του Guillaume Beaulande από το Άρδην τ. 98, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2014
Σ τις 27 Ιανουαρίου 2014, η κυβέρνηση του Μεξικανού Προέδρου, Ενρίκε Πένια Νιέτο, αποφάσισε να νομιμοποιήσει τις πολιτοφυλακές αυτοάμυνας στην πολιτεία Μιτσοακάν, που βρίσκεται στην ακτή του Ειρηνικού, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για τον στρατιωτικό και πολιτικό υπεροπλισμό μιας περιοχής, στενά ελεγχόμενης στο εξής.
Απαγωγές, παράνομες συλλήψεις, εκβιασμοί, δολοφονίες, εκστρατείες εκφοβισμού… Η αίσθηση της παντοδυναμίας του καρτέλ των Ναϊτών Ιπποτών, που προήλθε, το 2011, από την «οικογένεια του Μιτσοακάν», οδήγησε τον πληθυσμό στο να οργανωθεί σε πολιτοφυλακές, το σύνολο των οποίων εκτιμούνταν στους 20.000 άνδρες, το 2014. Η περιοχή, που είναι γνωστή ως «Tierra Caliente» (Καυτή Γη), έχει γίνει θέατρο μιας πολεμικής πλειοδοσίας, με 961 ανθρωποκτονίες, το 2013, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία.
Ενώ ο «πόλεμος κατά των ναρκωτικών» του πρώην προέδρου, Φελίπε Καλντερόν, έληξε με απολογισμό πάνω από 120.000 νεκρούς, κατά την περίοδο 2006-2012, η νέα κυβέρνηση του κ. Ενρίκε Πένια Νιέτο βρίσκεται αντιμέτωπη με την οργάνωση των πολιτών σε «πολιτοφυλακές αυτοάμυνας», που έχουν αναλάβει την πρωτοβουλία να εξασφαλίσουν την ασφάλεια της περιοχής και των οικογενειών τους. Τον Ιανουάριο 2014, αυτοί οι ένοπλοι άνδρες ήταν παρόντες σε 28 δήμους επί 113, καλύπτοντας το ένα έκτο της έκτασης της πολιτείας Μιτσοακάν, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής και Γεωγραφίας του Μεξικού (INEGI).
Τον Μάιο 2013, η κυβέρνηση έστειλε πέντε χιλιάδες στρατιώτες και ομοσπονδιακούς αστυνομικούς στην περιοχή με σκοπό να υποχρεώσουν τους πολίτες να αφοπλιστούν. Υποδηλώνοντας την ύπαρξη μιας αντικειμενικής συμμαχίας ανάμεσα στα καρτέλ και το κράτος, η πράξη αυτή οδήγησε στην περαιτέρω απονομιμοποίηση της εξουσίας του Μεξικού στα μάτια ενός πληθυσμού που βλέπει με ευνοϊκό μάτι τις ομάδες αυτοάμυνας. Πράγματι, εδώ και έναν χρόνο, οι πολιτοφυλακές έχουν επανακτήσει τον έλεγχο σε πάνω από εκατό χωριά της περιοχής, που μέχρι χθες βρίσκονταν στα χέρια των εμπόρων ναρκωτικών.
Στις 10 Ιανουαρίου 2014, η γιορτή βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη στο Ταντσιτάρο. Οι πολιτοφυλακές μόλις έχουν αποδώσει στους κατοίκους 265 εκτάρια γης, που προορίζονται για την καλλιέργεια αβοκάδο και λεμονιών. Έτσι, για τον κ. Εστανίσλαο Μπελτράν, έναν από τους ηγέτες αυτών των πολιτοφυλακών, τα πράγματα είναι ξεκάθαρα: «Είμαστε πολίτες, μικροί επιχειρηματίες, αγρότες, τρομοκρατημένοι από τους ναρκέμπορους, αλλά μπορούμε να τους πολεμήσουμε. Θα τους διώξουμε από τη γη μας».
Λόγια που έχουν ξανακουστεί. Πριν από δέκα χρόνια, τα μέλη μια ομάδας, που δεν ήταν ακόμα καρτέλ, «η οικογένεια», οπλίστηκαν επίσης για να πολεμήσουν το καρτέλ των Σέτας. Αλλά σε μια δεύτερη φάση στρατολόγησης, ενσωματώθηκαν σε αυτήν ομάδες με πιο αδιαφανείς στόχους… Σύμφωνα με τον κ. Αλφρέντο Καστίγιο, ειδικό επίτροπο για την ασφάλεια του Μιτσοακάν, ο στόχος της πολιτοφυλακής μπορεί να είναι «θεμιτός». Αλλά «όταν γίνεται ζήτημα ελέγχου, απόφασης και εξουσίας», ο κίνδυνος παραμένει να επαναληφθεί «αυτό που συνέβη με την “οικογένεια”». Αυτό υπογραμμίζει στην ουσία και ο περιφερειακός εκπρόσωπος των Ηνωμένων Εθνών κατά των Ναρκωτικών και της Εγκληματικότητας, ο κ. Αντόνιο Ματσιτέλι, ο οποίος κρίνει ότι η μετατροπή των πολιτοφυλακών σε «αγροτικές ομάδες άμυνας» του στρατού είναι βιώσιμη υπό την προϋπόθεση να παραμείνει «προσωρινή». Ερωτηθείς, στις 23 Ιανουαρίου 2014, από το CNN, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στο Νταβός, ο κ. Πένια Νιέτο δήλωσε ότι αυτές οι ομάδες θα πρέπει να «συμμορφώνονται με το νόμο» και ότι η δράση τους «δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να υπερβαίνει τις αποκλειστικές ικανότητες και αρμοδιότητες του μεξικανικού κράτους».
Η νομιμοποίηση των πολιτοφυλακών, που επισημοποιήθηκε με τη συμφωνία του Τεπαλκατεπέκ, τον Ιανουάριο 2014, προϋπέθετε την καταγραφή των όπλων τους και την πλήρη διαφάνεια των μελών τους. Σύμφωνα με τον υπουργό Δικαιοσύνης, οι πολιτοφύλακες είχαν δηλώσει, κατά τη σύλληψή τους το 2013, ότι είχαν πάρει τα όπλα τους από το καρτέλ Jalisco Nueva Generación, το οποίο εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία για να προσπαθήσει να επαναλάβει τον πόλεμο με τους Ναΐτες Ιππότες. Για καιρό βασίλεψε αυτή η ιδιαίτερη κατάσταση ισορροπίας δυνάμεων, μια «Pax mafiosa» μεξικάνικου τύπου, την οποία μπόρεσε να εκμεταλλευθεί το Θεσμικό Επαναστατικό Κόμμα (PRI). Η νέα στρατηγική του, υπερστρατιωτικοποίησης της περιοχής, πιθανώς δεν πρόκειται να αποκαταστήσει την ειρήνη, καθώς το διακύβευμα είναι κολοσσιαίο, τα αντικείμενα του πόθου ποικίλα και οι ρίζες των καρτέλ… πολύ βαθιές.
«Τα καρτέλ δεν είναι παρωδίες του υπερεθνικού καπιταλισμού: είναι η πρωτοπορία του, είναι το πρότυπό του», εξηγεί ο δημοσιογράφος Εντ Βουλιάμι. Όταν, τον Οκτώβριο 2013, η κυβέρνηση προσποιήθηκε ότι ανακάλυψε, χάρη σε μια έρευνα της Wall Street Journal, τη «νέα» προσοδοφόρα δραστηριότητα του καρτέλ, την εξαγωγή σιδηρομεταλλεύματος στην Κίνα, το μεξικανικό Ναυτικό στάλθηκε επειγόντως για να ανακτήσει τον έλεγχο του λιμανιού του Λάσαρο Κάρντενας (βλ. το άρθρο «Ένα μεγάλο λιμάνι στα χέρια των καρτέλ»).
Από την ίδρυσή της, από τον Πρόεδρο Λάσαρο Κάρντενας (1934-1940), η πρωτεύουσα του Μιτσοακάν, Μορέλια, προοριζόταν να γίνει η σιδηρουργική ζώνη του Μεξικού. Ένα μεγάλο δυναμικό μεταλλεύματος κοιμόταν ήρεμα κάτω από τις ρίζες των φοινικόδεντρων. Δέκα χρόνια μετά την κατασκευή του, ένας αέναος χορός τεράστιων εμπορευματοκιβωτίων στο λιμάνι μετέτρεψε αυτή την περιοχή σε μια πολυπόθητη στρατηγική τοποθεσία στην ακτή του Ειρηνικού. Μια ανέλπιστη ευκαιρία για τα καρτέλ που, από το 2006, έχουν κάνει κέντρο τους την περιοχή, ειδικευόμενοι στο εμπόριο λατινο-αμερικάνικης κοκαΐνης και κινέζικης μεθαμφεταμίνης. Αλλά στον βαθμό που η ζήτηση σε σιδηρομετάλλευμα, από τη δεύτερη οικονομία του κόσμου, αυξάνεται σταθερά τα τελευταία χρόνια, ένα νέο νόμισμα ανταλλαγής έχει εμφανιστεί για τους Κινέζους. Οι επιχειρηματίες της περιοχής εξηγούν ότι, τα τελευταία χρόνια, «τα παράνομα ορυχεία έχουν πολλαπλασιαστεί κατά μήκος της ακτής» και ότι το καρτέλ καταφέρνει να αποκομίζει «2 εκατομ. δολάρια για κάθε φορτηγό-πλοίο που μεταφέρει σιδηρομετάλλευμα, δηλ. περίπου 72 εκατομμύρια δολάρια τον χρόνο».
Οι Ναΐτες Ιππότες, τους οποίους ένας από τους κύριους ηγέτες τους, ο «Tuta», θεωρεί ότι είναι ταυτόχρονα «αδελφότητα» και «επιχείρηση», μπήκαν στο παιγνίδι του ανταγωνισμού… με τους δικούς τους νόμους της αγοράς. Ήδη από το 2010, «η αστυνομία συνέλαβε σαράντα άτομα που κατηγορήθηκαν ότι έστησαν ένα παράνομο δίκτυο εξόρυξης, κυρίως στις περιοχές όπου η εταιρεία Arcelor Mittal κατείχε αποκλειστικά δικαιώματα». Όλα τα άτομα ανήκαν στην «οικογένεια του Μιτσοακάν». Τον Απρίλιο 2013, ένα στέλεχος της πολυεθνικής, ο Βιρχίλιο Καμάτσο, βρέθηκε νεκρός, με μια σφαίρα στο κεφάλι…
Σε μια μάταιη προσπάθεια να ανακτήσει τον έλεγχο, η κυβέρνηση είχε δώσει στους πολιτοφύλακες διορία έως τις 10 Μαΐου 2014 να ενταχθούν στις «αγροτικές πολιτοφυλακές». Πολλοί αρνήθηκαν. Σύμφωνα με έναν αντιφρονούντα ηγέτη, που τώρα βρίσκεται στη φυλακή, τον κ. Χοσέ Μανουέλ Μιρέλες, πολλοί πυρήνες αυτοάμυνας έχουν ήδη δημιουργηθεί σε δεκαέξι πολιτείες του Μεξικού, με τα βλέμματα στραμμένα στην εμπειρία του Μιτσοακάν.
Μεταφραση:Χ.Σ.
