Του Γιάννη Ραμουτσάκη δημοσιεύτηκε στην Νέα Κρήτη
Ο Κόσμος μπήκε στο 2020 βέβαιος οτι η οικονομική άνθιση θα συνεχίσει ακάθεκτη, τροφοδοτούμενη κυρίως από το χαμηλό κόστος χρήματος, την εκεχειρία στις εμπορικές διαμάχες μεταξύ ΗΠΑ – Κίνας και την ευφορία που επικρατούσε στις χρηματαγορές. Μια σειρά στοιχείων όμως έδειχναν, ότι η πραγματικότητα ήταν τελείως διαφορετική…
Υπήρχαν τρεις βασικές οικονομικές τάσεις που προσδιοριζαν αυτό.
1)Για το 2019, οι ρυθμοί πραγματικής (αποπληθωρισμένης) οικονομικής ανάπτυξης τόσο παγκόσμια, όσο και σε κάθε μία απο τις τέσσερις κύριες οικονομικές ζώνες του πλανήτη (ΗΠΑ, Ευρώπη, Κίνα, Ιαπωνία), παρουσίασαν αισθήτη επιβράδυνση. Ταυτόχρονα, η πλεονάζουσα δυνατότητα βιομηχανικής παραγωγής, συνέχισε την αυξητική της τάση σε όλες σχεδόν τις χώρες του ΟΟΣΑ, στοιχείο που υποδήλωνε οτι, βιομηχανικά, ο πλανήτης ήταν ήδη σε υφεση και οτι υπήρχε σαφές έλλειμμα ζήτησης βιομηχανικών αγαθών. Τα χαμηλά ποσοστά χρήσης του βιομηχανικού παραγωγικού δυναμικού, είχαν και σειρά απο άλλες συνέπειες, όπως χαμηλότερα εταιρικά κέρδη αλλά και λιγότερες, πάγιες επενδύσεις που με τη σειρά τους ανατροφοδοτούσαν αρνητικά το όλο φαινόμενο. Στα παραπάνω ήρθε να προστεθεί ένα πολύ σημαντικό αλλά και σπάνιο στοιχείο: Το παγκόσμιο εμπόριο, παρουσίασε μείωση κατά -0,6% (για τρίτη μόλις φορά τα τελευταία 50 χρόνια). Το εξίσου σημαντικό είναι οτι τις προηγούμενες δυό φορές, η μείωση ήρθε αφότου η παγκοσμια οικονομία, ειχε μπει σε ύφεση, γεγονός που υποδήλωνε οτι ίσως και αυτή τη φορά, ο κόσμος να ήταν με το ένα πόδι σε περιβάλλον αρνητικής ανάπτυξης…
2) Το παγκόσμιο χρέος συνέχισε να αυξάνει, φτάνοντας στα 280 τρις$, ενώ δυστυχώς ταυτόχρονα, η παραγωγική του δυνατότητα συνέχισε την πτωτική της πορεία. Έτσι, στις ΗΠΑ, κάθε δολάριο νέου χρέους, δημιουργούσε ΑΕΠ 40 cents, (25% λιγότερο απο τα αντίστοιχα νούμερα στην αρχή της χιλιετίας.) Τα σχετικά νούμερα στην Ευρώπη ήταν 38 cents ΑΕΠ, για κάθε νέο δολάριο χρέους, στην Ιαπωνία 26 cents και στη Κίνα 38 cents/1δολαριο νέου χρέους, μια πτώση 57% σε σχέση με την παραγωγική δυνατότητα πριν 20 ετη. Το φαινόμενο επιβεβαιώνει εμφατικά την πεποίθηση, ότι το αυξανόμενο χρέος, απο ένα σημειο και μετά, ενεργοποιεί το νόμο των μειώμενων αποδόσεων, οδηγώντας σε ακόμα χαμηλότερη ανάπτυξη σε πραγματικό ΑΕΠ. Όχι μόνο αυτό…Τα 280 τρις$ χρέους έχουν ενα μ.ο. σε maturity 5 έτη, άρα περίπου 55-60 τρις ανα έτος θα πρέπει μετακυλίονται σε νέες εκδόσεις. Αυτές οι τεράστιες ανάγκες χρηματοδότησης, αφήνουν τη παγκόσμια οικονομία των 88τρις ΑΕΠ και το χρηματοπιστωτικό της σύστημα, χωρίς κανένα “μαξιλάρι ασφαλείας” απέναντι σε συστημικές κρίσεις όπως αυτη του COVID-19…
3) Η νομισματική πολιτική της FED, που είναι επι της ουσίας η κεντρική τράπεζα που δίνει “γραμμή” και στις άλλες κεντρικές τράπεζες, παρέμεινε “περιοριστική” καθ’όλο το 2019. Παρά τις τρεις μειώσεις επιτοκίων, την αύξηση του ισολογισμού της κατα 430δις$, την αύξηση στην ποσότητα χρήματος κατά 8,6% σε επίπεδο Μ2, μια σειρά απο δεδομένα όπως ο ρυθμός αύξησης τραπεζικών δανείων, αλλά και η φθίνουσα ταχύτητα στη κυκλοφορία του χρήματος (συχνό φαινόμενο στις υπερχρεωμένες οικονομίες), μας δείχνουν ότι το αυξανόμενο χρήμα μένει στο χρηματοοικονομικό σύστημα, χωρίς να περνάει στη πραγματική οικονομία.
Όλα τα παραπάνω ζωγράφιζαν για το 2020 ενα οικονομικό καμβά, του οποίου τα βασικά χαρακτηριστικά θα ήταν χαμηλότερα πραγματικά επίπεδα ΑΕΠ, πληθωρισμού και επιτοκίων. Και η απόκλιση της πραγματικότητας απο την θεωριτική ευφορία που επικρατούσε σε κράτη, εταιρείες και φυσικά πρόσωπα ήταν εξόφθαλμα μεγάλη.
Και μετά ηρθε ο Κορονοϊός… Μια απειλή με υψηλό δείκτη μεταδοτικότητας, επικίνδυνα αγνωστο χρόνο επιβίωσης σε εξωτερικό περιβάλλον και αρκετά υψηλό δείκτη θνησιμότητας.
Όταν στη Κίνα κατάλαβαν, οτι η κατάσταση ήταν κρίσιμη, σχεδίασαν και εκτέλεσαν ένα σχέδιο που βασιζόταν σε ένα πολύ κακό σενάριο. Παίρνοντας ώς βάση, την Ισπανική γρίπη, και υπολογίζοντας το ποσοστό μετάδοσης και το ποσοστό θνησιμότητας, κατέληξαν ότι εάν σε μιά παρόμοια περίπτωση με την ισπανική γρίπη, ο κόσμος θα θρηνούσε 68 εκατ θύματα! Χωρίς καθυστέρηση, επέλεξαν να “κατεβάσουν το διακόπτη” για όλη τη χώρα, με όποιο οικονομικό κόστος. Έτσι η ανάπτυξη κατέρρευσε, χωρίς κατανάλωση, χωρίς παραγωγή και με όλα τα παγκόσμια και τοπικά δίκτυα διανομής παγωμένα. Το ίδιο έπραξαν χώρες όπως η Νότιος Κορέα και η Σιγκαπούρη. Σε άλλες χώρες όμως, οπως το Ιράν και η γειτονική Ιταλία, η κατάσταση αφέθηκε και φυσικά βγήκε εκτός ελέγχου. Το υγειονομικό και νοσοκομειακό σύστημα των χωρών αυτών αδυνατεί να ανταποκριθεί στις κρίσιμες ανάγκες… Η μία χώρα μετά την άλλη μπαίνει σε καραντίνα. Δυστυχώς ακόμα και στις ΗΠΑ, η κατάσταση έχει μάλλον ήδη ξεφύγει. (σχ1). Τι θα γίνει ,όταν άλλες μεγάλες χώρες του νοτίου ημισφαιρίου, παντελώς ανέτοιμες υγειονομικά, όπως η Βραζιλία ή αφρικανικές ζώνες, μπουν στο φθινόπωρο τους και βρεθούν μαζικά απέναντι στη πανδημία; Φτάνουμε στο σημείο, όπου η πραγματικότητα ξεπερνά τα σεναρια επιστημονικής φαντασίας…
Μέσα σε όλα αυτά, ο πλανήτης βιώνει μια πρωτοφανή οικονομική πραγματικότητα. Οι χρηματογορές διορθωνουν βίαια και εαν τις πρώτες μέρες αποτιμούσαν μία επερχόμενη ύφεση, τώρα, δυστυχώς, είναι στη στη φάση αποτίμησης μιας πολύ βαθύτερης κρίσης.Για πρώτη φορά στην ιστορία της, η ανθρωπότητα βρίσκεται μπροστά σε ένα παγκόσμιο σοκ τόσο της προσφοράς, όσο και της ζήτησης! Οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές και για αποφευχθεί η πλήρης κατάρευση, μια πληθώρα μέτρων πρέπει παρθούν (παγκόσμια και τοπικά). Οι κοινοί παρανομαστές τους είναι:
α) Εξασφάλιση ρευστότητας: Η ρευστότητα είναι το παν τόσο στη πραγματική οικονομία όσο και στις χρηματαγορές. Στην κατεύθυνση αυτή κινήθηκαν γρήγορα οι κεντρικές τράπεζες, ανακοινώνοντας νέα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης, όμως τα νούμερα ρευστότητας που απαιτούνται είναι πολύ μεγαλύτερα απο αυτά που έχουν ανακοινωθεί. Υπολογιζουμε οτι θα χρειαστούν 4,5-6 τρις$ για κάθε μια απο τις μεγάλες Κ.Τ.!
β) Εξίσου τεράστια δημοσιονομικά προγράμματα στήριξης από τις κυβερνήσεις. Αυτά θα πρέπει να στοχεύουν κατ΄αρχήν στο να κρατήσουν το σύστημα όρθιο, να αξασφαλίσουν οτι η πλειοψηφία των εργαζομένων, θα κρατήσουν τις δουλειές τους και οτι οι πλέον πληγείσες εταιρείες θα στηριχθουν για να μπορούν να συνεχίσουν τη λειτουργία τους. Τα ανάλογα ποσά μόνο για τις ΗΠΑ και ΕΕ υπολογίζονται (πολύ προχειρα και με ελλιπή στοιχεία) στα 5τρις$ για κάθε μία οικονομική ζώνη. Τονίζω οτι αυτή θα μπορούσε να γίνει η μεγάλη ευκαιρία για την ΕΕ, για να αποδείξει όχι μόνο το λόγο υπαρξης της αλλά και για το εαν θα έχει μέλλον.
γ) Ο πλανήτης ξεμένει απο δολάρια! Το φαινόμενο λαμβάνει χώρα σε τρία διαφορετικά επίπεδα:
– Εκτός ΗΠΑ, έχουν εκδοθεί δανεια και ομόλογα, σε μή τραπεζικούς οργανισμούς, αξίας 12τρις σε δολάρια και καθώς οι οικονομίες των χωρών μπαίνουν σε υφεση και το παγκόσμιο εμπόριο συρρικνώνεται, κράτη και εταιρείες, αδυνατούν να βρουν τα απαραίτητα δολάρια για να εξυπηρετίσουν ή να αποπληρώσουν το χρέος τους. (Τα swap lines που πρόσφατα ανακοινώθηκαν απο τη FED, ήταν για να βοηθήσουν σε αυτό)
-Παράλληλα, οι ευρωπαϊκες τράπεζες έχουν τεράστια ανάγκη απο δολάρια για να συνεχίσουν τις διεθνείς συναλλαγές τους και τη λειτουργία τους.
-Τέλος, και μέσα στις ΗΠΑ, υπάρχει τεράστια ανάγκη για δολαριακά αποθέματα όπως περίτρανα δείχνει η αγορά Repos από το περασμένο Σεπτέμβρη.
Οι τρεις παραπάνω τάσεις είναι πολύ πιθανό να πυροδοτήσουν μια παγκόσμια δολαρική κρίση τη χειρότερη δυνατή στιγμή. Και οι αδύναμοι κρίκοι στην αλυσίδα, ( χώρες όπως Αργεντινή, Τουρκία, Βραζιλία, Σιγκαπούρη, Μαλαισία) είναι πιθανόν να εκτροχιαστούν.
δ) Τελευταίο άφησα ένα “τρίγωνο του τρόμου”. Οι κορυφές του είναι όλες επίφοβες: στη μία έχουμε τη μετοχική φούσκα, στη δεύτερη την πιστωτική φούσκα (με έμφαση στο εταιρικό χρέος) και στη τρίτη το συνταξιοδοτικό σύστημα. Θα περιγράψουμε το μηχανισμό για τις ΗΠΑ, αλλά δυστυχώς, μικρές παραλλαγές αυτού, βρίσκουμε σε όλο το δυτικό κόσμο. Ξεκινώντας απο το εταιρικό χρέος, το οποίο έχει αυξηθεί κατα 153% απο τη κρίση του 2008 και στις ΗΠΑ έφτασε στο 47% του ΑΕΠ (σχ.2).
Οι εταιρείες, εκμεταλευόμενες το φτηνό κόστος χρήματος, εξέδιδαν χρέος, όχι για να κάνουν πάγιες επενδύσεις, να βελτιώσουν τις δομές τους ή να γίνουν περισότερο αποτελεσματικές, αλλα στη πλειοψηφία τους, για να επαναγοράσουν τις μετοχές τους. Δημιουργούσαν έτσι μια εικονική πραγματικότητα στην οποία, όλοι, έμεναν ευχαριστημένοι: Οι ίδιες, εμφάνιζαν μεγαλύτερα κέρδη ανα μετοχή (αφου ο αριθμός των τελευταίων μειωνόταν), οι μέτοχοι υπνωτισμένοι, νόμιζαν οτι όλα πανε καλά, βλέποντας τη χρηματιστηριακή αξία των μετοχών να αυξάνει και οι καλύτεροι όλων, οι managers, απολάμβαναν παχυλά μπόνους. Ηταν ένα λογιστικό τρικ. Τα πραγματικά όμως κέρδη, παρουσίαζαν πολύ μικρή αυξηση τα τελευταία 6 χρόνια και το χάσμα με τις αποτιμήσεις τους μεγάλωνε. (σχ.3)
Στην άλλη όψη του νομίσματος, ποιος αγόραζε το νεοεκδιδόμενο χρέος: Ηταν τα συνταξιοδοτικά ταμεία, τα οποία, για να καλύψουν τις υποχρεώσεις απέναντι στους ασφαλισμένους, πρέπει να εμφανίζουν αποδόσεις 7-8% ανά έτος. Επειδή αδυνατούσαν να βρουν προϊόντα να προσφέρουν απόδοση, αγόραζαν μαζικά εταιρικά ομόλογα. Αυτός ο κύκλος τώρα έχει σπάσει: η ύφεση φέρνει λιγότερους πόρους μεσω των οποίων τα ταμεία αγοράζουν ομόλογα. Απο την άλλη, η ίδια ύφεση κάνει τα εταιρικά κέρδη να καταρρεύσουν. Ειναι αυτα που θα αποπλήρωναν τα νέα και τα ήδη υπαρχοντα εταιρικά ομόλογα. Τέλος ένα μεγάλο μέρος των εταιρειών αυτών, κινδυνεύουν με υποβάθμιση σε κατηγορία Junk (σκουπίδι) λόγω των μειούμενων κερδών, (περίπου 4,5 τρις$ απο τα 12τρις$ εταιρικού χρέους ήταν σε κατηγορία ΒΒΒ – μία βαθμίδα πριν το junk). Σε αυτή τη περιπτωση, τα ταμεία (δια νόμου), απογορεύεται να κρατάνε στα βιβλία τους, ομόλογα ή μετοχές τέτοιων εταιρειών. Οι μαζικές πωλήσεις που δυνητικά θα ακολουθουσαν, θα οδηγούσαν τις αγορές μετοχών αλλά και πίστωσης, σε κραχ… Ταυτόχρονα δηλαδή, τόσο στις αγορές μετοχών όσο και στα credit markets, οι μεγαλύτεροι αγοραστές (εταιρείες και συνταξιοδοτικά ταμεία αντίστοιχα),που σε κάποιες περιπτώσεις ήταν και οι μόνοι, θα απείχαν απο τις αγορές, δυναμώνοντας τη δύνη που θα τραβούσε τη παγκόσμια οικονομία στην άβυσσο…
Σε μια τέτοια περίπτωση, όλοι θα ήταν χαμένοι, αλλά οι οργανισμοί που θα οδηγούνταν στη καταστροφή, θα ήταν τα συνταξιοδοτικά ταμεία… Οι δυτικές κυβερνήσεις πρέπει να σκεφτουν σενάρια διάσωσης του συστήματος πριν έχουμε το απόλυτο κοινωνικό, εκτος απο το χρηματιστηριακό κραχ…
Είναι βέβαιο, οτι εφιάλτης που ζούμε, θα αλλάξει ριζικά το τρόπο που σκεφτόμαστε, αποφασίζουμε, δουλεύουμε. Το κανονιστικό πλαίσιο μεσα στο οποίο θα κληθούμε να λειτουργήσουμε.
Οι ιθύνοντες σε πολιτικό, υγειονομικό και οικονομικό επίπεδο πρέπει να δράσουν άμεσα, με αποφασιστικότητα, προνοητικότητα και σε μεγάλη κλίμακα. Τοπικά και παγκόσμια. Συγχρονισμένα και όχι μεμονωμένα! Οι αποφάσεις τους, θα κρίνουν το μέλλον του πλανήτη. Κι αν απέτυχαν να προβλέψουν ο κάθενας στο τομέα του τη σημερινή κρίση, ας ακολουθήσουν έστω και καθυστεριμένα τη διαχρονικά σοφή, Βιβλική συμβουλή του Νώε:
“Σημασία δεν έχει να προβλέψεις πότε ακριβώς θα έρθει ο κατακλυσμός…
Σημασία έχει να χτίσεις τη Κιβωτό!…”
