Ένα άγνωστο κείμενο του Κώστα Παπαϊωάννου, γραμμένο γύρω στο 1950, το οποίο εκδίδεται για πρώτη φορά. Πρόκειται για τη σχέση των μαζών με την ιστορία, και πιο συγκεκριμένα, για το ρόλο της «επαναστατικής μάζας» στην ιστορική διαδρομή. Ίσως ένα από τα πιο φιλόδοξα εγχειρήματα του Κ. Παπαϊωάννου, το οποίο παραμένει καταπληκτικά επίκαιρο και θα ήθελε να αποτελέσει έναν αντίποδα στην αντίληψη περί «μαζικής κοινωνίας» και «εξέγερσης των μαζών» του Γουστάβου Λε Μπον και Ορτέγα Υ Γκασέτ.
Για τον Παπαϊωάννου η λεγόμενη μαζική κοινωνία δεν είναι παρά μια κοινωνία απόλυτης υποταγής των μαζών και είναι «μαζική» μόνο σε ό,τι αφορά στη μαζική κατανάλωση και τη μαζική υποταγή, ενώ αντίθετα οι κοινωνίες όπου η μάζα παρεμβαίνει πραγματικά, αποτελούν κοινωνίες μιας εκπληκτικής πνευματικής εκτίναξης και επιτευγμάτων, όπως η Αθήνα μετά τον Πεισίστρατο και δευτερευόντως η ελισαβετιανή Αγγλία. Η έννοια της «μάζας» για τον Παπαϊωάννου δεν είναι ποσοτική, δεν εξαρτάται από την ψηλή πυκνότητα του πληθυσμού στις σύγχρονες κοινωνίες, αλλά από το ρόλο και τη συμμετοχή των μαζών στη διαμόρφωση της ιστορικής τους μοίρας.
Εκκινώντας από αυτή την «ιδέα-δύναμη» οικοδομεί μια φιλοσοφία και μια ψυχολογία της «μάζας» αισιόδοξη και ταυτόχρονα ρεαλιστική, ερμηνευτικό κλειδί για τη μελέτη της ιστορίας. Η παρουσία και η συμμετοχή της μάζας μεταβάλλεται στην αξιακή κλίμακα που κρίνει την ιστορική εξέλιξη. Με βάση αυτή τη διαπίστωση ξεκινάει ένα γοητευτικό ταξίδι στην ιστορία και την τέχνη: Η υψηλοφροσύνη της αρχαίας τραγωδίας και ο δαιμονικός κόσμος του Σαίξπηρ ως κατεξοχήν εκφράσεων αυτής της εισβολής των μαζών στο ιστορικό προσκήνιο – η «θεατροκρατία» της κλασικής Αθήνας – θα αντιπαρατεθούν στην κλασικιστική ιεραρχημένη κοινωνία ενός Ρακίνα και ενός Κορνέιγ, και την ψευοδομαζική κουλτούρα του 20ού αιώνα· ενώ οι «παραδοσιακές κοινωνίες», όπου μάζες και ελίτ αποτελούσαν ένα ενιαίο κοινωνικό σώμα, θα αποτελέσουν τον καθρέφτη με τον οποίο θα αποκαλύψει τις «σχισμένες κοινωνίες» της Ευρώπης μετά την Αναγέννηση και τις στρατοπεδικές κοινωνίες του 20ού αιώνα. Ίσως ένα από τα πλουσιότερα σε ιδέες και προβληματισμούς έργα ενός μεγάλου φιλοσόφου και στοχαστή και οπωσδήποτε μια «ανακάλυψη» ενός μοναδικού χειρογράφου.
Προλογικό σημείωμα.
Εισαγωγή
ΜΕΡΟΣ Α’
Μάζα και Πολιτισμός
Βαλμύ
Η εισβολή των μαζών
Μάζα και ρομαντισμός
Η “εκδίκηση” του ρομαντισμού
Ιστορισμός και κλασικισμός
Στον αντίποδα της Αναγέννησης
Η ηθική των κυρίων
Δι’ ελέους και φόβου
Μύθος και τραγικό
Η επιστροφή του δυϊσμού στον Πλάτωνα
Η συμφιλίωση με το θάνατο
Η κατάφαση του φόβου και το τραγικό
In Tiberium defluxit Orontes
ΜΕΡΟΣ Β’
“Θεατροκρατία”, φιλοσοφία και επαναστατική μάζα
Κλασικισμός και τραγικό
Αθηναϊκή επανάσταση και Θεατροκρατία
Μύθος, αλληγορία, συμβολισμός
Πάθος δίχως “μάθος”
Ο ελλείπων… Λόγος της φιλοσοφίας.
“Έδιζησάμην έμεωυτόν”
Ο μύθος και το μηδέν.
“Θεατροκρατία” και επαναστατική μάζα
Από τον Διόνυσο στη Δίκη
Μάζα και τραγικό
Η φανταστική Ελλάδα της Αναγέννησης
Η Τέχνη αποσπάται από τη μάζα
Φύση και θετικότητα
“Συγκεκριμένη καθολικότητα” και μάζα
Αρχαία θρησκεία και χριστιανισμός
Η αναζήτηση μιας Volksreligion
ΜΕΡΟΣ Γ’
Φαινομενολογία της επαναστατικής μάζας
Η μάζα ως ποιοτική κατηγορία
Αντικειμενισμός και ιστορική πραγματικότητα
Τα όρια των ιστορικών αιτιακών σχέσεων
Ορφέας και Διόνυσος
Από την αυτονομία στο πεπρωμένο
Ούαί ό οικοδομών εν αΐμασι
Ευθύνη και ύβρις.
Η ψυχρή μηχανή
Η παθητικότητα των μαζών
Καισαρολατρεία και χριστιανική δημοκρατία
Το αιγυπτιακό αρχέτυπο της εξουσίας
Το Κράτος και ο λαϊκός Μύθος
Κράτος, Βία και Δίκη
Μη νοείν τε και μη είναι
Η μάζα ως φορέας πολιτισμού
