ΗΠΑ: Ο Ψυχρός Εμφύλιος

507

Όσο ανομοιογενέστερη μια κοινωνία, τόσο εντονότερη η βία στους κόλπους της

Του Κώστα Κουτσουρέλη* από την huffingtonpost.gr

Από τα παράδοξα του καιρού μας: από τη μια μεριά, να υμνούνται οι ΗΠΑ ως υπόδειγμα πολυφυλετικής, πολυεθνικής και πολυθρησκευτικής συμβίωσης· και από την άλλη (συχνά από τους ίδιους ανθρώπους), να στηλιτεύονται για την εκρηκτική εγκληματικότητα, την ανισότητα και τις διαρκείς εντάσεις στο εσωτερικό τους. Όμως το πρώτο παράγει το δεύτερο. Όσο πιο ανομοιογενής και ετερόκλιτη μια κοινωνία, τόσο ασθενέστερη η σύμπνοια και η αλληλεγγύη μεταξύ των μελών της, τόσο λυμφατικότερη η συνεκτική δύναμη των θεσμών της, τόσο εντονότερη η βία στους κόλπους της. 

Με αυτή την έννοια, το πρόβλημα των ΗΠΑ δεν είναι ούτε ο ρατσισμός, ούτε ο παραταξιακός πόλεμος μεταξύ του Τραμπ και των αντιπάλων του, ούτε η πανδημία και ο οικονομικός κλονισμός που αυτή που επέφερε. Το πρόβλημα της χώρας είναι ότι δεν έχει πολιτική κεφαλή και κοινωνικό κέντρο. Τηρουμένων των αναλογιών έχουμε μια κατάσταση ανάλογη με αυτή της όψιμης Ρώμης λίγο προτού καταλυθεί από τα γερμανικά στίφη. Η ηγεμονία των λευκών προτεσταντών υποχωρεί, όμως οι ανερχόμενες δημογραφικά μειονότητες δεν μπορούν (ακόμη;) να τους υποκαταστήσουν. 

Όσο η διελκυστίνδα αυτή θα συνεχίζεται, οι ΗΠΑ δεν θα ησυχάσουν. Αν μάλιστα παγιωθεί, ο ψυχρός εμφύλιος μπορεί να πάρει και αιματηρή όψη. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται για έναν κόσμο που παραμένει ακόμη σε μεγάλο βαθμό αμερικανοκεντρικός. 

Έχει σημασία να τονίσουμε ότι τα γεγονότα των τελευταίων δύο εβδομάδων που ακολούθησαν τον φόνο του Τζωρτζ Φλόυντ στη Μινεάπολη, δεν είναι πρωτοφανή. Ήδη τα τελευταία χρόνια της θητείας Ομπάμα είχαν σημαδευτεί από ταραχές και έκτροπα ανάλογα: στο Φέργκιουσον (επανειλημμένα), στη Βαλτιμόρη, στο Μιλγουώκη, στο Σάρλοτ. Τα πρώτα χρόνια της θητείας Τραμπ, αντίθετα, υπήρξαν σχετικώς ανέφελα, αποτέλεσμα ίσως της ιστορικής πτώσης της ανεργίας και της σχετικής ανόδου των ημερομισθίων και των μισθών. Η οικονομική ύφεση που προκάλεσε η πανδημία ανέτρεψε αυτή την εικόνα, τροφοδότησε τα επεισόδια και ίσως στοιχίσει στον νυν πρόεδρο την επανεκλογή του η οποίο έως τον Μάρτιο φάνταζε πολύ πιθανή. 

Γενικά, η αμερικανική ιστορία βρίθει από διαφυλετικές και άλλες εντάσεις και ποικιλότροπη βία με αποκορύφωμά της τα επεισόδια του 1992 όταν 63 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στο Λος Άντζελες. Περίπου 1000 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο από αστυνομικά πυρά και κοντά 150 αστυνομικοί από επιθέσεις ιδιωτών. Τα νούμερα για την φιλήσυχη Ευρώπη μοιάζουν φρικιαστικά όμως, ποσοστιαία, είναι σταγόνα στον ωκεανό. Σχεδόν 16.000 άνθρωποι φονεύθηκαν στις ΗΠΑ σε μια μόνο χρονιά το 2018, όταν στη Γερμανία οι ετήσιοι φόνοι την ίδια χρονιά ήταν μόλις 380.

Η αστυνομική και δικαστική αυθαιρεσία στις ΗΠΑ είναι, όπως το είδαμε στην περίπτωση του Φλόυντ, συχνά εξοργιστική, ο μαύρος πληθυσμός υπερεκπροσωπείται σε αριθμό θυμάτων, αλλά υπερεκπροσωπείται και στους δείκτες της εγκληματικότητας συνολικά. Πολύ πιο συχνά ένας λευκός ή ένας λατίνος πέφτουν θύματα ενός μαύρου απ′ ό,τι το αντίστροφο. Και τα θύματα των εκτρόπων κάθε φορά είναι συνήθως ανυπεράσπιστοι μαγαζάτορες και κάτοικοι των φτωχών προαστίων. Η μονοπαραγοντική εξήγηση των συμβάντων, η απόδοση των πάντων στον ρατσισμό, όσο ελκυστική ιδεολογικά και αν είναι για μερικούς, δεν εξηγεί το φαινόμενο. Η άγρια βία, η παρανοϊκή έκταση της οπλοκατοχής, η διαβρωτική δυσπιστία που χαρακτηρίζει τις σχέσεις των σύνοικων ομάδων έχουν τις ρίζες τους σ’ αυτόν τον πάγιο και επιτεινόμενο κατακερματισμό της αμερικανικής κοινωνίας. 

Τον Νοέμβριο του 2014, σε καταστάσεις ανάλογες, είχα αναρτήσει στο facebook το ακόλουθο σχόλιο. Σήμερα, δεν θα του άλλαζα κεραία. 

«Εμπρός στις εικόνες των πυρκαγιών που για μια ακόμα γεμίζουν τις οθόνες μας από το μακρινό Φέργκιουσον η παλιά απορία επιμένει. Πόσο μία, πόσο ενιαία χώρα είναι αυτή η Αμερική; Τι συνέχει, τι συγκρατεί μαζί μαύρους και λευκούς, γηγενείς και επήλυδες, ρεπουμπλικάνους και δημοκρατικούς, πεφωτισμένους και θρησκόληπτους, τις δυο ωκεάνιες ακτές και τα αχανή μεσόγεια; 

Το Αmerican Dream; Αυτή η νέα Γη της Επαγγελίας, η εκκοσμικευμένη εκδοχή της βιβλικής Χαναάν για τις περιπλανώμενες φυλές της ερήμου; Όμως, είναι ποτέ το όνειρο μιας τέτοιας ευημερίας πολιτικά επαρκές; 

Σκέφτομαι τώρα τη μοίρα των ιστορικών λαών: Ελλήνων, Ρώσσων, Κινέζων, Εβραίων, Γερμανών… Τη μακρά αλληλοδιαδοχή των συντριβών και των πτώσεων, των ερειπώσεων και των επώδυνων ανοικοδομήσεων που συνοδεύει τη διαδρομή και την αυτοκατανόησή τους. Κάποτε, και για την ευδαίμονα Υπερατλαντίδα, αυτή την χώρα την τόσο προικισμένη από τις φυσικές συνθήκες και που οι περιστάσεις ώς τώρα την κράτησαν σχεδόν ανέπαφη από τις ιστορικές κακουχίες, κάποτε και γι′ αυτόν ακόμη τον τόπο της αέναης ανόδου η ώρα της δοκιμασίας θα φτάσει. Θα μπορέσει να την υπερβεί ως μία, πράγματι ενωμένη χώρα ή θα σκορπήσει στα εξ ων συνετέθη; 

Το πολιτικό μέλλον αυτού του συναρπαστικού πειράματος, των ΗΠΑ, είναι ίσως το μεγαλύτερο αίνιγμα που μας κληροδότησαν οι Νέοι Χρόνοι.»

*Συγγραφέας, διευθυντής του περιοδικού “Νέο Πλανόδιον”.