του Δ. Δούκα, από το Άρδην τ. 12, Φεβρουάριος-Μάρτιος 1998
Οι στόχοι μιας πολιτικής πολιτισμού πρέπει να είναι: η αλληλεγγύη (ενάντια στην εξατομίκευση και τον πολυκερματισμό), η αναβάπτιση (ενάντια στην ανωνυμία), η εγγύτητα (ενάντια στην αποσύνθεση της ποιότητας ζωής), η ηθική (ενάντια στην ανευθυνότητα και τον εγωκεντρισμό)
ΕΝΤΓΚΑΡ ΜΟΡΕΝ
Ιστορία και μύθοι αναδεικνύουν την ενιαία και ιστορική Θράκη μήτρα του Ορφισμού, των μυστηρίων, της μουσικής, άρα γενέθλιο τόπο παράδοσης και πολιτισμού, γεγονός που βαραίνει τους σημερινούς Θράκες, που τους Φορτώνει με το χρέος της σοβαρής, σημαντικής και ιδιαίτερης παρουσίας και παραγωγής στο σύγχρονο πολιτισμικό γίγνεσθαι, έστω και αν στο τελευταίο κυριαρχεί πλέον ένα ερώτημα για το περιεχόμενο του και μια ιστορία για τις συνιστώσες του. Οι δρόμοι που κατεγράφησαν πρόσφατα ξεπερνούν τους 160 και ταξινομούνται σε πολλαπλές κατηγορίες. Αν συνομολογήσουμε ότι οι αναφορές ενός συνοπτικού κειμένου επικεντρώνονται υποχρεωτικά στην έννοια του πολιτισμού που παραπέμπει σε γνωστές και αποδεκτές πολιτισμικές εκφάνσεις -γλώσσα, θέατρο, χορός, μουσική, εικαστικά, λογοτεχνία- και στα θέματα καθημερινής ζωής και επιβίωσης, τότε η αποτίμηση και η σκιαγράφηση του πολιτισμικού προσώπου της Θράκης αποκαλύπτει αξίες, στάσεις, έργα, δημιουργούς, δομές, που επικαλύπτονται από θετικές αλλά και αρνητικές σημάνσεις, από στρεβλώσεις αλλά και σεβασμό, από απορρίψεις αλλά και θαυμασμό.
Μερικά από το σοβαρότερα διλήμματα και ερωτήματα στα οποία αδυνατεί ακόμη η Θράκη, παρ’ όλο που έχουν αρχίσει ν’ ανιχνεύονται οδοί διεξόδου, επικεντρώνονται στα εξής σημεία και άξονες:
✓ πώς ο θρακικός παραδοσιακός πολιτισμός θ’ αποκτήσει λειτουργικό χαρακτήρα στις μετα-μοντέρνες συνθήκες που ζούμε, πως θα γίνει υπέρβαση της αντιδραστικής λατρείας του που καθηλώνει και θα νοηματοδοτήσει δημιουργικά το βίο μας;
✓ πώς θα αντικατασταθεί η κατανάλωση του πολιτισμού, που επιβλήθηκε από λαϊκιστικά μοντέλα, από την πολιτισμική παραγωγή; Πως θα σταματήσει η ανόητη και επικίνδυνη σπατάλη δεκάδων εκατομμυρίων ετησίως σε αντιπαραγωγικές συναυλίες αστέρων, σε χαοτικά φεστιβάλ και αντιαισθητικές εκδηλώσεις;
✓ πώς θα μεταμορφωθεί η πολιτισμική θρακική βιοτεχνία μικρομεσαίου και προβληματικού περιεχομένου σε πολιτισμική υγιή βιομηχανία;
✓ πώς θα ενσωματωθούν η παιδεία, η τεχνολογία, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, ο τουρισμός, οι βαλκανικές και παρευξείνιες δυνατότητες στο σύγχρονο πολιτισμικό σχεδιασμό;
✓ πώς θα διασφαλιστεί η πολυπολιτισμικότητα της Θράκης και θα αξιοποιηθεί ο πλούτος των ιδιαιτεροτήτων και των ταυτοτήτων πολιτισμικών ομάδων όπως οι Μουσουλμάνοι -Τουρκογενείς, Πομάκοι, Τσιγγάνοι- και οι Πόντιοι πρόσφυγες;
✓ πώς το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης θα
συμβάλει, έστω και ελάχιστα, στην παροχή πολιτιστικών υπηρεσιών και θα αποκαταστήσει τη σύνδεση του με τις τοπικές δυνάμεις;
✓ πώς η Περιφέρεια θα αντιληφθεί ότι ο πολιτισμός αποτελεί βασικό συστατικό στοιχείο της ανάπτυξης;
✓ πώς οι αιρετές Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, Έβρου-Ροδόπης-Ξάνθης, θα απεγκλωβιστούν από στείρες θεωρήσεις που καθηλώνουν τον πολιτισμό σε συντηρητικά πλαίσια και μέσω άσκησης ρουσφετολογικών παρεμβάσεων;
✓ πώς οι Ο.Τ.Α της Θράκης θα σταματήσουν να θεωρούν τους πολιτιστικούς οργανισμούς και δημιουργούς ομήρους των πελατειακών συμπεριφορών και αδιεξόδων σχεδιασμών τους;
Η σύνοψη του πολιτισμικού ιστού, κίνησης και γίγνεσθαι της Θράκης, με τις αναγκαίες ενοποιήσεις και περικοπές που επιβάλλει ένα άρθρο, αποκαλύπτει τις ακόλουθες δομές, δράσεις και διαβαθμίσεις.
Στο συλλογικό επίπεδο τα υποκείμενα παραγωγής πολιτισμικών προϊόντων και υπηρεσιών προσδιορίζονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες: τους πολιτιστικούς συλλόγους και τις δημοτικές πολιτιστικές επιχειρήσεις. Οι πρώτοι ξεπερνούν τους εκατό πενήντα και οι δεύτερες έχουν θεαματικό ρυθμό αύξησης την τελευταία πενταετία (ήδη αγγίζουν τις δεκαπέντε). Οι σύλλογοι δραστηριοποιούνται σε γνωστά και κλασικά πρότυπα με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις, με κορυφαία το «Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης», του οποίου η δράση και το έργο αποτελεί πρότυπο για παραδειγματισμό και μίμηση. Οι δημοτικές επιχειρήσεις (μαζί με τα πνευματικά κέντρα των Ο.Τ.Α), επιχειρούν ανοίγματα σε νέες κατευθύνσεις πέρα από την κατανάλωση, με καλύτερο δείγμα την παρέμβαση τους στον εκπαιδευτικό τομέα, στον οποίο παρατηρείται έντονη κινητικότητα και ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Οι πλέον πετυχημένες απόπειρες είναι η «Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Δήμου Αλεξανδρούπολης» και το «Κέντρο Λαϊκών Δρωμένων» του Δήμου Κομοτηνής. Τα σοβαρά περιοδικά που εκδίδονται (δυο στην Αλεξανδρούπολη και ένα στην Ξάνθη) είναι εξαιρετικές περιπτώσεις δημόσιου λόγου, ο ετήσιος τόμος της «θρακικής Επετηρίδας» του «Μορφωτικού Ομίλου Κομοτηνης» καλύπτει επαρκώς το κενό που άφησε η αναστολή έκδοσης των περίφημων «θρακικών Χρονικών» του Στέφανου Ιωαννίδη ενώ οι βιβλιοθήκες κινούνται σε μέτριες έως αρνητικές προδιαγραφές υποδομών, εξοπλισμού και περιεχομένου. Η εφαρμογή του πιλοτικού προγράμματος εκσυγχρονισμού των βιβλιοθηκών του Έβρου, που ξεκίνησε πριν δυο χρόνια με πρωτοβουλία του «Εθνικού Κέντρου Βιβλίου», ίσως επιφέρει δραστικά θετικά αποτελέσματα.
Ελκυστική είναι η κατάσταση των μουσείων και των συλλόγων, παρά τα γνωστά και μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στον οικονομικό τομέα. Η Ξάνθη, η Κομοτηνή, η Αλεξανδρούπολη, η Σαμοθράκη, το Σουφλί, το Διδυμότειχο, η Ορεστιάδα διαθέτουν σοβαρές δομές και εκθεσιακό υλικό που μπορούν να συνεισφέρουν, σε συνδυασμό με μια οργανωμένη δικτύωση με τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μνημεία, στην ανάπτυξη ενός ρεύματος πολιτισμικού τουρισμού. Πολυποίκιλο και δαιδαλώδες είναι το τοπίο των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας. Οι ελληνόφωνες εφημερίδες-ημερή-σιες και εβδομαδιαίες – ξεπερνούν τις δεκαπέντε, ενώ οι τουρκόφωνες μεταλλάσσονται με περίεργους ρυθμούς. Οι τηλεοπτικοί σταθμοί έφθασαν τους οκτώ και οι ραδιοφωνικοί τους είκοσι πέντε (με έντονη το τελευταίο χρονικό διάστημα την παρουσία των τουρκόφωνων). Το μέσο επίπεδο τους δεν ξεπερνάει αυτό του γενικού των περιφερειακών μέσων εκτός κάποιων συγκεκριμένων εξαιρέσεων των οποίων το περιεχόμενο και η εμβέλεια εντυπωσιάζουν.
Η μουσική σκηνή περιορίζεται σε σχήματα λαϊκής και παραδοσιακής μουσικής που συμπληρώνουν την ψυχαγωγία και τις εορταστικές εκδηλώσεις, τα ροκ συγκροτήματα φυτοζωούν και αυτοπεριορίζονται στις παρέες, και οι δημιουργοί εξαντλούνται σε αγώνες και αγωνίες να υπερβούν τα ασφυκτικά πλαίσια της τοπικής οικονομίας.
Στο θέατρο κυριαρχεί η παρουσία του «Δημοτικού Περιφερειακού θεάτρου Κομοτηνής», που ακόμη αναζητεί τη φυσιογνωμία του, ενώ στις θεσμοθετημένες εκδηλώσεις ξεχωρίζουν και ελκύουν το πανελλήνιο ενδιαφέρον δραστηριότητες όπως το καρναβάλι της Ξάνθης, το Δημοσιογραφικό Συνέδριο της Σαμοθράκης, η συνάντηση νέων στις Καστανιές.
Ο κινηματογράφος γνωρίζει -όπως και πανελληνίως- άνθηση το τελευταία χρόνια και δίπλα στις ιδιωτικές αίθουσες προστέθηκαν και οι δημοτικές, ιδιαίτερα αυτές του Δικτύου που δημιούργησε το Υπουργείο Πολιτισμού.
*0 Δημοσθένης Δούκας είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου στου Ταμιείου Θράκης, μέλος της Συντακτικής Επιτροπής του περιοδικού “Ενδοχώρα”
