορούν να ελεγχθούν.
«Ξέρουμε ότι η Wagner σημαδεύει συχνά την ξυλεία της με λευκές ή πράσινες βούλες», λέει ο Usman, «και είναι κομμένο με πολύ συγκεκριμένο τρόπο».
Το CBS News βιντεοσκόπησε αρκετά φορτηγά που συμμετείχαν στη φάλαγγα του Βάγκνερ, που είχαν επίσης αυτά τα διακριτικά σημάδια.
«Σοβαρά οργανωμένο έγκλημα»
Οι οδηγοί μεταφέρουν το ξύλο στο λιμάνι Ντουάλα του Καμερούν ή στο λιμάνι βαθιάς θάλασσας του Κρίμπι, περίπου τρεις ώρες οδήγησης νοτιότερα. Με κρυφές κάμερες και υποδυόμενοι τους πιθανούς αγοραστές, το CBS News επισκέφθηκε ένα τελωνείο που διευθύνεται από αξιωματούχους της γειτονικής Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας στο πολυσύχναστο λιμάνι της Ντουάλα.
Υπήρχαν παντού ξύλα –σαν να είχε κοπεί ένα ολόκληρο δάσος. Μεγάλο μέρος του εξήχθη νόμιμα από εγγεγραμμένες εταιρείες ξυλείας. Αλλά ανάμεσα στους κορμούς υπήρχε επίσης ξυλεία που έφερε τα σημάδια ότι είχε κοπεί από την Wagner.
Ένας αξιωματούχος της ΚΑΔ στο λιμάνι δήλωσε στο CBS News ότι ήταν πολύ εύκολο να περάσει η ξυλεία από την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία στο τελωνείο του Καμερούν, κάνοντας λόγο για «ομαλή διαδικασία, χωρίς καθυστερήσεις».
Αλλά δεν μπορέσαμε να βρούμε καμία ξυλεία που να επισημαίνεται ότι εξάγεται από την Bois Rouge, την εταιρεία βιτρίνα που διαχειρίζεται την επιχείρηση υλοτομίας Wagner στην ΚΑΔ. Αντ’ αυτού, σχεδόν 100 έγγραφα εξαγωγής που εξασφάλισε το CBS News από μια αυτοκινητοπομπή της Wagner δείχνουν μια εταιρεία με την ονομασία Wood International Group που είχε αναλάβει την εξαγωγή της ξυλείας από το Καμερούν.
Αφού μελετήσαμε τα έγγραφα, τελικά το εντοπίσαμε: Η Wood International Group έχει ακριβώς την ίδια διεύθυνση και τα ίδια στοιχεία επικοινωνίας με την Bois Rouge. Από μια προσεκτικότερη έρευνα προέκυψε ότι η Wood International και η Bois Rouge μοιράζονται τον ίδιο αριθμό μητρώου εταιρείας. Πρόκειται για άλλο ένα τέχνασμα του Πριγκοζίν –αλλαγή του ονόματος μιας εικονικής εταιρείας για να αποφύγει τον εντοπισμό.
«Αυτό είναι, ξέρετε, ένα από τα βασικά στοιχεία του σοβαρά οργανωμένου εγκλήματος», δήλωσε ο Otto, αναλυτής του Κέντρου της Γενεύης. «Προκειμένου να μεταμφιέσουν μια εταιρεία, χρησιμοποιούν μια εταιρεία μεσολάβησης».
Η αμερικανική κυβέρνηση έχει επιβάλει κυρώσεις στον όμιλο Wagner και σε συνδεδεμένες οντότητες, και ένας αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ δήλωσε στο CBS News ότι, οι ΗΠΑ και οι εταίροι της «εργάζονται για να περιορίσουν τη δυνατότητα της εγκληματικής επιχείρησης Πριγκόζιν να επωφεληθεί από τις δραστηριότητές της στην Αφρική».
«Το Υπουργείο Εξωτερικών συνδέει όλες τις χώρες που μπορεί να διευκολύνουν την κερδοσκοπία της Wagner, εν γνώσει ή εν αγνοία τους», δήλωσε ο αξιωματούχος, προσθέτοντας ότι οι ΗΠΑ είναι «πλήρως αποφασισμένες» να συνεργαστούν με τους εταίρους τους στην Αφρική και άλλα έθνη για την αντιμετώπιση των «αποσταθεροποιητικών» δραστηριοτήτων του Ομίλου.
Ο αξιωματούχος κατηγόρησε τον Πριγκόζιν και τον Πούτιν ότι από κοινού «υπονομεύουν ενεργά την ανεξαρτησία των Αφρικανών εταίρων μας».
Πόσα θα μπορούσε να εισπράττει η Βάγκνερ από την ΚΑΔ;
Ειδικοί εκτιμούν ότι τα προβλεπόμενα έσοδά μόνο από την ξυλεία προσεγγίζουν το 1 δισ.$, ενώ τα πιθανά έσοδα από το ορυχείο Ndassima –που τώρα διαχειρίζεται εξ ολοκλήρου η Wagner– υπολογίζονται υπό μια συντηρητική εκτίμηση σε 2,7 δισ.$.
Το CBS News πληροφορήθηκε πως η Βάγκνερ εξορύσσει επίσης και διαμάντια στην ΚΑΔ.
Η Ρωσία πάντοτε διέψευδε την ύπαρξη ή τις δραστηριότητες της Βάγκνερ με αληθοφανή τρόπο. Οι μισθοφορικές οργανώσεις απαγορευόταν στη χώρα. Βέβαια, μετά την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, ο Πριγκοζίν βγήκε από την σκιά για να διεκδικήσει δόξα για μεμονωμένες νίκες –και να επιτεθεί δημοσίως σε υπουργούς της κυβέρνησης [ ].
Φαίνεται να λογοδοτεί μόνο στον Πούτιν, και η έρευνά μας υποδηλώνει ότι οι εκατοντάδες εταιρείες βιτρίνας του είναι κεντρικής σημασίας για τη στρατηγική του Κρεμλίνου να κερδίσει συμμάχους σε ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο, αρπάζοντας παράλληλα τους πόρους τους και βρίσκοντας νέους τρόπους για να αποφύγει τις εξουθενωτικές δυτικές κυρώσεις.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, παρά τις άνευ προηγουμένου κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία από τις ΗΠΑ και πολλά άλλα έθνη μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, τα αποθέματα χρυσού της Μόσχας αυξήθηκαν το τελευταίο έτος, φτάνοντας σε ιστορικό υψηλό το πρώτο τρίμηνο του 2023 σύμφωνα με τα δικά της στοιχεία.
Το επιχειρηματικό μοντέλο της Βάγκνερ είναι αυτό που πιθανότατα ελπίζει να αναπαράγει η Ρωσία σε ολόκληρη την Αφρική, όπου δεν λείπουν δικτάτορες πρόθυμοι να καταπνίξουν κάθε δημοκρατική αντίσταση και να καταστείλουν τις εξεγέρσεις. Όλο αυτό το διάστημα, ο Πριγκοζίν συνεχίζει να αποφεύγει τις κυρώσεις και να εισπράττει δισεκατομμύρια, που χρηματοδοτούν τόσο την ταχέως αναπτυσσόμενη εγκληματική αυτοκρατορία του, όσο και τον ιδιωτικό του στρατό που βοηθάει την Ρωσία στην Ουκρανία.
Το CBS News αναζήτησε σχόλια από τον όμιλο Βάγκνερ για το θέμα αυτό, αλλά δεν είχε λάβει απάντηση μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης.
Μετάφραση: Γ.Ρ.
