Καζαντζάκης – Χατζής υποχρεωτικό ανάγνωσμα στη Γ΄ Λυκείου
Του Μιχάλη Πάτση από τη Ρήξη φ. 114
Είναι σημαντικό συγγραφείς, οι οποίοι και αξιόλογο και επίκαιρο έργο άφησαν και αγωνίστηκαν στη ζωή τους, κάτω από αντίξοες συνθήκες, γι’ αυτό, αλλά και που συγχρόνως το ενδιαφέρον των σημερινών για αυτούς δεν μειώθηκε αλλά αυξήθηκε, να πρέπει να τυγχάνουν γενικής αναγνώρισης. Και η γενική αναγνώριση σημαίνει διδασκαλία των συγγραφέων αυτών στο εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά και μεγαλύτερη προσήλωση στο έργο τους. Για να γίνει κάτι τέτοιο, θα πρέπει κάποιοι ξεχωριστοί συγγραφείς να διδαχθούν πιο αναλυτικά, πιο διεξοδικά, το έργο τους να γίνει αντικείμενο μελέτης και προβληματισμού από τους μαθητές.
Ο Καζαντζάκης και ο Χατζής, ο καθένας στη δική του γενιά, ο καθένας με τα δικά του μέσα, μας άφησαν εξαίρετα έργα. Το έργα τους είναι διαδεδομένα και αγαπητά σε πολλούς χώρους, είναι σύγχρονα και μπορούν να ανοίξουν πλατιούς ορίζοντες στους μαθητές, αλλά και στους αναγνώστες.
Του Καζαντζάκη τα έργα είναι γνωστά σε όλο σχεδόν τον κόσμο. Πολύ συχνά γίνονται μεταφράσεις σε ξένες γλώσσες, ενεργοποιούνται πολλοί ελληνιστές για τη διάδοση και μελέτη του. Ο Καζαντζάκης υπήρξε ο ταξιδευτής συγγραφέας, ο συγγραφέας που δεν «φοβήθηκε» ξένους πολιτισμούς και ξένες φιλοσοφικές ή θρησκευτικές απόψεις. Αγωνίστηκε σαν έλληνας συγγραφέας και στοχαστής να συνυπάρξει με τους μεγάλους ξένους συγγραφείς από τους οποίους κέρδισε στον σκληρό αγώνα της καταξίωσης το σεβασμό. Τα έργα του δεν είναι άγνωστα στο ελληνικό κοινό, θεωρείται πολυδιαβασμένος από παλαιότερες γενιές. Ο «Καπετάν Μιχάλης», «Ο Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» είναι πολύ αγαπητά και κάποτε ο κάθε Έλληνας θα πρέπει να τα διαβάσει. Το πιο σημαντικό είναι πως αυτά τα έργα αποτελούν ή θα πρέπει να αποτελούν τη ζωντανή παράδοση της σημερινής μας ζωής.
Του Χατζή τα έργα είναι κι αυτά γνωστά στο ελληνικό κοινό. Ο Χατζής έζησε πολλά χρόνια στο εξωτερικό, ακολουθώντας το δρόμο της προσφυγιάς, μετά τη δεκαετία του 1940. Μελέτησε και δίδαξε ελληνικό πολιτισμό. Δίδαξε απλόχερα ελληνικά και έκανε πολλά για τη διάδοση ελληνικών βιβλίων στην Ανατολική Ευρώπη. Με την στάση του και την παρουσία του ο Χατζής ενέπνευσε πολλούς σύγχρονους συγγραφείς, έγινε άνθρωπος που κατανόησε τη σημασία της εθνικής συμφιλίωσης. Η «Φωτιά», «Το τέλος της μικρής μας πόλης», «Ανυπεράσπιστοι», «Το διπλό βιβλίο» είναι έργα που διαβάστηκαν και διαβάζονται ακόμα, ίσως από ένα μικρότερο κοινό, αλλά διαβάζονται και αρέσουν. Στη σημερινή Κύπρο το «Διπλό βιβλίο» θεσμοθετήθηκε από το Υπουργείο Παιδείας της χώρας ως υποχρεωτικό ανάγνωσμα στο Λύκειο, αντικαθιστώντας τη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη.
Το έργο του Καζαντζάκη και του Χατζή, γραμμένα με τους κανόνες τόσο της κλασικής, όσο και της μοντέρνας ποιητικής, διαβάζονται ως κείμενα γενικού κύρους που επιβάλλονται στο γούστο του αναγνώστη. Το ιδιαίτερο, όμως, που έχουν αυτά τα κείμενα είναι πως εκτός των άλλων προτερημάτων τους, αναφέρονται στο σημερινό Έλληνα, στον άνθρωπο που ζει σε αυτή την γεωγραφική άκρη. Δεν παραμελούν να αναφέρονται στον τύπο του νεοέλληνα, στα χαρακτηριστικά του, στους πόθους και στις προσδοκίες του, με έναν τρόπο έμμεσο, χωνεμένο στο λογοτεχνικό του θέμα και καθόλου εξόφθαλμο ή άτεχνο.
Αυτή η προβληματική νομίζω πως είναι ιδιαίτερα αναγκαία σήμερα. Είναι νομίζω σημαντικό τα νέα παιδιά να μαθαίνουν για τον άνθρωπο που ζει σε αυτή τη χώρα και τις προσδοκίες του, αλλά και τους στοχασμούς του. Να συζητήσουν και να μιλήσουν ελεύθερα για τη σχέση ελλήνων και ξένων και τις αρχές που πρέπει να διέπουν αυτή τη σχέση. Είναι κάτι δύσκολο, όμως σήμερα, ίσως, να είναι δυνατόν να αγγίξουμε και τέτοια θέματα, αφού πια και λύσεις έτοιμές δεν βλέπουμε στον ορίζοντα και δυνάμεις θα πρέπει να λάβουμε από το ίδιο μας τον εαυτό και θα πρέπει πια με τρόπο ανοικτό και διαλογικό να μιλήσουμε γι’ αυτά τα θέματα.
Στο έργο του Καζαντζάκη και του Χατζή ανακαλύπτουμε τον Έλληνα, όπως ανακαλύπτουμε το Ρώσο στο έργο του Τολστόη και του Ντοστογιέφσκι ή τον Αμερικανό στο έργο του Μπλαίηκ, ή τον αναγεννησιακό άνθρωπο στο έργο του Έκο ή τον λατινοαμερικάνο στο έργο του Μαρκές. Πράγματα καθόλα φυσιολογικά και αποδεκτά σε άλλες κουλτούρες, που δύσκολα όμως γίνονται κατορθωτά στο δικό μας κοινό. Και ο Έλληνας στο έργο του Καζαντζάκη και του Χατζή δίνεται με όλο εκείνο το στοχαστικό βάθος μη αφήνοντας περιθώρια για παρεξηγήσεις.
Κανένας λαός δεν μπορεί να προχωρήσει με άγνοια της παράδοσής του. Και η λογοτεχνία είναι ο πυρήνας της πνευματικής δημιουργίας και της παράδοσης ενός λαού με όλες τις λειτουργίες που αυτή προκαλεί στον αναγνώστη. Η λογοτεχνία, όταν ο άνθρωπος την αντιμετωπίσει με αγάπη, παρέχει τη γνωστική λειτουργία στον αναγνώστη, με βάση την οποίαν ο άνθρωπος επιδιώκει να γίνει καλύτερος, να ολοκληρωθεί πνευματικά και ψυχικά. Επομένως η λογοτεχνία συμβάλει, ώστε ο μαθητής να αναπτύξει τις ικανότητές του στα άλλα μαθήματα.
Σήμερα η λογοτεχνία στο Λύκειο διδάσκεται πολύ περιορισμένα. Χρειάζονται σίγουρα περισσότερες ώρες. Οι παραπάνω συγγραφείς σήμερα διδάσκονται στη Μέση Εκπαίδευση. Θεωρώ όμως πως οι μαθητές δεν μπορούν να λάβουν ολόπλευρη γνώση για το έργο τους. Ακόμα και στο Λύκειο επιλέγεται η αποσπασματική παρουσιάσει λογοτεχνικών έργων και όχι η ολοκληρωμένη παρουσίασή τους.
Θα πρότεινα πως και με αυτό το περιορισμένο πρόγραμμα (2 ώρες εβδομαδιαίως) θα μπορούσε να αφιερωθεί στη Γ’ Λυκείου η μια από τις δύο ώρες του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στην ανάγνωση του «Αλέξη Ζορμπά» του Καζαντζάκη, κατά το α’ τετράμηνο και το β’ τετράμηνο να αφιερωθεί στην ανάγνωση στο «Διπλό βιβλίο» του Χατζή. Θα μπορούσα να προτείνω τα δύο αυτά έργα να προστεθούν στη Λογοτεχνία της Θεωρητικής Κατεύθυνσης, αλλά νομίζω πως τα έργα αυτά θα πρέπει να γίνει κοινό κτήμα όλων των μαθητών. Όμως, αυτό θα μπορούσε να υπάρξει ως εναλλακτική πρόταση, στο βαθμό που και αυτό το μάθημα ίσως χρειάζεται να συμπληρωθεί με νέα κείμενα.
Νομίζω πως οι έλληνες παιδαγωγοί και φιλόλογοι γνωρίζουν τον τρόπο διδασκαλίας ενός μυθιστορήματος ή τουλάχιστον μπορούν να σκεφτούν τρόπους διδασκαλίας του. Θα είναι όμως η πρώτη φορά που το μυθιστόρημα ως είδος και ολοκληρωμένα θα διδαχτεί στη Μέση Εκπαίδευση, αφού ως ώρα μόνο αποσπάσματα από αυτό το είδος διδάσκονται. Κατά τη γνώμη μου η απουσία διδασκαλίας του μυθιστορήματος στη Μέση Εκπαίδευση είναι ένα μειονέκτημα στη διαμόρφωση αναγνωστών αυτού του είδους που είναι τόσο διαδεδομένο.
