Το σχέδιο του Καζαντζάκη για τον Εξελληνισμό της Μικράς Ασίας

1,7K

Του Χαρίτου Αναστασίου,

Στα αριστερά ο επίσημος χάρτης των ελληνικών διεκδικήσεων επί της Μικράς Ασίας, όπως ακριβώς παρουσιάζονται στο υπόμνημα του Ελευθερίου Βενιζέλου της 17ης/30ης Δεκεμβρίου 1918 στην Διάσκεψη των Σεβρών. Στα δεξιά ο διάσημος εθνολογικός χάρτης της νοτίου Βαλκανικής και της δυτικής Μικρασίας του καθηγητή Σωτηριάδη, τον οποίον χρησιμοποιούσε η ελληνική αντιπροσωπεία ως στήριγμα των εθνικών της διεκδικήσεων.

Οι επίσημες ελληνικές διεκδικήσεις κάλυπταν όλη την δυτική μικρασιατική ακτή από τον Πάνορμο της Προποντίδας μέχρι και την ασιατική ακτή απέναντι από το Καστελόριζο. Περιελάμβανε από το Βιλαέτι της Προύσας όλο το Σαντζάκιο του Καρεσί , ολόκληρο το Βιλαέτι του Αϊδινίου, πλην του σαντζακίου του Ντενιζλί, καθώς και το νότιο μέρος σαντζακίου του Μπιγά, στην αρχαία Τρωάδα. Δεν υπήρχε διεκδίκηση για την ζώνη των Δαρδανελίων, καθότι εκεί υπήρχε η έντονη ελπίδα για δημιουργία μίας Εντολής των Στενών υπό πιθανή αμερικανική προστασία. Ήδη δύο εβδομάδες νωρίτερα ελληνικά στρατεύματα είχαν αποβιβαστεί στην πόλη της Σμύρνης με σκοπό την προστασία των χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας.

Το βασικότερο ζήτημα ήταν η δημογραφική σύνθεση των ακτών. Βάσει του υπομνήματος στην περιοχή κατοικούσαν προπολεμικά περίπου 818,200 Ελλήνες, έναντι 1,042,050 Τούρκων, παράλληλα υπήρχαν 100,000 ακόμη Αρμένιοι, Εβραίοι και Λεβαντίνοι. Στα παραπάνω μεγέθη περιλαμβάνονταν και οι περίπου 370,000 Έλληνες και 25,000 Τούρκοι που ζούσαν στα υπό ελληνικό έλεγχο νησιά του ΒΑ Αιγαίου, καθώς και στα ιταλικά Δωδεκάνησα, αφού η ελληνική διπλωματία θεωρούσε τα νησιά αυτά αναπόσπαστο γεωγραφικά και οικονομικά μέρος της ασιατικής ηπείρου (θέση που χρησιμοποιεί διαρκώς η Τουρκία σήμερα). Η πληθυσμιακή δε κατάσταση μεταπολεμικά, όπως φαίνονταν και στα ελληνικά αρχεία αλλά και στην οθωμανική απογραφή, ήταν ακόμη χειρότερη, οι Τούρκοι είχαν ξεπεράσει το 1,500,000 ενώ ένας τεράστιος αριθμός Ελλήνων είχαν βίαια εκδιωχθεί είτε στα νησιά του Αιγαίου, είτε στα βάθη της Μικράς Ασίας, σε τάγματα εργασίας, στρατόπεδα συγκέντρωσης κλπ. Τίποτα δεν είχε κριθεί οριστικά ακόμη και οι συζητήσεις στις Σέβρες συνέχιζαν επί μακρών.

Ήταν φανερό ότι η υποστήριξη μίας τόσο σημαντικής εδαφικής έκτασης στην δυτική Μικρά Ασία, διεκδίκησης που θα καθιστούσε το Αιγαίο και την Προποντίδα εκ των πραγμάτων ελληνικές λίμνες, απαιτούσε και την συνδρομή άλλων ελληνικών πληθυσμών πέραν των γηγενών και παλιννοστούντων της ασιατικής ακτής του Αιγαίου. Ήταν αναγκαίος ο εποικισμός αυτής της περιοχής με ελληνικούς πληθυσμούς από άλλες περιοχές. Τον σχεδιασμό αυτού του μεγάλου έργου ανέλαβε ο μέγας Νίκος Καζαντζάκης ως Γενικός Διευθυντής του νεοσύστατου Υπουργείου Περιθάλψεως, με Υπουργό τον Σπυρίδωνα Σίμο. Στις 2 Ιουνίου 1919 λοιπόν παρέδωσε στον Υπουργό μία πολυσέλιδη έκδοση αναφορικά με το σχέδιο εποικισμού και επαν(εξ)ελληνισμού των ακτών της Μυσίας, της Αιολίδας, της Ιωνίας και της Καρίας.

Όπως ρητά διαπίστωνε ο Καζαντζάκης ήταν αναγκαίος ο εποικισμός της περιοχής από “πάντα βουλόμενον Έλληνα”, η μεγάλη ελπίδα προέρχονταν από τους Έλληνες πρόσφυγες που θα ερχόντουσαν μαζικά από την υπόλοιπη Μικρά Ασία που θα παρέμενε υπό τουρκικό έλεγχο, η πολύ πιθανή ελληνοτουρκική σύρραξη που θα δημιουργούνταν για την επιβολή των Συμφωνιών θα οδηγούσε σε ισχυρά κύματα Χριστιανών προσφύγων, Ρωμιών, Αρμενίων, αλλά και Λεβαντίνων, προς δυσμάς. Ο ίδιος ο Βενιζέλος προσέθεσε αυτήν την προοπτική στο υπόμνημα του, αναλυτικά εξηγούσε πως η μετακίνηση των υπολοίπων Ελλήνων της Μικράς Ασίας, αλλά και όσων είχαν διαφύγει σε Ρωσία και Καύκασο, προς την ακτή του Αιγαίου θα έδινε σαφή υπεροχή στον ελληνικό πληθυσμό. Μία ανταλλαγή πληθυσμών δε θα οριστικοποιούσε την κατάσταση. Εμπειρία εξάλλου υπήρχε ήδη όπως γράφει και ο Καζαντζάκης, με την σημαντική είσοδο Ελλήνων προσφύγων από Βουλγαρία, αλλά και Οθωμανική Αυτοκρατορία στην απελευθερωμένη Μακεδονία. Για τον ίδιο αντίστοιχα πρότυπα ήταν ο εξαιρετικός εποικισμός του Καναδά και της Αυστραλίας από την Βρετανία (υπερβολικά μεγαλεπήβολα σχέδια βέβαια για την τότε Ελλάδα).

Η δουλειά του Καζαντζάκη υπήρξε εξαιρετική αφού δεν έμεινε μόνο στους αριθμούς των προσφύγων. αλλά συνέχισε και με τον τρόπο οργάνωσης του εξελληνισμού. Μιλάει για τον τρόπο επιλογής γαιών, την δημιουργία πρότυπων αγροτικών συνοικισμών, το άνοιγμα νέων δρόμων στην περιοχή, την παροχή γης, ρούχων και εργαλείων στους πρόσφυγες μέσα από χαμηλότοκο δανεισμό ή δανεισμού σε είδος και εκμίσθωση (leasing). Προτείνει δε ρητά την ιδιωτικοποίηση του όλου μηχανισμού, μέσα από την μακροχρόνια μίσθωση ή πώληση των εθνικών γαιών σε ισχυρές ελληνικές αλλά και ξένες εταιρείες, ώστε πρώτον να υπάρχει καλύτερη απόδοση μέσα από την δυναμική του ιδιωτικού τομέα, δεύτερον, άμεσα έσοδα προς το κράτος για την ενίσχυση του, τρίτον ύπαρξη ισχυρών εταιρειών στην περιοχή για την περαιτέρω της ανάπτυξη. Η τεράστια “εσωτερική” προσφυγιά από τον Πόντο, την Κιλικία, την Καππαδοκία και κάθε άλλη περιοχή της Μικράς Ασίας θα προσέφερε ένα εξαιρετικό αγροτικό και εργατικό δυναμικό. Η δέσμευση δε των ως τότε μουσουλμανικών μεγάλων γαιών από νέους έποικους σήμαινε την δημιουργία μίας νέας πληθυσμιακής τάξης Ελλήνων στην περιοχή δίχως προηγούμενους ιδιοκτησιακούς δεσμούς με τον τόπο.

Η προσπάθεια έπρεπε να ξεκινήσει άμεσα, προτού χαραχτούν τα τελικά σύνορα. Πρώτη δύναμη οι τεράστιοι πληθυσμοί Ελλήνων του Πόντου που είχαν διαφύγει στην Ρωσία κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου και των εκκαθαρίσεων, σχεδόν οι 600,000 από τους 900,000 Έλληνες που ζούσαν στον Πόντο προπολεμικά είχαν διαφύγει στον ρωσικό Καύκασο. Έπρεπε να οργανωθεί ειδική αποστολή στον Καύκασο ώστε να πειστούν όλοι αυτοί να έρθουν στην δυτική Μικρά Ασία, αντί να γυρίσουν στο βιλαέτι της Τραπεζούντας.

Ως προς τους παλιννοστούντες Μικρασιάτες που είχαν σκορπιστεί στην ελεύθερη Ελλάδα κατά τον Πόλεμο ίσχυε το εξής: όλοι όσοι είχαν καταφύγει σε αστική περιοχή θα έπρεπε να αφεθούν να γυρίσουν πίσω στα πατρογονικά τους εδάφη, δεν ίσχυε όμως το ίδιο για όσους είχαν εγκατασταθεί γεωργικός στην Μακεδονία. Αυτό τόσο διότι ο ίδιος δεν ήθελε με τίποτα να υποχωρούσαν τα ποσοστά του ελληνικού πληθυσμού της περιοχής έναντι του βουλγαρικού, αλλά και να αρχίσουν πάλι οι μεγάλες δαπάνες μετεγκατάστασης, αλλά και διότι πίστευε ότι έτσι θα δημιουργούνταν ισχυροί δεσμοί μεταξύ της βαλκανικής και της μικρασιατικής Ελλάδας. Όσοι δε γεωργοί πρόσφυγες είχαν εγκατασταθεί στην Ελλάδα αλλά ήταν ακτήμονες δεν θα έπρεπε με τίποτα να γυρίσουν πίσω προτού απομακρυνθούν οι Μουσουλμάνοι αγρότες από τα χωράφια τους.

Περίπου 470,000 παλιννοστούντες πρόσφυγες θα επέστρεφαν από την ηπειρωτική Ελλάδα στην μικρασιατική ακτή. Ακολούθως άλλοι 600,000 Πόντιοι πρόσφυγες που είχαν διαφύγει στην Ρωσία, από Οδησσό, Κριμαία, Μαριούπολη, Τυφλίδα, Βατούμ κλπ, θα έφταναν στην νέα τους πατρίδα. Με τον τρόπο αυτόν οι Έλληνες θα έφταναν σχεδόν το 1,500,000 κατοίκους στην περιοχή, μαζί δε με τους Αρμένιους, Εβραίους και Λατίνους κατοίκους της περιοχής θα σχημάτιζαν μία ισχυρή μη μουσουλμανική πλειοψηφία. Για τον Καζαντζάκη, όπως και για τον Βενιζέλο σταδιακά, κρίσιμη παράμετρος ήταν η μη επιστροφή των Ρωσοποντίων στον Πόντο, ευρύτερα δε θεωρούσαν την αυτονομία του Πόντου εξαιρετικά δύσκολη να συμβεί, τόσο λόγω απόστασης από την Ελλάδα, όσο και λόγω πυκνών μουσουλμανικών πληθυσμών (σχεδόν 1,500,000 έναντι περίπου 900,000 Ελλήνων εκ των οποίων πάνω από τους μισούς είχαν φύγει). Η ένταξη δε του ανατολικού Πόντου σε μία ουιλσονιανή Αρμενία θα δημιουργούσε μία καλή εγγύηση για τους εναπομείναντες εκεί Έλληνες.

Τίποτα τελικά εξ΄αυτών δεν συνέβη. Στην Ελλάδα επιδικάστηκε μία Ζώνη Σμύρνης με πολύ μικρότερη μεν έκταση από την επίσημη διεκδίκηση, αλλά με πολύ πιο συμπαγή ελληνικό και χριστιανικό πληθυσμό που πλειοψηφούσε έναντι των Μουσουλμάνων. Η νίκη των Ρεπουμπλικανών στις αμερικανικές εκλογές οδήγησε την Αμερική, την μόνη Μεγάλη Δύναμη που δεν είχε κατακρεουργηθεί από τον Πόλεμο και ήταν ικανή να επιβάλλει την τάξη, να εγκαταλείψει τα σχέδια του Wilson για εντολές σε Αρμενία και Στενά. Η Μικρασιατική Εκστρατεία τέλος απέτυχε και μαζί με αυτήν η τελευταία προσπάθεια του ελληνισμού για επανένωση με τα πανάρχαια εδάφη της μικρασιατικής ακτής, καθώς και τον τερματισμό της τρισχιλιετούς σχεδόν παρουσίας των Ελλήνων στην περιοχή.

ΠΗΓΕΣ

http://www.venizelosarchives.gr/rec.asp?id=27412

http://www.venizelosarchives.gr/rec.asp?id=27424

http://www.venizelosarchives.gr/rec.asp?id=27422

ΑΚΟΜΗ

«Ετσι θα εποικίσουμε τη Μικρασία», Τάσος Κωστόπουλος, ΕΦΣΥΝ