Γιατί η Ανατολική Γερμανία παραμένει διαφορετική
Ο Κοινωνιολόγος Στέφεν Μάου μιλάει για την ανατολική και την δυτική Γερμανία: «Πολλές διαφορές παραμένουν».
Του Στέφεν Μάου από το Άρδην τ. 133 που κυκλοφορεί
Το σύνορο-φάντασμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης είναι ορατό – και όχι μόνο στα αποτελέσματα των τελευταίων ευρωεκλογών, λέει ο κοινωνιολόγος Στέφεν Μάου από το Ροστόκ, ο οποίος μόλις εξέδωσε ένα βιβλίο για το συγκεκριμένο ζήτημα. Μικρότερο εισόδημα και περιουσία στην Ανατολή[1], αλλά και λιγότερη εμπιστοσύνη στους θεσμούς, εξού και μεγαλύτερη δυσαρέσκεια που μεταφέρεται στους δρόμους. Από πού πηγάζει το αίσθημα της εγκατάλειψης και η οργή των Ανατολικογερμανών για «αυτούς που βρίσκονται εκεί πάνω»;
Μήπως για δεκαετίες κυνηγάμε μια ψευδαίσθηση ότι η Ανατολή και η Δύση πρέπει να είναι το ίδιο; Μήπως αυτό είναι ένα όνειρο που δεν μπορεί να γίνει πραγματικότητα;
Στέφεν Μάου: Κατά κάποιο τρόπο, δημιουργήσαμε μια ψευδαίσθηση για τους εαυτούς μας, επειδή σκεφτήκαμε: Η Ανατολή μεταμορφώνεται, μοιάζει όλο και περισσότερο με τη Δύση. Και όταν αυτό επιτευχθεί, τότε θα επιτευχθεί και η εσωτερική ενότητα. Αλλά αν κάνετε τον απολογισμό σήμερα – και στο κάτω κάτω, το Τείχος έπεσε πριν από 35 χρόνια και έχουμε 34 χρόνια γερμανικής ενότητας – τότε συνειδητοποιείτε ότι πολλές διαφορές παραμένουν και ότι έχουν εδραιωθεί σε έναν ορισμένο βαθμό. Αυτό δεν είναι εντελώς ασυνήθιστο. Αν κοιτάξουμε άλλες περιοχές του κόσμου – τη βόρεια και τη νότια Ιταλία ή τη Γαλλία, τις περιφερειακές διαφορές – τότε τέτοια πράγματα είναι πολύ επίμονα. Υπάρχουν διαφορές στις δομές αλλά και στις νοοτροπίες που παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Είναι αυτό μόνο το αποτέλεσμα 40 χρόνων της γερμανικής διαίρεσης ή μήπως τα αίτια βρίσκονται ακόμη βαθύτερα;
Η διαίρεση παίζει σημαντικό ρόλο. Υπήρχαν δύο διαφορετικές κοινωνίες που αναδείχθηκαν. Και στη συνέχεια ενώθηκαν. Είχατε ήδη αναφερθεί στον Βίλλυ Μπραντ: «Τώρα πια αυτό που ανήκει μαζί μεγαλώνει μαζί». Αυτό ήταν λίγο σαν μια φυσική ιδέα, είναι οργανική και εντελώς φυσική διαδικασία. Αλλά όταν δύο πράγματα με κάποιο τρόπο μεγαλώνουν μαζί, δεν γίνονται φυσικά ένα. Σε ένα ζευγάρι, δεν διαλύονται οι ταυτότητeς των δύο μελών. Αν κάποιος είναι μεγάλος και κάποιος μικρός, δεν συναντιούνται στη μέση, παραμένουν όπως ήταν. Και είναι το ίδιο και στη ενδογερμανική σχέση σε κάποιο βαθμό. Έτσι, αν εξετάσετε την ανισότητα περιουσίας ή των μισθών –συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής δομής–, υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Και ορισμένες διαφορές επιδεινώνονται ακόμη περισσότερο όταν εξετάζουμε την εκλογική συμπεριφορά στις τελευταίες ευρωπαϊκές εκλογές.
Ένα πράγμα που μπορεί να μετρήσει κανείς είναι οι οικονομικές διαφορές. Τι γίνεται με τις ψυχικές κοινωνικές διαφορές που ήδη αναφέρατε; Ως προς τη συμπεριφορά των ψηφοφόρων, πώς θα περιγράφατε την κατανόηση της δημοκρατίας στην ανατολική Γερμανία;
Μάου: Αναδύθηκε κάτι σαν μια ανατολικογερμανική ταυτότητα. Δεν μπορούσαμε καν να το πιστέψουμε αυτό τη δεκαετία του 1990. Νομίζαμε ότι ήταν στην πραγματικότητα ένα θέμα για τους λίγους που είχαν ζήσει τη ΛΔΓ. Και τότε υπήρξε κάτι σαν την «Οσταλγκί[2]». Σήμερα βλέπετε επίσης συνθήματα όπως το «Ανατολική, ανατολική, ανατολική Γερμανία» από νεότερους ανθρώπους ή σε ποδοσφαιρικά γήπεδα. Αυτό αρχικά εκπλήσσει. Όσον αφορά την πολιτική κουλτούρα, πρέπει να πούμε ότι η Ανατολή και η Δύση είναι πολύ διαφορετικές. Η δύναμη των κομμάτων που συναντάμε στη Δύση, συμπεριλαμβανομένης της ισχυρής οργανωτικής δομής των μελών, δεν είναι παρούσα στην Ανατολή. Υπάρχουν πολύ περισσότεροι ψηφοφόροι που ταλαντεύονται, πολύ μεγαλύτερη κινητικότητα και επίσης μεγαλύτερη ανταπόκριση σε λαϊκιστικά κόμματα όπως το AfD, για παράδειγμα. Αλλά και η συμμαχία της Ζάρα Βάγκενκνεχτ είναι πολύ ισχυρότερη στην ανατολική Γερμανία. Στις τελευταίες ευρωεκλογές, βρισκόταν σχεδόν πάντα σε διψήφιο ποσοστό στα πέντε νέα ομόσπονδα κρατίδια και λίγο κάτω από το 5% στα δυτικά κρατίδια. Μπορείτε να δείτε πολύ διαφορετικές εξελίξεις εκεί. Νομίζω ότι θα γίνουν περισσότερο σαφείς στις περιφερειακές εκλογές το φθινόπωρο.
Υπάρχει μεγάλη αγανάκτηση στην ανατολικογερμανική κοινωνία για το γεγονός ότι τους έχουν παραμελήσει. Πώς μπορούν οι Ανατολικογερμανοί να συνεισφέρουν με την εμπειρία τους από τη δημοκρατία μετά το 1989, ώστε να μην παρουσιάζονται ίσως πλέον ως οι αιώνιοι γκρινιάρηδες;
Πρόκειται σε κάποιο βαθμό για μια πολιτική αποξένωση και επίσης για έναν σκεπτικισμό απέναντι στους πολιτικούς θεσμούς και την κεντρική εξουσία. Και βέβαια αναρωτήθηκα πώς μπορούμε πραγματικά να καταφέρουμε να αναβιώσουμε τη δημοκρατία στην ανατολική Γερμανία και ίσως επίσης να αξιοποιήσουμε τις υπάρχουσες θετικές εμπειρίες, όπως για παράδειγμα κατά το φθινόπωρο του 1989 με τα στρογγυλά τραπέζια και τα σχήματα διαλόγου.
Στο βιβλίο μου προτείνω να επικεντρωθούμε περισσότερο στα συμβούλια πολιτών. Αν τα κόμματα είναι απλώς τόσο αδύναμα και δεν μπορούν πλέον να ρυθμίσουν συγκεκριμένες συγκρούσεις, τότε αυτή θα ήταν μια μέθοδος όπου τυχαίοι πολίτες από την καρδιά του λαού συγκεντρώνονται και μιλούν για τα πολιτικά προβλήματα και προσπαθούν να προτείνουν λύσεις – όχι ως αντικατάσταση της κομματικής δημοκρατίας και των υφιστάμενων κοινοβουλίων, αλλά ως συμπλήρωμα σε αυτά. Πιστεύω ότι αυτό θα ήταν ένας χώρος μάθησης για τη δημοκρατία. Ιδιαίτερα στην ανατολική Γερμανία, υπάρχουν καλοί λόγοι να δοκιμαστεί αυτό περισσότερο.
Ένα άλλο πρόβλημα που θίγετε είναι οι δυτικές ελίτ, οι οποίες εξακολουθούν να κρατούν τους μοχλούς της εξουσίας στην Ανατολή και συμβάλλουν επίσης στο γεγονός ότι οι Όσις[3] δεν μπορούν να ισχυροποιηθούν. Χρειαζόμαστε μια «ποσόστωση των Όσις»;
Είμαι λίγο επιφυλακτικός. Νομίζω ότι έχουμε ακόμη πολλά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε μέχρι τότε. Η ανάδειξη των ελίτ δεν ξεκινά με την ποσόστωση για τις ανώτερες θέσεις, αλλά μάλλον πριν από αυτό, για παράδειγμα με την ύπαρξη φορέων χρηματοδότησης, την χορήγηση υποτροφιών, ίσως με τη δημιουργία δικτύων. Κάτι έχει ήδη γίνει σε αυτό τον τομέα και εξελίσσεται. Ελπίζω ότι με την πάροδο του χρόνου θα εμφανιστούν περισσότερες ανατολικογερμανικές ελίτ. Προς το παρόν, στην πραγματικότητα τις έχουμε μόνο στο πολιτικό σύστημα, πολύ λίγες στο δικαστικό σώμα, ή στον ακαδημαϊκό χώρο, ή στη δημόσια διοίκηση. Αυτοί είναι όλοι οι τομείς στους οποίους πρέπει να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά. Θεωρούμε επίσης ότι θα υπάρξει μια ανοδική πορεία που θα καλύψει το κενό. Και όταν οι πρώτες μεταβατικές ελίτ αποσυρθούν, ας πούμε, τα πράγματα θα ομαλοποιηθούν. Αλλά ούτε αυτό θα συμβεί από μόνο του. Χρειάζεται περισσότερη πολιτική προσπάθεια.
«Κόπωση από την αλλαγή»: μια διάγνωση που κάνετε για την ανατολική Γερμανία. Πώς πρέπει να το αντιμετωπίσουμε αυτό, την κόπωση από την αλλαγή, σε μια εποχή που η αλλαγή αυτή καθαυτή είναι το καθοριστικό στοιχείο της εποχής μας;
Αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα. Όχι η ανατολική Γερμανία στο σύνολό της, αλλά τμήματα της κοινωνίας, όταν έρχονται νέες αλλαγές ή όταν πρέπει να προσαρμοστούν, δηλώνουν: «Δεν το θέλουμε αυτό». Περάσαμε πολύ ταραγμένα χρόνια μετασχηματισμού στη δεκαετία του 1990 και του 2000 και για πολλούς χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια για να ορθοποδήσουν και να αποκτήσουν στέρεο έδαφος κάτω από τα πόδια τους. Και τώρα υπάρχουν νέα πράγματα: μετανάστευση, ψηφιοποίηση, παγκόσμιες διαδικασίες, όλο το ενεργειακό ζήτημα. Πολλοί άνθρωποι γυρίζουν την πλάτη τους σε αυτήν την κατάσταση. Αν θέλουμε να έχουμε μέλλον, πρέπει να αλλάξουμε. Είναι σημαντικό σε τέτοιες διαδικασίες μετασχηματισμού οι άνθρωποι να έχουν το αίσθημα: Μπορώ να βοηθήσω στη διαμόρφωσή της και εγώ ο ίδιος; Και πιστεύω ότι τα συμβούλια των πολιτών θα ήταν ένας καλός τρόπος για να δημιουργηθεί ένα αίσθημα αυτοαποτελεσματικότητας ή να δοθούν στους ανθρώπους περισσότερες ευκαιρίες να συμμετέχουν πραγματικά και να συμβάλλουν στη διαμόρφωση των όσων αλλάζουν σε τοπικό επίπεδο.
Οπότε βλέπετε κάτι θετικό στις υπάρχουσες διαφορές;
Δεν θα έλεγα ότι όλες οι διαφορές είναι κακές. Ορισμένες θα εμφανίζονται μόνο τοπικά. Έτσι, δεν περιμένουμε η Βαυαρία να γίνει σαν το Σλέσβιχ-Χολστάιν ή την Κάτω Σαξονία. Κάποια πράγματα είναι σχετικά φυσιολογικά, συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι υπάρχουν διαφορετικοί πολιτισμικά τρόποι ζωής ή διαφορετικές πολιτικές μνήμης. Αλλά όταν πρόκειται για άλλα πράγματα, θα λέγαμε: θέλουμε ίσες συνθήκες διαβίωσης. Και όταν πρόκειται για το ζήτημα της δημοκρατίας, θα έλεγα ότι είναι σημαντικό να διασφαλίσουμε ότι οι ακροδεξιές δυνάμεις δεν θα τορπιλίσουν και δεν θα καταστρέψουν τη δημοκρατία με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούμε στη συνέχεια να οικοδομήσουμε ελάχιστα πάνω σε αυτήν. Επομένως, η δημοκρατική συμμετοχή είναι σημαντική και αυτή πρέπει να γίνεται σε όλο το εύρος της κοινωνίας. Και αν αυτό λειτουργεί λιγότερο καλά μέσω των κομμάτων στην Ανατολή, τότε θα πρέπει τουλάχιστον να εξεταστούν εναλλακτικές λύσεις, αν όχι και να εφαρμοστούν.
[1] Σύμφωνα με τα στοιχεία της γερμανικής στατιστικής υπηρεσίας, ο μέσος όρος των ακαθάριστων μηνιαίων αποδοχών χωρίς τις ειδικές πληρωμές ανέρχεται για το 2023 κατά μέσο όρο σε 4.468 ευρώ σε εθνικό επίπεδο. Στη δυτική Γερμανία αυτές ήταν 4.578 ευρώ, ενώ στην ανατολική 3.754 ευρώ. Μία διαφορά 824 ευρώ, μειωμένη από τα 842 ευρώ το 2022 (www.tagesschau.de/wirtschaft/arbeitsmarkt/lohnluecke-ost-west-100.html). Παρόμοια είναι η εικόνα και για τα περιουσιακά στοιχεία. Με βάση τα στοιχεία του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών (DIW) για το έτος 2022 το φτωχότερο ήμισυ των νοικοκυριών στην ανατολική Γερμανία είχε κατά μέσο όρο περιουσιακά στοιχεία αξίας 12.000 ευρώ σε σχέση με τα 24.000 ευρώ των αντίστοιχων νοικοκυριών στα δυτικά της χώρας (www.t-online.de/finanzen/aktuelles/wirtschaft/id_100478328/tag-der-deutschen-einheit-unterschiede-in-der-wirtschaft-zwischen-ost-west.html).
[2] Ο όρος «Οσταλγκί» χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη νοσταλγία για πτυχές της ζωής στην πρώην Ανατολική Γερμανία.
[3] Οι όροι «Όσι» και «Βέσι» χρησιμοποιούνται στη γερμανική αργκό για να περιγράψουν τους ανθρώπους που γεννήθηκαν ή μεγάλωσαν πριν ή και μετά την Ένωση στην ανατολική και δυτική Γερμανία αντίστοιχα.
Πηγή: www.ndr.de 3 Ιουλίου 2024 Μετάφραση: Αναστάσης Μπαλτατζής
