Ουώλντεν Μπέλλο
Η δουλειά πάνω στην αναζήτηση των εναλλακτικών λύσεων είναι προϊόν συλλογικής προσπάθειας, στην οποία έχουν συνεισφέρει πολλοί άνθρωποι τόσο από τον Βορρά όσο και από τον Νότο του πλανήτη μας. Επιτρέψτε μας να συνθέσουμε τις πτυχές αυτής της συλλογικής εργασίας σε μια ενιαία πρόταση που ονομάζεται “από-παγκοσμιοποίηση”. Ενώ η “από-παγκοσμιοποίηση” μιλάει κυρίως την πραγματικότητα των χωρών του φτωχού Νότου, αφορά σε πολλά σημεία και τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες του πλούσιου Βορρά.
Από-παγκοσμιοποίηση
Τι είναι η από-παγκοσμιοποίηση;
Με τον όρο από-παγκοσμιοποίηση δεν εννοούμε την απομόνωση από τη διεθνή οικονομία, αλλά τον αναπροσανατολισμό των οικονομιών μας από την παραγωγή με έμφαση τις εξαγωγές, στην παραγωγή που αφορά την τοπική αγορά.
– Η από-παγκοσμιοποίηση προκρίνει την εξασφάλιση των περισσότερων οικονομικών πόρων από την εσωτερική αγορά και όχι την εξάρτηση από τις εξωτερικές επενδύσεις και από τις διεθνείς αγορές. Επίσης προτείνει:
Την πραγμάτωση των μονίμως αναβαλλόμενων μέτρων για την ανακατανομή του πλούτου και αναδιανομή της γης, προκειμένου να συγκροτηθεί μια ρωμαλέα εσωτερική αγορά που θα αποτελεί την κινητήριο δύναμη της οικονομίας
Tην εγκατάλειψη της λογικής της ανάπτυξης και του γιγαντισμού προς όφελος πολιτικών που συγκρατούν το περιβάλλον από την κατάρρευσή του.
Nα μην εγκαταλείπονται οι στρατηγικές οικονομικές αποφάσεις στα χέρια της αγοράς αλλά να αποτελέσουν αντικείμενο δημοκρατικής επιλογής.
Την υπαγωγή του ιδιωτικού τομέα και του κράτους στον διαρκή έλεγχο της κοινωνίας των πολιτών.
Την δημιουργία ενός δικτύου κοινοτικών, ατομικών και κρατικών επιχειρήσεων που θα εξοβελίζει τη δραστηριότητα των πολυεθνικών επιχειρήσεων.
Την υιοθέτηση της αρχής της αλληλεγγύης στην οικονομική ζωή μέσα από την υπαγωγή της παραγωγής στην κοινότητα και το εθνικό επίπεδο, εάν βέβαια κάτι τέτοιο είναι εφικτό σε συνδυασμό με την προστασία της κοινότητας.
Μιλάμε –εν’ τέλει– για μια στρατηγική που συνειδητά υποκαθιστά την λογική της αγοράς και το κυνήγι της ελαχιστοποίησης του οικονομικού κόστους με τις αξίες της ασφάλειας, της ισότητας και της κοινωνικής αλληλεγγύης. Μιλάμε, για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του μεγάλου σοσιαλδημοκράτη στοχαστή Κάρλ Πολάνυ, για την υπαγωγή της οικονομίας στον έλεγχο της κοινωνίας και όχι για την δικτατορία της οικονομίας επάνω στις κοινωνίες.
Μια πλουραλιστική παγκόσμια διακυβέρνηση
Η “από-παγκοσμιοποίηση” ή η επαν-ενδυνάμωση του τοπικού και του εθνικού επιπέδου, μπορεί να επιτευχθεί μόνο στα πλαίσια ενός εναλλακτικού συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης. Ποιές όμως θα είναι οι βασικές αρχές ενός τέτοιου μοντέλου; Πιστεύουμε ότι οι απαντήσεις σ’ αυτήν την ερώτηση περιέχονται στην κριτική μας για την εξέλιξη του κυρίαρχου συστήματος από το Μπρέτον Γούντς στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, που μιλάει για ένα μονολιθικό παγκόσμιο σύστημα όπου γιγάντιοι υπερεθνικοί οργανισμοί, επιβάλλουν παγκόσμιους κανόνες προς όφελος των πολυεθνικών και συγκεκριμένα των αμερικάνικων πολυεθνικών. Η προσπάθεια να διαμορφώσουμε ένα εναλλακτικό αλλά εξίσου συγκεντρωτικό μοντέλο παγκόσμιας διακυβέρνησης, που θα διαφοροποιείται στις αρχές αλλά όχι στις δομές, μπορεί να αναπαράγει παγίδες που ενυπάρχουν σε δομές τόσο διαφορετικές όσο η IBM, η Παγκόσμια Τράπεζα ή η Σοβιετική Ένωση και αφορούν την αδυναμία αξιοποίησης της διαφορετικότητας. Εν τέλει, η αντίληψη που υποστηρίζει ότι οι ενιαίοι, συγκεντρωτικοί κανόνες είναι αναπόφευκτοι και ότι το μόνο που χρειάζεται είναι να αντικαταστήσουμε τις νεοφιλελεύθερες αρχές τους με σοσιαλδημοκρατικές, είναι απόρροια τεχνοκρατικών, σοσιαλδημοκρατικών ή λενινιστικών οραμάτων για τον κόσμο που αναπαράγουν αυτό που η Αρουντάτι Ρόι αποκαλεί “ροπή προς τον γιγαντισμό”.
Οι σημερινές ανάγκες δεν ανταποκρίνονται στην ανάπτυξη νέων, παγκόσμιων θεσμών αλλά στην αποκέντρωση και την αποσυγκέντρωση της παγκόσμιας εξουσίας των ήδη υφιστάμενων παγκόσμιων οργανισμών, μέσα από τη συγκρότηση ενός πλουραλιστικού συστήματος το οποίο θα περιλαμβάνει οργανισμούς και θεσμούς σε αλληλεξάρτηση, κάτω από ευρείες, ευέλικτες συμφωνίες και ένα κλίμα αμοιβαίας κατανόησης.
Δεν μιλάμε για κάτι εντελώς καινούργιο. Κάτι ανάλογο συνέβαινε με την GATT, κατά την περίοδο 1950-1970. Τότε οι ηγεμονικές δυνάμεις του πλανήτη απείχαν πολύ από το να οργανώσουν τα συμφέροντά τους σε παγκόσμιους, άκαμπτους θεσμούς, πράγμα που έδινε την ευκαιρία σε πολλές χώρες της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής να προσεγγίσουν ένα κάποιο επίπεδο ανάπτυξης. Ήταν αυτό το περιορισμένο σε ισχύ, ευέλικτο και περισσότερο ευαίσθητο στις ανάγκες των αναπτυσσόμενων χωρών σύστημα, που έδωσε τις δυνατότητες στις χώρες αυτές να εκβιομηχανιστούν μέσω της κρατικής δραστηριότητας και των βιομηχανικών πολιτικών της, οι οποίες στη συνέχεια εγκαταλείφθηκαν κάτω από την πίεση του Π.Ο.Ε και της ελεύθερης αγοράς.
Φυσικά, δεν προσπαθούμε να πούμε ότι οι διεθνείς οικονομικές σχέσεις πριν την προσπάθεια θεσμοθέτησης μιας παγκόσμιας ελεύθερης αγοράς ήταν ιδανικές, ή ότι τα αποτελέσματα που έφεραν στην αναπτυξιακή πορεία των χωρών του τρίτου κόσμου ήταν θετικά και μόνο. Αντίθετα, είναι γεγονός πως απέτυχαν να ικανοποιήσουν τα οικολογικά, φεμινιστικά και μετά-υλιστικά αιτήματα όλων αυτών των κοινωνιών. Αυτό που θέλουμε να πούμε είναι ότι η παγκόσμια κατάσταση που προηγήθηκε του 1994 αποδεικνύει ότι μια εναλλακτική λύση στην οικονομική “Pax Romana” που χτίστηκε γύρω από την Παγκόσμια Τράπεζα, τον Π.Ο.Ε. και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δεν αποτελεί επιστροφή σε μια Χομπσιανού τύπου φυσική κατάσταση. Η πραγματικότητα των διεθνών σχέσεων επί τη βάσει ενός μοντέλου που χαρακτηρίζεται από την συνύπαρξη και την αλληλεπίδραση περιφερειακών θεσμών απέχει πολύ από αυτό που η προπαγάνδα παρουσιάζει ως έναν “κακό” και “βίαιο” κόσμο. Φυσικά, ακόμα και σ’ έναν τέτοιο κόσμο είναι εφικτός ο κίνδυνος της ανάληψης μονομερής δράσης από την πλευρά του πιο δυνατού, παρόλα αυτά, είναι σαφές ότι ο κίνδυνος αυτός περιορίζεται από την ισορροπία ανάμεσα σε αντίπαλα στρατόπεδα.
Με άλλα λόγια, οι αναπτυσσόμενες χώρες του τρίτου κόσμου αλλά και η παγκόσμια κοινωνία των πολιτών δεν πρέπει να στοχεύουν στην μεταρρύθμιση του παγκόσμιου οργανισμού εμπορίου και των άλλων υπερεθνικών οργανισμών που προήλθαν από το Μπρέτον Γούντς. Αντίθετα πρέπει να επιδιώκουν, μέσα από έναν συνδυασμό άμεσων και έμμεσων μέτρων, είτε την απαξίωσή τους, είτε την ουδετεροποίησή τους (με το να μετατρέψουν για παράδειγμα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο σ΄ έναν απλό επιστημονικό οργανισμό που ερευνά την πορεία των διεθνών χρηματοπιστωτικών συναλλαγών) είτε την δραστική μείωση της ισχύος τους με το να τους καταστήσουν ως έναν από τους πολλούς παράγοντες που συνυπάρχουν και ελέγχονται από άλλους διεθνείς οργανισμούς, συμφωνίες και περιφερειακές ενώσεις. Αυτή η στρατηγική περιλαμβάνει την ενίσχυση οργανισμών όπως η UNCTAD και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εργασίας, την προώθηση πολυμερών περιβαλλοντικών συμφωνιών αλλά και την ενδυνάμωση περιφερειακών οικονομικών ενώσεων όπως η Mercosur στη Λατινική Αμερική, η SAARC στη Νότια Ασία, η SADCC στη Νότια Αφρική και μια αναζωογονημένη ASEAN στη Νοτιοανατολική Ασία, κ.λ.π. Η “ενδυνάμωση” φυσικά πρέπει να προσανατολίζεται σε μια κατεύθυνση με επίκεντρο την ενεργό δράση και συμμετοχή των λαών, προκειμένου να αποφευχθεί η εξέλιξη αυτών των οργανισμών σε αντικείμενο της κυριαρχίας των τοπικών ελίτ.
Πάνω από όλα, όμως, οι αναπτυσσόμενες χώρες και η παγκόσμια κοινωνία των πολιτών πρέπει να παλέψουν για την διαμόρφωση νέων διεθνών και περιφερειακών οργανισμών που θα δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την υπαγωγή των κύριων οικονομικών δραστηριοτήτων –παραγωγή, εμπόριο, λήψη αποφάσεων οικονομικού χαρακτήρα– στο τοπικό και το εθνικό επίπεδο. Ο πρωταρχικός ρόλος των διεθνών οργανισμών σ’ έναν κόσμο όπου η αρχή της διαφορετικότητας αποτελεί την βασική αρχή για την οικονομική του οργάνωση θα πρέπει να είναι, όπως και ο Βρετανός φιλόσοφος John Gray επισημαίνει: “Η έκφραση και η προστασία των τοπικών και των εθνικών πολιτισμών μέσα από την ενσωμάτωση των διακριτών πρακτικών τους”.
Περισσότερος χώρος, περισσότερη ευελιξία, περισσότεροι συμβιβασμοί – αυτοί πρέπει να είναι οι στόχοι της ατζέντας των χωρών του Νότου και της παγκόσμιας κοινωνίας των πολιτών για ένα νέο σύστημα παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης. Σ’ αυτόν τον περισσότερο ρευστό, λιγότερο οργανωμένο, πλουραλιστικό κόσμο, με πολλαπλούς ελέγχους και ισορροπίες θα βρουν τα έθνη και οι κοινότητες του Βορρά και του Νότου τον χώρο ν’ αναπτυχθούν σύμφωνα με τις αξίες, τους ρυθμούς και τις στρατηγικές της επιλογής τους.
*O συγγραφέας είναι μέλος του δικτύου Focus on the Global South
Μετάφραση Γιώργος Ρακκάς
