του Μ. Τζάγγι, από το Άρδην τ. 88, Δεκέμβριος 2011-Φεβρουάριος 2012
Ο Άδωνις, ο μεγαλύτερος, εν ζωή, ποιητής του αραβικού κόσμου, με οδηγεί μέσω ενός δαιδαλώδους διαδρόμου σε ένα αρχοντικό μέγαρο, κοντά στα Ηλύσια Πεδία. Τα πολυτελή γραφεία ανήκουν σε κάποιον ευεργέτη, έναν συριακής καταγωγής επιχειρηματία, ο οποίος χρηματοδοτεί το τελευταίο εγχείρημα του ποιητή – ένα πολιτισμικό περιοδικό στα αραβικά. Ο Άδωνις φέρνει ένα ογκώδες χειρόγραφο, το υπό έκδοση τρίτο τεύχος του περιοδικού, και το αφήνει με ενθουσιασμό πάνω στο τραπέζι αναφέροντας τους συγγραφείς, «από τη Δύση και την Ανατολή», που έχουν συνεισφέρει σ’ αυτό, πολλοί εκ των οποίων ανήκουν στη γενιά των εγγονιών του. Ο ίδιος έκλεισε τα 82 τον προηγούμενο μήνα. Τα μάτια του αστράφτουν. «Θέλουμε νέα ταλέντα με νέες ιδέες», λέει.
Ο γεννημένος στη Συρία ποιητής, κριτικός, δοκιμιογράφος αλλά και πεπεισμένος οπαδός της κοσμικής παράδοσης, ο οποίος βλέπει τον εαυτό του ως έναν «ειδωλολάτρη προφήτη», γράφει ποίηση για πάνω από 70 χρόνια. Ηγήθηκε μιας νεωτεριστικής επανάστασης, το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα, ασκώντας μια σεισμική επίδραση στην αραβική ποίηση ανάλογη με εκείνη του Τ.Σ. Έλιοτ στον αγγλόφωνο κόσμο. Στα 17 του, υιοθέτησε το όνομα του θεού της γονιμότητας των αρχαίων Ελλήνων, για να καταστήσει γνωστό το πρώιμο ταλέντο του και τις προ-ισλαμικές, μεσογειακές του μούσες, σε διάφορους, υπνώτττοντες εκδότες. Μετά τον θάνατο του Παλαιστινίου ποιητή, Μαχμούντ Νταρουίς, το 2008, είναι δύσκολο να βρεις κάποιον αναλόγου αναστήματος Άραβα ποιητή που να χαίρει μεγαλύτερης δημοφιλίας από τον Άδωνιν, σε μια λογοτεχνική παράδοση όπου η ποίηση αποτελεί την υψηλότερη μορφή έκφρασης,
Ο Άδωνις μετακόμισε στο Παρίσι το 1985 και το 1997 τιμήθηκε με το παράσημο των τεχνών και γραμμάτων της Γαλλίας. Πέρυσι, ήταν ο πρώτος Άραβας που έλαβε το βραβείο Γκαίτε στη Γερμανία και κάθε Φθινόπωρο προαλείφεται για το Νόμπελ λογοτεχνίας, με το οποίο έχει τιμηθεί ένας μόνο Άραβας συγγραφέας, ο Αιγύπτιος Ναγκίμπ Μαχφούζ, το 1988. Αν και ο Άδωνις ήταν επικεφαλής στα στοιχήματα για το Νόμπελ, τη χρονιά της αραβικής Άνοιξης, ο ίδιος δεν τρέφει αισθήματα ζήλιας για τον Σουηδό ποιητή, Τόμας Τρανστρέμερ, ο οποίος κέρδισε τελικά και τον οποίο έκανε γνωστό στο αραβικό κοινό με μια περιοδεία σε διάφορες αραβικές χώρες. Όταν άρχισαν οι εξεγέρσεις στην Τυνησία και την Αίγυπτο, ο Άδωνις έγραψε μια σειρά από «μικρά ποιήματα για να εκφράσω τη χαρά και την ευτυχία μου». Παρόλα αυτά, η χαρά έδωσε τη θέση της στην επιφυλακτικότητα και τον φόβο για μια επικείμενη τραγωδία. «Είναι η αραβική νεολαία που δημιούργησε την Άνοιξη και είναι η πρώτη φορά που οι Άραβες δεν αντιγράφουν τη Δύση – είναι τελείως ασυνήθιστο», λέει. «Όμως, οι ισλαμιστές, οι έμποροι και οι Αμερικανοί είναι εκείνοι που δρέπουν τα οφέλη από το επαναστατικό κίνημα». Οι επιφυλάξεις του προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις και επιθέσεις. Ο Σινάν Αντούν, Ιρακινός ποιητής, συγγραφέας και επίκουρος καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, υποστήριξε πως «η αραβική Άνοιξη μετέτρεψε τον Άδωνιν, έναν αυτοαποκαλούμενο επαναστάτη, σε ξένο προς τα τεκταινόμενα στον αραβικό κόσμο».
Ο Άδωνις υποστηρίζει ότι υπάρχει μια «τάση των ποιητών και των ζωγράφων του αραβικού κόσμου να στρατευτούν πολιτικά. Υπάρχουν πολλά για τα οποία μπορείς να πολεμήσεις. Για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους Παλαιστινίους, ενάντια στην αποικιοκρατία, τον αραβικό δεσποτισμό και την έγκλειστη σκέψη των φανατικών. Δεν είμαι εναντίον αυτής της στράτευσης ή εναντίον αυτών των ανθρώπων – αλλά δεν είμαι σαν αυτούς. Ένας δημιουργός πρέπει να είναι πάντα με ό,τι είναι επαναστατικό, αλλά ποτέ δεν πρέπει να είναι σαν τους επαναστάτες. Δεν μπορεί να μιλά την ίδια γλώσσα ή να δουλεύει στο ίδιο πολιτικό περιβάλλον». Προσθέτει ότι είναι «κάθετα εναντίον της χρήσης βίας – είμαι με τον Γκάντι, όχι με τον Γκεβάρα».
Όπως ο Β.Σ. Νάϊπουλ, ο προσωπικός του φίλος που τον έχει αποκαλέσει «τον δάσκαλο του καιρού μας», ο Άδωνις μπορεί να γίνει πνεύμα αντιλογίας, αν και δεν έχει την καυστικότητα και την οξυθυμία του πρώτου. Για τους επικριτές του, κάποιες από τις δηλώσεις του για την «εξαφάνιση» του αραβικού πολιτισμού ή της «αραβικής σκέψης» έχουν προσβληθεί από τον ιό του οριενταλισμού. Όμως, ο μεταφραστής του, ο Αραβο-αμερικανός ποιητής, Χαλίντ Ματάβα, τον βλέπει σαν έναν μετριοπαθή εικονομάχο. Για τον Ματάβα, «ο Άδωνις είναι άτεγκτος πολέμιος των βαθιά ριζωμένων δυνάμεων της μη ανεκτικότητας στον αραβικό κόσμο, αλλά και υποστηρικτής των αναγεννητικών χαρακτηριστικών του αραβικού πολιτισμού».
Αν και οι αγγλικές μεταφράσεις της ποίησής του υπολείπονται των γαλλικών, την τελευταία δεκαετία έχουν κυκλοφορήσει πέντε συλλογές. Η έκδοση του Ματάβα, Ο Άδωνις, επιλεγμένα ποιήματα, τιμήθηκε με το βραβείο αραβικής μετάφρασης, Σαΐφ Γκομπάς Μπανιπάλ. Ο Άδωνις θα ταξιδέψει στο Λονδίνο για την απονομή τον επόμενο μήνα, αλλά και για να πάρει μέρος στον δίμηνο εορτασμό του έργου του, που φέρει τον τίτλο, «Ένα αφιέρωμα στον Άδωνιν». Το αφιέρωμα θα αρχίσει στις 3 Φεβρουαρίου και περιλαμβάνει την έκθεση των πρόσφατων τεχνημάτων του ποιητή. Πριν 10 χρόνια, ο Άδωνις ξεκίνησε τη δημιουργία μικρών κολάζ χρησιμοποιώντας αραβική καλλιγραφία. Αυτά τα έργα έγιναν σε μια άγονη συγγραφική περίοδο και η έκθεσή τους αποτέλεσε προϊόν πίεσης των στενών του φίλων. Ο ίδιος λέει ότι «βρήκα έναν άλλο τρόπο να εκφράσω τη σχέση μου με τα πράγματα, άλλον από τις λέξεις». Χρησιμοποιεί περγαμηνές και κουρέλια, «κομμάτια και μέρη κυριολεκτικώς από το τίποτε, που είχαν πεταχτεί. Σπάνια χρησιμοποιώ χρώμα, προτιμώ τα κατεστραμμένα πράγματα», προσθέτοντας τμήματα από δικά του ποιήματα, αλλά και κλασική αραβική ποίηση, ως «φόρο τιμής»
.
Τον περασμένο Ιούνιο, κατά τη διάρκεια της αιματηρής καταστολής της συριακής εξέγερσης, ο Άδωνις έγραψε ένα γράμμα προς το Σύριο πρόεδρο Μπασάρ Αλ Άσαντ μέσω της λιβανέζικης εφημερίδας, Αλ Σαφίρ, «ως πολίτης», προσθέτει ο ίδιος. Περιγράφοντας τη Συρία ως ένα βάρβαρο, αστυνομικό κράτος, επιτέθηκε στο κυβερνών κόμμα, Μπάαθ, και κάλεσε τον πρόεδρο να αποχωρήσει, προειδοποιώντας ότι «δεν μπορείς να φυλακίσεις ένα ολόκληρο έθνος». Παρόλα αυτά, επικρίθηκε γιατί απευθύνθηκε σε έναν τύραννο με τρόπο που αρμόζει σε εκλεγμένο πρόεδρο και γιατί καυτηρίασε τις «βίαιες τάσεις» κάποιων από τις ομάδες της αντιπολίτευσης. «Γι’ αυτό είπα ότι δεν είμαι σαν τους επαναστάτες», δηλώνει. «Είμαι μ’ αυτούς, αλλά δεν μιλάμε την ίδια γλώσσα. Αυτοί είναι σαν τους δασκάλους στο σχολείο που σου μαθαίνουν πώς να μιλήσεις και πώς να επαναλαμβάνεις τις ίδιες λέξεις. Προσωπικά, έχω φύγει απ’ τη Συρία το 1956 και είμαι σε σύγκρουση με το καθεστώς εδώ και 50 χρόνια. Δεν έχω συναντηθεί με κανέναν Άσαντ, ούτε με τον Μπασάρ, ούτε με τον πατέρα του τον Χαφέζ. Ήμουν από τους πρώτους που άσκησα κριτική στο κόμμα του Μπάαθ γιατί είμαι εναντίον κάθε ιδεολογίας που βασίζεται στη μονολιθικότητα των ιδεών».
«Είναι πραγματικά παράλογο το γεγονός πως η αραβική αντιπολίτευση στους δικτάτορες δεν δέχεται καμία κριτική. Αυτό το γεγονός αποτελεί ένα φαύλο κύκλο. Έτσι, κάποιος που είναι ενάντια στον δεσποτισμό, σε όλες του τις εκφάνσεις, δεν μπορεί να είναι ούτε με το καθεστώς, ούτε μ’ αυτούς που αποκαλούνται αντίπαλοι του καθεστώτος. Η αντιπολίτευση αποτελεί ένα καθεστώς avant la lettre». Και προσθέτει: «Δυστυχώς, στην παράδοσή μας, τα πάντα βασίζονται στην ενότητα – τη μοναδικότητα του θεού, της πολιτικής, του λαού. Ποτέ δεν θα φτάσουμε στη δημοκρατία μ’ αυτήν την νοοτροπία, διότι η δημοκρατία βασίζεται στην κατανόηση του ότι ο άλλος είναι διαφορετικός. Δε μπορείς να πιστεύεις ότι εσύ και μόνο εσύ κατέχεις την απόλυτη αλήθεια».
Η μητέρα του Αδώνιδος, ετών 107, ακόμη ζει στη Συρία. Για 20 χρόνια, μετά τη φυγή του απ’ τη χώρα (όταν απελευθερώθηκε, μετά από φυλάκιση ενός έτους για τη συμμετοχή του σε κόμμα της αντιπολίτευσης) δεν την είχε δει καθόλου. Μετά το 1976, επισκεπτόταν τη Συρία κάθε χρόνο μέχρι πριν 2 χρόνια, όταν «οι φίλοι μου με ειδοποίησαν ότι ήταν πλέον επικίνδυνο». Παρά το γεγονός, ο ίδιος λέει ότι οι οικογενειακή του κατάσταση «ποτέ δεν τον εμπόδισε να εκφράζει τις απόψεις του». Για τους επικριτές του, που τον κατηγορούν για καθυστέρηση ή αμφιλογία στην κριτική του συριακού καθεστώτος, λέει, κουρασμένα, «έχω γράψει πολλά άρθρα –τώρα ετοιμάζω ένα βιβλίο με όλα τα άρθρα μου που θα είναι πάνω από 200 σελίδες. Αυτοί οι άνθρωποι δεν διαβάζουν».
Ο Άδωνις ζει στα προάστια του Παρισιού με τη σύζυγό του, Χαλίντα Σαΐντ, κριτικό λογοτεχνίας. «Για μένα, λέει, είναι άριστη κριτικός, μια από τις καλύτερες. Κάποιες φορές συμφωνούμε, κάποιες διαφωνούμε». Έχουν δύο κόρες, την Άργουαντ, η οποία είναι διευθύντρια του Οίκου Παγκόσμιου Πολιτισμού, στο Παρίσι και τη Νίναρ που είναι καλλιτέχνιδα και μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα στο Παρίσι και τη Βηρυτό. Ο Άδωνις μόλις γύρισε από 7μηνη παραμονή στον Λίβανο, όπου βρισκόταν σε ανάρρωση από δύο πολύ σοβαρές εγχειρήσεις. Λίγο πριν, είχε ανακοινώσει ότι εγκαταλείπει την ποίηση. Αυτή η απόφαση πάρθηκε κατά τη συγγραφή ενός μεγάλου ποιήματος για τον μονοθεϊσμό με τον τίτλο Κονσέρτο για την Ιερουσαλήμ. «Η Ιερουσαλήμ είναι μια πόλη με 3 μονοθεϊστικές θρησκείες», λέει. «Αν υπήρχε ένας θεός, θα ήταν πανέμορφη. Αντίθετα, είναι η πιο απάνθρωπη πόλη στον κόσμο. Είπα πως εγκαταλείπω την ποίηση σαν μια πράξη αντίδρασης» και, κάνοντας έναν σαφή υπαινιγμό για τις μούσες του, προσθέτει, γελώντας: «Οι προ-μονοθεϊστικές θεότητες δεν με άφησαν να αποσυρθώ, τελικά».
Το πραγματικό του όνομα είναι Αλή Αχμάντ Σαΐντ Εσμπέρ και γεννήθηκε το 1930 στο Κασαμπίν της δυτικής Συρίας, «ένα φτωχό χωριό, απομονωμένο πάνω στα βουνά». Οι γονείς του ήταν αγρότες και δεν έλαβε καμία επίσημη εκπαίδευση ως παιδί. «Δεν είχα δει αυτοκίνητο, ηλεκτρισμό ή τηλέφωνο μέχρι τα 13 μου. Πάντα αναρωτιόμουν πως μεταμορφώθηκα σ’ αυτόν τον άλλον άνθρωπο, ήταν σχεδόν μαγικό». Η αγάπη του για την ποίηση καλλιεργήθηκε από τον πατέρα του και ένα κορανικό σχολείο. Στην ηλικία των 13, εντυπωσίασε τον τότε πρόεδρο της νεότευκτης συριακής Δημοκρατίας, απαγγέλλοντας ένα από τα ποιήματά του και το βραβείο του ήταν μια υποτροφία για το γαλλικό λύκειο. Σπούδασε φιλοσοφία στη Δαμασκό και αργότερα έκανε το διδακτορικό του στον Λίβανο.
Το 1960, κατά τη διάρκεια μιας ετήσιας παραμονής στο Παρίσι, ο Άδωνις βρήκε την προσωπική του φωνή στο ποίημα Μιχιάρ της Δαμασκού, το τραγούδι του (1961) με αναφορές στον Νώε, τον Αδάμ, τον Οδυσσέα και τον Ορφέα. Ενώ, για τον ίδιο, η ποίηση και η θρησκεία είναι αντίζηλες, ο μυστικισμός των Σούφηδων αποτελεί δύναμη ανανέωσης. «Ο Σουφισμός και ο υπερρεαλισμός» (τίτλος ενός βιβλίου του που εκδόθηκε το 1995), συμφωνούν στην ιδέα, όπως την εκφράζει σε κάποιο του ποίημα, πως η πραγματικότητα «δεν είναι τίποτε άλλο από μια επιδερμίδα που τσαλακώνεται με το που την αγγίζεις». Επίσης, ο Άδωνις έλκεται από τη μυστικιστική άποψη πως η ταυτότητα δεν είναι σταθερή. «Ένα ανθρώπινο ον δημιουργεί την ταυτότητά του δημιουργώντας το έργο του». Για τον Άδωνιν, ο σουφισμός είναι πιο βαθυστόχαστος από τον υπερρεαλισμό ή τον υπαρξισμό, διότι «σχετίζεται με μια επαναστατική ιδέα – ότι ο άλλος είμαι εγώ, ότι είμαι ο άλλος. Αν πορευτώ προς εμένα, πρέπει να πορευτώ προς τον άλλον».
Το παραπάνω δεν αποτελεί μια φιλοσοφική περίφραση. Η οικογένεια του Αδώνιδος ανήκε στη σιιτική μειονότητα των Αλαουιτών και ίσως σ’ αυτό να οφείλεται το γεγονός ότι πάντα αισθανόταν διαφορετικός. «Δεν είναι το ότι είμαι Αλαουΐτης που μου δίνει μια αίσθηση διαφορετικότητας», αντιτάσσει, «αλλά η σημερινή κατάσταση του αραβικού κόσμου. Κάποιος δεν γίνεται προτεστάντης, καθολικός, σουνίτης ή σιίτης από την κούνια του, μόνο μέσω έργων και ατραπών κάποιος γίνεται σιίτης ή Αλαουίτης και εγώ ποτέ δεν έγινα τέτοιος». Έγινε μέλος του κοσμικού Κοινωνικού Εθνικού Κόμματος της Συρίας, το οποίο ήταν ενάντια στην αποικιοποίηση και τον διαμελισμό της Συρίας «εν μέρει, για να ξεφύγω από τις έννοιες των μειονοτήτων και των πλειονοτήτων». Γι’ αυτό τον λόγο, φυλακίστηκε κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας, στα μέσα της δεκαετίας του ’50. Αφού έφυγε από το κόμμα το 1960, δεν έχει γίνει μέλος άλλου κόμματος. «Ήμουν μόλις 14 ή 15 όταν εντάχθηκα στο κόμμα – ένα παιδί. Αργότερα δήλωσα πως δε γίνεται να είσαι ταυτόχρονα ποιητής και πολιτικά στρατευμένος σε κόμμα. Η ιδεολογία αντιστρατεύεται την τέχνη».
Η Βηρυτός, όπου αυτοεξορίστηκε με τη γυναίκα του το 1956, αποτέλεσε τη «δεύτερή του γέννηση». Εκεί, υπήρξε ο συνιδρυτής των περιοδικών Σιρ (ποίηση) και Μαβακίφ (Θέση), που χρησιμοποιούσαν την καθομιλουμένη αραβική γλώσσα και αντιτάχθηκαν στον αραβικό εθνικισμό και την προπαγανδιστική ποίηση. Ο Τ.Σ. Έλιοτ υπήρξε ένας από τους πρώτους ποιητές που έδωσε συνέντευξη στο περιοδικό και ο Άδωνις συνεισέφερε στη μετάφραση της Έρημης Χώρας στα αραβικά, αλλά και στην παρουσίαση έργων του Έζρα Πάουντ, του Στίβεν Σπέντερ, του Φίλιπ Λάρκιν και του Ρόμπερτ Λόουελ. Κατόρθωσε να συνδυάσει νέες πηγές με μια εγκυκλοπαιδική, «παρθένα» ανάγνωση των Αράβων κλασικών. Η πραγματική δημιουργία είναι «πάντα σύγχρονη γιατί μας μιλά πραγματικά – ο Οβίδιος, ο Όμηρος, ο Ηράκλειτος, ο Δάντης. Αυτοί που δεν είναι σύγχρονοι είναι μιμητές. Στην κλασική αραβική ποίηση πρέπει να μπορείς να ξεχωρίσεις τους μεγάλους από τους μιμητές τους».
Το εκτενές ποίημά του, Αυτό είναι το όνομά μου (1970), το εμπνεύστηκε από το δέος της αραβικής ήττας το 1967. Το βιβλίο της πολιορκίας (1982) μιλά για τον εμφύλιο πόλεμο στον Λίβανο που ξεκίνησε το 1975 και την ισραηλινή εισβολή του 1982, την οποία έζησε από κοντά, πριν φύγει για το Παρίσι. Όπως γράφει στις πρώτες γραμμές, «Οι πόλεις διαλύονται και η γη είναι ένα κάρο φορτωμένο με σκόνη. Μόνο η ποίηση ξέρει να ζευγαρώνει μ’ αυτό τον χώρο». Ο πόλεμος των 6 ημερών «ήταν τρομερός, αλλά τότε δεν συνειδητοποίησα την τραγική του φύση στον βαθμό που το έκανα μ’ αυτόν του 1982».
Αρχικά, καλοδέχτηκε την ιρανική επανάσταση του 1979, αλλά γρήγορα απέρριψε την αντιδραστική της στροφή. Το βιβλίο του, Το σταθερό και το μεταβλητό (1974), σχετίζεται με τη διαπάλη ανάμεσα στη δημιουργικότητα και τη μισαλλοδοξία στον αραβικό κόσμο και στηλιτεύει την αραβική ασθένεια του «παρελθοντισμού», την οποία περιγράφει ως την τάση να βλέπεις το παρελθόν σαν «την πηγή στην οποία πρέπει να επιστρέψεις, παρά το γεγονός ότι το ποτάμι κυλάει προς τις εκβολές του μέσα στον χρόνο. Πρέπει να σπάσουμε αυτόν τον κυκλικό χρόνο. Δεν γίνεται να κάνεις επανάσταση για να επιστρέψεις στο παρελθόν».
Καθώς οι αραβικές εξεγέρσεις εξαπλώνονταν, ο Άδωνις δήλωσε, σε μια τηλεοπτική συνέντευξη, ότι δεν θα μπορούσε να πάρει μέρος σε μια επανάσταση που πηγάζει από τα τζαμιά. Κατηγορήθηκε αμέσως πως συμπράττει με τα καθεστώτα και πως έχει χάσει κάθε επαφή με τις περιστάσεις της εξέγερσης. Ερωτώμενος αν υποστηρίζει τις ειρηνικές διαμαρτυρίες, ανοίγει τα χέρια του σα να παίζει ακορντεόν και λέει, «αν έχεις κάποιο υπόμνημα, θα το υπογράψω». Στην ερώτηση, αν ανησυχεί που οι λέξεις του απηχούν τους Άραβες δικτάτορες που προβάλλουν τα καθεστώτα τους ως προπύργια κατά του ισλαμισμού, απαντά πως, «είμαι εναντίον των καθεστώτων του Μπεν Αλί και του Άσαντ, αλλά και εναντίον της ισλαμιστικής αντιπολίτευσης γιατί δεν θέλω να πολεμήσω εναντίον ενός δεσποτισμού για χάρη ενός άλλου. Αν δεν διαχωρίσουμε το κράτος από τη θρησκεία και δεν απελευθερώσουμε τις γυναίκες από τη σαρία, τότε θα έχουμε κι άλλους τυράννους. Η στρατιωτική δικτατορία ελέγχει το σώμα σου. Η θρησκευτική δικτατορία ελέγχει και το σώμα και το μυαλό σου».
Τι γίνεται στην περίπτωση της ισλαμικής εξουσίας μέσω της κάλπης; «Σ’ αυτήν την περίπτωση, η δημοκρατία δεν θα αποτελεί κριτήριο προόδου και η ιδέα της δημοκρατίας θα πρέπει να επανεξεταστεί. Η αλήθεια δεν είναι πάντα με την πλευρά της δημοκρατίας – τι μπορεί να κάνει κανείς;». Παραδέχεται, βέβαια, ότι η δημοκρατία, «με όλα τα μειονεκτήματά της, είναι λιγότερο κακή από τη δικτατορία». «Θα είναι προτιμότερο οι ισλαμιστές να πάρουν την εξουσία μέσω της δημοκρατικής διαδικασίας – αλλά θα είμαι απέναντί τους».
Με τη Συρία στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου, ο Άδωνις είναι κατηγορηματικός. «Το σημερινό καθεστώς πρέπει να φύγει. Το κόμμα του Μπάαθ πρέπει να φύγει και η Συρία να αποκτήσει, επιτέλους, μια κυβέρνηση κοσμική, δημοκρατική και πλουραλιστική». Παρόλα αυτά, είναι κατά της ένοπλης εξέγερσης και της ξένης επέμβασης. «Τα όπλα δεν μπορούν να λύσουν αυτά τα προβλήματα. Αν όλοι έπαιρναν τα όπλα, θα είχαμε εμφύλιο πόλεμο». Οι στρατιωτικές επεμβάσεις από την άλλη «έχουν καταστρέψει τις αραβικές χώρες, απ’ το Ιράκ ως τη Λιβύη» και όσο για το ανθρωπιστικό τους σκεπτικό «δεν είναι αληθινό, ο σκοπός είναι η αποικιοποίηση των αραβικών χωρών. Αν οι δυτικοί ήθελαν πραγματικά να υπερασπίσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα των Αράβων, θα έπρεπε να ξεκινήσουν από την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Παλαιστινίων».
Οι φωνές για ξένη επέμβαση που ακούγονται στις αραβικές χώρες «είναι εσφαλμένες, δεν έχουν κανένα νόημα. Πώς είναι δυνατόν να χτίσεις τα θεμέλια της χώρας σου με τη βοήθεια των ίδιων ανθρώπων που μετέτρεψαν αυτή τη χώρα σε αποικία στο παρελθόν;». Σε μια ομιλία του, στον Οίκο της Ποίησης στο Παρίσι, αυτό τον μήνα, σήκωσε μια φωτογραφία που έδειχνε Αμερικανούς στρατιώτες στο Ιράκ να βεβηλώνουν πτώματα Ιρακινών ανταρτών. «Οι Αμερικανοί ούρησαν πάνω σε πτώματα Ιρακινών», λέει. «Ώστε, αυτοί είναι οι άνθρωποι που κάποιοι θέλουν να καλέσουν για να απελευθερώσουν τους Άραβες. Γιατί; Για να ουρήσουν και στους ζωντανούς;».
Ωστόσο, «μέσα στη Δύση υπάρχουν πολλές Δύσεις – αυτή του Ρεμπώ, του Γουίτμαν και του Έλιοτ και αυτή του Μπους, του Σαρκοζί και του Κάμερον». Εξηγώντας την άποψή του πως ο αραβικός πολιτισμός έχει σβήσει, ο Άδωνις λέει «Τι είναι πολιτισμός; Είναι η δημιουργία του νέου, όπως ένας πίνακας ζωγραφικής. Ένας λαός που δεν δημιουργεί πια μετατρέπεται σε καταναλωτή των προϊόντων των άλλων. Αυτό εννοώ όταν λέω ότι οι Άραβες είναι ξοφλημένοι –όχι ως λαός, αλλά ως δημιουργική παρουσία».
Ο Άδωνις δεν τρέφει φρούδες ελπίδες πως η ποίηση μπορεί να αλλάξει την κοινωνία. Για να συμβεί αυτό, «πρέπει να μπορέσεις να αλλάξεις τις κοινωνικές δομές – την οικογένεια, την εκπαίδευση, την πολιτική. Αυτό είναι κάτι που η τέχνη δεν μπορεί να κάνει». Παρόλα αυτά, πιστεύει ότι η τέχνη «μπορεί να αλλάξει τη σχέση μεταξύ των πραγμάτων και των λέξεων, έτσι ώστε να γεννηθεί μια νέα εικόνα του κόσμου». Το να θεωρητικολογείς σχετικά με την ποίηση, «είναι σα να μιλάς για την αγάπη. Υπάρχουν κάποια πράγματα που δεν μπορούν να εξηγηθούν. Ο κόσμος δεν φτιάχτηκε για να τον κατανοήσουμε, αλλά για να τον ατενίσουμε και να διερωτηθούμε γι’ αυτόν».
Μετάφραση: Κώστας Μαυρίδης
