Μόλις ολοκλήρωσα το πληρέστατο, εξαιρετικά διεισδυτικό και εξαντλητικό από πλευράς πηγών πόνημα του Ιστορικού Χρήστου Λούκου για τον Καποδίστρια (Ιωάννης Καποδίστριας: Μια απόπειρα ιστορικής βιογραφίας, ΜΙΕΤ). Εκτός από τον όγκο του υλικού που έχει αξιοποιηθεί, εντυπωσιάζει η αμεροληψία και η αποφυγή αυθαίρετων κρίσεων, αναχρονισμών και άλλων συνηθισμένων ατοπημάτων της νεότερης ιστοριογραφίας.
Μέρες που είναι θα μου επιτρέψετε κάποιες αναλογίες της δολοφονίας του Καποδίστρια με το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 και την ανατροπή του Προέδρου Μακαρίου που έδωσε την ευκαιρία αλλά και το πρόσχημα για την τουρκική εισβολή πέντε μέρες μετά με τις γνωστές συνέπειες. Και οι δύο, όπως και άλλες ηγετικές προσωπικότητες, χαρακτηρίστηκαν από τους αντιπάλους τους οι οποίοι εκδήλωναν εναντίον του ένα απύθμενο μίσος ως “τύραννοι” γιατί όντως και οι δύο, τηρουμένων πάντα των αναλογιών, κυβέρνησαν αυταρχικά και κάποιοι συνεργάτες τους μάλιστα επέδειξαν υπερβάλλοντα ζήλο κατά των πολιτικών τους αντιπάλων. Και στις δύο περιπτώσεις, το κράτος εμφανιζόταν στην Ιστορία για πρώτη φορά ως ανεξάρτητο (χωρίς στην περίπτωση της Κύπρου να είναι αυτός ο πόθος των Κυπρίων, παρά η Ένωση) μετά από αιώνες δουλείας, οπότε όλα ή σχεδόν όλα έπρεπε να σχεδιαστούν εξαρχής ενώ ο πόλεμος κατά των Τούρκων συνεχιζόταν ΚΑΙ στις δύο περιπτώσεις με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Ειδικά στην περίπτωση της Κύπρου, από την περίοδο του αντιαποικιακού ενωτικού αγώνα η Τουρκία εφάρμοζε συστηματικά την πολιτική της διχοτόμησης και την είχε ήδη πετύχει σ’ έναν βαθμό δέκα χρόνια νωρίτερα από την εισβολή. Ενδιαφέρον είναι επίσης ότι ο Καποδίστριας είχε σ’ έναν βαθμό τη στήριξη της Ρωσίας παρότι όπως αποδεικνύεται δεν ήταν ποτέ πειθήνιο όργανό της όπως τον κατηγορούσαν ενώ ο Μακάριος φαίνεται πως πίστευε πως θα είχε τη στήριξη της Μόσχας, που ποτέ όμως δεν ήταν εκείνη που περίμενε. Κι αυτός φυσικά κατηγορήθηκε ως “Κάστρο της Μεσογείου” και ήταν κατά βάση ανεπιθύμητος στους Άγγλους και τις ΗΠΑ όπως και ο Καποδίστριας στους Άγγλους λόγω της υποτιθέμενης ρωσοφιλίας του. Και στην Ελλάδα του Καποδίστρια και στην Κύπρο, οι παρεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν παραπάνω από έντονες, αλλά δεν ήταν αυτές που δολοφόνησαν τον Καποδίστρια ή ανέτρεψαν τον Μακάριο όσο κι αν αυτές οι θεωρίες εξακολουθούν να είναι εξαιρετικά δημοφιλείς και σήμερα. Η εξαντλητική μελέτη των πηγών απορρίπτει μία τέτοια “βολική” ερμηνεία. Και στις δύο περιπτώσεις οι προσδοκίες, πραγματικές ή προσχηματικές των δολοφόνων του Καποδίστρια και των επίδοξων δολοφόνων του Μακαρίου διαψεύστηκαν με τον τραγικότερο τρόπο. Η ανατροπή των καθεστώτων των δύο “τυράννων” δεν έφερε στην πρώτη περίπτωση Σύνταγμα, παρά έναν ακόμη εμφύλιο πόλεμο και την απόλυτη μοναρχία των Βαυαρών ενώ στη δεύτερη, η Χούντα της Αθήνας και οι συνεργάτες της στην Κύπρο ούτε φραστικά δεν ανέφεραν την Ένωση ενώ γνωρίζουμε τις τραγικές συνέπειες της προδοτικής εν τέλει ενέργειάς τους ν’ απαλλάξουν τον τόπο από τον “Μούσκο”.
Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων για να μην γράφονται σχόλια στα οποία βαριέμαι να απαντώ: δεν συγκρίνονται οι δύο προσωπικότητες, ούτε αξιολογούνται. Συγκρίνονται δύο δολοφονικές ενέργειες κατά δύο πολύ σπουδαίων ηγετών του ελληνισμού σε Ελλάδα και Κύπρο καθώς και το ευρύτερο πλαίσιο. Συγκρίνονται τέλος οι διάφορες θεωρίες που και στις δύο περιπτώσεις χρεώνουν τις ενέργειες των εγκληματιών σε ξένο δάχτυλο.
Κι όσοι ακόμη αμφιβάλλουν για τον προδοτικό χαρακτήρα του πραξικοπήματος του 1974 και της Χούντας γενικότερα, ας διαβάσουν πρώτα την πλούσια πλέον σοβαρή βιβλιογραφία για την κατάσταση της Εθνικής Φρουράς μετά το πραξικόπημα, τις διαταγές που – δε δόθηκαν – για την έγκαιρη κινητοποίησή της και τη γενικότερη άθλια κατάσταση που επικράτησε στην επιστράτευση και τον σχεδιασμό των επιχειρήσεων.
Έτσι, όσοι αντιστάθηκαν και αντιστάθηκαν στην εισβολή ηρωικά, είναι για μένα διπλά ήρωες και περισσότερη τιμή τους πρέπει γιατί ήξεραν πως στο τέλος οι Μήδοι θα διαβούνε για να κλείσω καβαφικά, δηλαδή τραγικά όπως ταιριάζει στην περίσταση.
2 ΣΧΟΛΙΑ
Εντέχνως, λίαν επιεικής με τον Μακάριο.
Ο Μακάριος το 1964 αρνήθηκε την καθαρή ή με ελάχιστα ανταλλάγματα ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.
Ο Καποδίστριας θυσιάστηκε για την Ελλάδα. Ο Μακάριος θυσίασε την Ελλάδα για να είναι πρόεδρος σε ένα κρατίδιο και να φαντασιώνεται τον εαυτό του ηγέτη των αδέσμευτων.
Για αυτό ο ένας άφησε έργο ενώ ο άλλος μαζί με τον Καραμανλή της Ζυριχης, τον Ανδρέα Παπανδρέου που μαζί τορπίλισαν την Ένωση και τον Ιωανιδη έφεραν την καταστροφή και την τουρκοποίηση.