του Χ. Κορκόβελου, από το Άρδην τ. 62, Νοέμβριος 2006 -Ιανουάριος 2007
Πρόλογος
Αφότου κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ΄ τάξης Δημοτικού, έχει ξεσηκώσει σε βάρος του θύελλα επικρίσεων. Στο στόχαστρο της κριτικής βρίσκονται οι απαράδεκτες αποσιωπήσεις και διαστρεβλώσεις σημαντικών πτυχών της Ιστορίας μας.
Στο κείμενο τούτο επιχειρώ να αναδείξω μια εξαιρετικά σημαντική πτυχή του προβλήματος: να δείξω, δηλαδή, ότι το νέο βιβλίο καταστρατηγεί σε πολλά και κρίσιμα ζητήματα το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (στο εξής ΑΠΣ).
Το ισχύον ΑΠΣ θεσπίστηκε με την Υπουργική Απόφαση 303/ 13-03-2003, και έχει ισχύ νόμου.
Σύμφωνα με τον νόμο 1566/85, «τα διδακτικά βιβλία για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς συγγράφονται σύμφωνα με τα αναλυτικά προγράμματα»1.
Στη συνέχεια θα εξετάσουμε αν το νέο βιβλίο Ιστορίας πληροί τις προϋποθέσεις του νόμου, αν ανταποκρίνεται, δηλαδή, στις προβλέψεις και τις προδιαγραφές του ΑΠΣ. Συγκεκριμένα, θα εξετάσουμε αν αντιστοιχεί ικανοποιητικά και αν καλύπτει επαρκώς τους διδακτικούς στόχους και τις θεματικές ενότητες που εκείνο θεσπίζει.
Η διδακτέα ύλη Ιστορίας της ΣΤ΄ τάξης περιλαμβάνει 5 Ενότητες. Η έρευνά μας –κατ’ ανάγκην συνοπτική στο παρόν άρθρο– αρχίζει από τη 2η.
2η Ενότητα
Οι Έλληνες κάτω από ξένη κυριαρχία
Εξωραϊσμός της τουρκικής τυραννίας
Στα πλαίσια της ενότητας τούτης, το ΑΠΣ περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τους διδακτικούς στόχους και τη θεματική ενότητα που ακολουθούν:
Διδακτικοί στόχοι:
4 Να κατανοήσουν (οι μαθητές) τις έννοιες “σκλαβιά”, “Τουρκοκρατία”, “παιδομάζωμα”, “εξισλαμισμός”.
4 Να γνωρίσουν τις υποχρεώσεις που είχαν οι υπόδουλοι Έλληνες, καθώς και τους περιορισμούς, τις καταπιέσεις και τις ταπεινώσεις που υφίσταντο.
Θεματική ενότητα:
• Οι δύσκολες συνθήκες ζωής των Ελλήνων.
Παρατηρήσεις
4 Το νέο βιβλίο, παρά τις ρητές υποδείξεις του ΑΠΣ, δεν γράφει τίποτα για το καθεστώς σκλαβιάς υπό το οποίο έζησαν οι υπόδουλοι Έλληνες την περίοδο της Τουρκοκρατίας και δεν κάνει καμία αναφορά στους περιορισμούς, τις καταπιέσεις και τις ταπεινώσεις που υφίσταντο. Η έλλειψη αυτή έχει δυσμενέστατες συνέπειες, διότι τούτες οι έννοιες αφορούν και διατρέχουν ολόκληρη την εξεταζόμενη ιστορική περίοδο και σε όλες της τις ζωτικές εκφάνσεις. Αλλοιώνεται, συνεπώς, σοβαρά το ιστορικό τους περιεχόμενο.
4 Οι συγγραφείς του βιβλίου ισχυρίζονται ότι το παιδομάζωμα δεν ήταν παρά απλή στρατολόγηση των παιδιών των χριστιανών. Αποκρύπτουν, έτσι, πως τα παιδιά τα έπαιρναν διά της βίας, συχνά από πολύ μικρή ηλικία, και ότι τα εξισλάμιζαν, τα έκαναν γενίτσαρους κ.α. Διαστρέφουν έτσι την έννοια του παιδομαζώματος, πλήττουν τη στοχοθεσία του ΑΠΣ και παραπληροφορούν –εσκεμμένα– τους μαθητές μας.
Ενώ οι συγγραφείς του βιβλίου αναφέρονται φραστικά στους βίαιους εξισλαμισμούς και το παιδομάζωμα, προβάλλουν παραδόξως και επίμονα την άποψη πως οι Τούρκοι έκαναν σεβαστά τα δικαιώματα των χριστιανών, οι οποίοι απολάμβαναν θρησκευτικής ελευθερίας (βλ. ΒτΜ, σελ. 18,19,36, και ΒτΔ, σελ. 34). Αυτή η αλλοπρόσαλλη προσέγγιση δημιουργεί εύλογη αμηχανία και σύγχυση στους μαθητές μας και πλήττει ευθέως την επίτευξη των στόχων του ΑΠΣ (σ’ αυτούς περιλαμβάνεται και η κατανόηση της έννοιας ‘‘εξισλαμισμός’’).
Παραγνώριση των προεπαναστατικών κινημάτων
Διδακτικοί στόχοι του ΑΠΣ:
4 Να γνωρίσουν (οι μαθητές) τα σημαντικότερα από τα κινήματα που έκαναν οι Έλληνες για να ανακτήσουν την ελευθερία τους, και τις αιτίες της αποτυχίας τους.
4 Να θαυμάσουν τον ηρωισμό των Σουλιωτισσών.
4 Να γνωρίσουν ότι, εκτός από τους Έλληνες, και άλλοι λαοί της Βαλκανικής αντέδρασαν στον οθωμανικό ζυγό.
Στις 13 θεματικές ενότητες της Ενότητας το ΑΠΣ περιλαμβάνει και τις εξής:
Θεματικές ενότητες του ΑΠΣ:
• Σούλι, Μάνη και Σφακιά.
• Εξεγέρσεις των Ελλήνων.
Παρατηρήσεις
4 Το σχολικό βιβλίο δεν περιλαμβάνει κανένα κεφάλαιο που να αντιστοιχεί στις δύο παραπάνω θεματικές ενότητες. Ψήγματα της διδακτέας ύλης τους παρατίθενται, εν είδει τηλεγραφήματος, σε δύο παραγράφους των 3 σειρών η καθεμία, ως τμήμα του κεφαλαίου «Οι μορφές αντίστασης» (σ. 32).
4 Αν εξαιρέσει κανείς τα Ορλωφικά –κι αυτά μόνο εν μέρει–, το νέο βιβλίο δεν παρέχει καμία πληροφορία για τις προεπαναστατικές εξεγέρσεις των Ελλήνων μετά την Άλωση. Περιέχει μόνο μερικούς ξερούς τίτλους σε μια εκτός κειμένου ιστοριογραμμή. Έτσι, ο πρώτος από τους παραπάνω στόχους του ΑΠΣ ουσιαστικά καταστρατηγείται.
4 Παρά τη ρητή υπόδειξη του ΑΠΣ, δεν γίνεται απολύτως καμία αναφορά στο γεγονός ότι «εκτός από τους Έλληνες και άλλοι λαοί της Βαλκανικής αντέδρασαν στον οθωμανικό ζυγό».
4 Οι μαθητές καλούνται «να θαυμάσουν τον ηρωισμό των Σουλιωτισσών» μόνο μέσα από έναν γκριζόμαυρο πίνακα ζωγραφικής, που δείχνει γυναίκες να παρίστανται σε μάχη. Οι συγγραφείς έκριναν ότι τους ηρωικούς αγώνες των Σουλιωτών και τα δραματικά γεγονότα στο Ζάλογγο πρέπει να τα σκεπάσει η σιωπή και η λήθη!
Το νέο βιβλίο, παρακάμπτοντας αυτά τα κεφαλαιώδη ζητήματα, αποκρύπτει τεχνηέντως ορισμένα ζωτικής σημασίας ιστορικά συμπεράσματα, όπως τα εξής:
1) ότι η ελληνορθόδοξη ταυτότητα των Ελλήνων ήταν εσώτερα ασυμβίβαστη με την τουρκική σκλαβιά και τη μουσουλμανική κυριαρχία.
2) ότι αυτή η ταυτότητα, σε συνδυασμό με την αφόρητη τουρκική καταπίεση, διατηρούσε άσβεστο και διακαή τον πόθο της λευτεριάς, στρέφοντας τους υπόδουλους προς επαναστατικές διεξόδους.
Η αποσιώπηση μιας τόσο θεμελιώδους ιστορικής διαπίστωσης δεν αποτελεί αβλεψία ή συμπτωματικό γεγονός. Μεθοδεύτηκε προσεκτικά από τους συγγραφείς του νέου βιβλίου, προκειμένου να μπορέσουν –όπως θα δούμε στις παρακάτω σελίδες– να προβάλουν με αξιώσεις πειστικότητας τον ισχυρισμό ότι ο Αγώνας του 1821 ήταν αποκλειστικό γέννημα της Γαλλικής Επανάστασης και του Διαφωτισμού, και της χειραφέτησης, δήθεν, του λαού από τις ελληνορθόδοξες παραδόσεις του.
Παραγνώριση της σημασίας της λαϊκής παράδοσης
Διδακτικοί στόχοι του ΑΠΣ:
4 Να εκτιμήσουν τον ρόλο των θρύλων, των παραδόσεων και των συμβολισμών, κατά τα χρόνια της σκλαβιάς, στη διατήρηση της ιδιαιτερότητας των Ελλήνων.
Σε αντιστοιχία προς τον στόχο αυτό, το ΑΠΣ ορίζει την ακόλουθη ειδική θεματική ενότητα για τη διδακτέα ύλη της ΣΤ΄ τάξης:
Θεματική ενότητα του ΑΠΣ:
• Οι Έλληνες εκφράζουν τους καημούς και τις ελπίδες τους.
Παρατηρήσεις
Στο κεφάλαιο 9: «Οι μορφές αντίστασης» (σελ. 32), το νέο βιβλίο κάνει μόνο την ακόλουθη νύξη στο υπό εξέταση θέμα:
«Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας πολλές είναι οι μορφές αντίστασης ενάντια στους Οθωμανούς κατακτητές. Οι Ρωμιοί αντιστέκονται στους Οθωμανούς διατηρώντας τις μνήμες, τη γλώσσα και τη θρησκεία τους».
Τίποτε άλλο! Οι θρύλοι, οι παραδόσεις και οι συμβολισμοί, τους οποίους τα νέα βιβλία οφείλουν – σύμφωνα με το ΑΠΣ – να γνωστοποιήσουν στους μαθητές μας και να τους καταστήσουν ικανούς να εκτιμήσουν τη σημασία τους, έχουν κυριολεκτικά ενταφιαστεί μέσα σε μια λέξη: τη λέξη «μνήμες»! Τι περιέχεται μέσα στη λέξη αυτή, παραμένει για τους μαθητές μας ανεξιχνίαστο, δεδομένου ότι και η σελίδα με τη «Μαθητεία στην Ιστορία» δεν προσφέρει καμία πληροφορία.
Ομοίως, το Βιβλίο του Δασκάλου δεν παρέχει πληροφορίες για το θέμα αυτό.
Για μία ακόμη φορά, ο προαναφερθείς στόχος του ΑΠΣ παραβλέπεται από τους “προοδευτικούς” συγγραφείς.
Αποσιώπηση της συμβολής της Εκκλησίας στη διατήρηση του ελληνικού έθνους
Διδακτικός στόχος του ΑΠΣ:
4 Να εκτιμήσουν το γεγονός της επιβίωσης του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας κάτω από τόσο δυσμενείς συνθήκες.
Σχετικές θεματικές ενότητες του ΑΠΣ:
• Οι ελληνικές κοινότητες και η οργάνωσή τους.
• Η πνευματική ζωή στα χρόνια της Tουρκοκρατίας.
• Η καθημερινή ζωή των υπόδουλων Ελλήνων.
Για τούτο το θέμα έχουν προβληθεί πολλοί ανεύθυνοι και ανιστόρητοι ισχυρισμοί. Γι’ αυτό η εξέτασή μας απαιτείται να έχει ως αφετηρία και θεμέλιο έγκυρη ιστορική γνώση. Υιοθετούμε αυτή που μας προσφέρει ο διαπρεπής μαρξιστής ιστορικός μας, Ν. Σβορώνος:
«H Εκκλησία γράφει, όταν πέρασε το πρώτο χτύπημα της κατάκτησης, θα συνεχίσει το έργο της ανασυγκρότησης της πνευματικής ζωής των Ελλήνων. (…) Η Εκκλησία παραμένει σ’ όλη την περίοδο, από τον ιε΄ ως το τέλος του ιζ΄ αι., η κατευθυντήρια δύναμη του Έθνους. Επικεφαλής της εθνικής αντίστασης σ’ όλες τις μορφές της, εργαζόμενη για το σταμάτημα των εξισλαμισμών, συμμετέχοντας σ’ όλες τις εξεγέρσεις ακόμα και διευθύνοντάς τες (έχει να δείξει μεγάλο αριθμό νεομαρτύρων, που είναι σύγχρονα και ήρωες της χριστιανικής πίστης και της εθνικής αντίστασης), ρυθμίζει επίσης την πνευματική ζωή»2.
Παρατηρήσεις
4 Ο δεύτερος από τους προαναφερθέντες στόχους του ΑΠΣ (να εκτιμήσουν το γεγονός της επιβίωσης του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας κάτω από τόσο δυσμενείς συνθήκες), αλλά και η ιστορική αλήθεια, καθιστούν επιβεβλημένο να αναφέρεται στο βιβλίο η ζωτικής σημασίας συμβολή της Εκκλησίας και της ορθόδοξης πίστης στην επιβίωση του ελληνικού έθνους και τη διατήρηση της ταυτότητάς του. Κι όμως, δεν υπάρχει η παραμικρή νύξη.
4 Στο 6ο κεφάλαιο του νέου βιβλίου, «Η πνευματική ζωή», δεν αναφέρεται απολύτως τίποτα για το πνευματικό έργο της Εκκλησίας! Γίνεται μόνο μια πολύ σύντομη μνεία της εκκλησιαστικής ζωγραφικής. Αλλά και στις εικόνες και τα συνοδευτικά κείμενα της μαθητείας στην ιστορία δεν παρατίθεται τίποτα σχετικό. Τα πάντα είναι αφιερωμένα αποκλειστικά στον Βιτσέντζο Κορνάρο! Η θεματική ενότητα του ΑΠΣ ακρωτηριάζεται, εξαιτίας της έκδηλης αντικληρικής μισαλλοδοξίας των συγγραφέων.
Αποσιώπηση του εκπαιδευτικού έργου της Εκκλησίας
Διδακτικοί στόχοι του ΑΠΣ:
4 Να γνωρίσουν (οι μαθητές) τις συνθήκες λειτουργίας των σχολείων την εποχή της σκλαβιάς και τους παράγοντες που οδήγησαν στην προοδευτική ανάπτυξή τους.
Θεματική ενότητα:
• Η πνευματική ζωή στα χρόνια της Tουρκοκρατίας.
Παρατηρήσεις
Στο νέο βιβλίο παρέχονται πράγματι ορισμένες βασικές γνώσεις. Υπάρχουν, όμως, και οι ακόλουθες ουσιώδεις παραλείψεις:
4 Αποσιωπάται το γεγονός ότι η Εκκλησία και οι λειτουργοί της υπήρξαν, κατά κύριο λόγο, οι ιδρυτές, χρηματοδότες, εμψυχωτές και δάσκαλοι των σχολείων καθ’ όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Αρκετοί ιδιώτες, επίσης, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, συνέβαλαν τα μέγιστα στη στήριξη και την προαγωγή της εκπαίδευσης. Η αποσιώπηση, όμως, της πολύτιμης συνεισφοράς της Εκκλησίας και των λειτουργών της στην παιδεία των ελληνοπαίδων συνιστά παραχάραξη της Ιστορίας και καταστρατήγηση του ΑΠΣ.
4 Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, κατά τις πιο καταπιεστικές περιόδους της Τουρκοκρατίας, σε αρκετές ελληνικές περιοχές, τα παιδιά αναγκάζονταν να μαθαίνουν κρυφά τα στοιχειώδη γράμματα, στα θρυλικά κρυφά σχολειά. Η ατεκμηρίωτη αναγόρευσή τους σε μύθευμα και ψεύδος, από κάποιους ιστορικούς της εποχής μας, βρήκε πολύ ευήκοον το ους των συντακτών των νέων βιβλίων, οι οποίοι τα εξοβέλισαν ολοσχερώς από το βιβλίο Ιστορίας.
Οι παραπάνω ανεπίτρεπτες αποσιωπήσεις στερούν από τους μαθητές μας τη δυνατότητα «να γνωρίσουν τις συνθήκες λειτουργίας των σχολείων την εποχή της σκλαβιάς».
3η Ενότητα:
Η Μεγάλη Επανάσταση
Η ανατροπή των θεματικών ενοτήτων του ΑΠΣ
Η Ενότητα τούτη έχει ως αντικείμενο την Επανάσταση του 1821 και προβλέπεται να διδαχθεί σε 14 διδακτικές ώρες, όσες ακριβώς είναι και οι θεματικές ενότητες που ορίζει το ΑΠΣ.
Είναι φανερό ότι αυτή η ευρεία αναδιάταξη των θεματικών ενοτήτων στοχεύει στη διαφοροποίηση της διδακτέας ύλης, από μόνη της συνιστά δε αλλοίωση των υποδείξεων του ΑΠΣ.
Παρατηρούμε ότι στην Ενότητα προτάσσεται ένα μη προβλεπόμενο από το ΑΠΣ κεφάλαιο: «Η προετοιμασία του Αγώνα: Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός».
Η σκοπιμότητα αυτού του εμβόλιμου κεφαλαίου είναι εμφανής: Δι’ αυτού προωθείται η άποψη που εμφατικά δηλώνει ο τίτλος του, πως η Επανάσταση του 1821 προετοιμάστηκε πνευματικά και κατέστη δυνατή πρωτίστως χάρη στον Ευρωπαϊκό και τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό.
Έμμεσα, δηλαδή, προβάλλεται ο –κατά ένα μέρος μόνο αληθής– ισχυρισμός πως η επανάσταση προετοιμάστηκε και ξέσπασε μόνο εφόσον και στον βαθμό που ο ελληνικός λαός άρχισε να προσχωρεί στις ιδέες του Διαφωτισμού, αποστασιοποιούμενος από τις ελληνορθόδοξες πνευματικές του παρακαταθήκες και την επιρροή της Εκκλησίας. «Οι διαφωτιστικές ιδέες – γράφουν– συναντούν και αντιδράσεις. Αντιδρούν κυρίως μέλη κοινωνικών ομάδων που κατέχουν υψηλά αξιώματα».
Θα αρκούσε, όμως, και μόνη η υπενθύμιση των κινημάτων των αδερφών Ορλώφ, του Λάμπρου Κατσώνη και του Θύμιου Βλαχάβα, που έλαβαν χώρα μερικές δεκαετίες ή μερικά χρόνια προ της Επανάστασης του 1821, για να διαψευστεί, όχι η αλήθεια, αλλά η άκρα μονομέρεια των παραπάνω ισχυρισμών.
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και η Επανάσταση στη Μολδοβλαχία.
Διδακτικοί στόχοι του ΑΠΣ:
4 Να κατανοήσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Επανάστασης στη Μολδοβλαχία, τους λόγους για τους οποίους αποφασίστηκε ν’ αρχίσει από εκεί ο Αγώνας, και τα αποτελέσματά του.
4 Να εκτιμήσουν την αυτοθυσία των αγωνιστών, τους λόγους της αποτυχίας και τις επιπτώσεις που είχε αυτή η Επανάσταση.
Θεματική ενότητα του ΑΠΣ:
• Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κηρύσσει την Επανάσταση στη Μολδοβλαχία.
Παρατηρήσεις
Το νέο βιβλίο δεν αναφέρει επί του θέματος παρά μόνο τα εξής:
«Τον Φεβρουάριο του 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κηρύσσει την επανάσταση στη Μολδοβλαχία. Στρατολογεί νέους, συγκροτεί τον Ιερό Λόχο, αλλά χάνει τη μάχη στο Δραγατσάνι και η επαναστατική αυτή κίνηση τερματίζεται».
Παρατηρούμε ότι το κείμενο αποκλίνει από τα προβλεπόμενα στο ΑΠΣ, διότι:
α) Δεν αναφέρει για ποιους λόγους ο Αγώνας άρχισε στη Μολδοβλαχία. (Επιπλέον, παραβλέπει ότι το ΑΠΣ ορίζει πως οι μαθητές πρέπει να κατανοήσουν και την έννοια “αντιπερισπασμός”). Η αναφορά αυτή, ωστόσο, είναι αναγκαία προκειμένου οι μαθητές να γνωρίσουν το ευρύτερο επαναστατικό σχέδιο που είχαν καταστρώσει οι Έλληνες. Ωστόσο, το νέο βιβλίο τούς στερεί αυτή τη γνώση.
β) Το σχολικό βιβλίο δεν παρέχει κανένα γνωστικό εφόδιο που θα καθιστούσε ικανούς τους μαθητές μας «να εκτιμήσουν την αυτοθυσία των αγωνιστών, τους λόγους της αποτυχίας και τις επιπτώσεις που είχε αυτή η Επανάσταση», όπως ορίζει ο στόχος του ΑΠΣ.
Τέλος, υπογραμμίζουμε ότι για τη σύλληψη και τον θάνατο του Υψηλάντη στις φυλακές της Αυστρίας δεν λέγεται το παραμικρό.
Η Ελληνική Επανάσταση και η αντίδραση των Τούρκων
Τα κύρια πολεμικά γεγονότα
Παρατηρήσεις
4 Με δύο μόνο κεφάλαια, που αντιστοιχούν σε δύο μόλις ωριαία μαθήματα, το νέο βιβλίο Ιστορίας διατρέχει τηλεγραφικά το σύνολο των επαναστατικών συμβάντων: την Επανάσταση στη Μολδοβλαχία, την έναρξη του Αγώνα στην κυρίως Ελλάδα, την αντίδραση των Τούρκων και τα κύρια πολεμικά γεγονότα της Επανάστασης.
4 Στο μάθημα 4 «Πολεμικές επιχειρήσεις: 1821-1824» (σελ. 44), το μόνο πολεμικό γεγονός που αναφέρεται –κι αυτό σε δύο μόλις σειρές– είναι η απόκρουση των στρατευμάτων του Δράμαλη από τον Κολοκοτρώνη. Η άλωση της Τρίπολης, οι μάχες στο Βαλτέτσι, στο Πέτα, στην Αλαμάνα, στο χάνι της Γραβιάς, στο Καρπενήσι, η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, η ναυμαχία στον κόλπο του Γέροντα, οι σφαγές στη Χίο, τα Ψαρά και την Κάσο, παρασιωπούνται ολοσχερώς. Εξοβελίστηκαν απ’ το κείμενο κι έγιναν σημάδια επάνω σ’ ένα μικροσκοπικό χάρτη της Ελλάδας (που δεν περιλαμβάνει τη Μακεδονία) και δείκτες σε μια απλή ιστοριογραμμή. Κάποια από τα γεγονότα αυτά υποβιβάστηκαν σε σκηνές πινάκων ζωγραφικής στη σελίδα «Μαθητεία στην Ιστορία».
4 Το επαναστατικό κίνημα του Εμμανουήλ Παπά στη Μακεδονία, τα τραγικά γεγονότα στη Νάουσα κ.ά. θάφτηκαν μες στη σιωπή! Δεν αποτυπώνονται ούτε καν στον μικροσκοπικό χάρτη –δεδομένου ότι δεν περιλαμβάνεται σ’ αυτόν η Βόρειος Ελλάδα3– ούτε καν εκτίθενται στην ιστοριογραμμή!
4 Από τους μαθητές μας αποκρύπτονται οι φρικαλεότητες των Τούρκων μετά την έναρξη της Επανάστασης. Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ και η θανάτωση εκατοντάδων αθώων κι ανυπεράσπιστων κληρικών και λαϊκών στην Κωνσταντινούπολη, την Αδριανούπολη, την Κύπρο, τη Σμύρνη κ.α. αποκρύπτονται!
4 Τα μετέπειτα πολεμικά συμβάντα της Επανάστασης αποσιωπώνται, επίσης, ανενδοίαστα. Παρά τις ρητές προβλέψεις του ΑΠΣ, δεν αναφέρεται απολύτως τίποτα για τα παρακάτω:
α) για το σχέδιο του Κολοκοτρώνη,
β) για τη συμβολή στην εδραίωση της Επανάστασης που είχαν η αντίσταση στη Στερεά Ελλάδα και οι επιτυχίες στη θάλασσα,
γ) για το στρατηγικό σχέδιο, τη στάση και την προσφορά του Μάρκου Μπότσαρη,
δ) για το σχέδιο δράσης του Καραϊσκάκη,
ε) για τα κύρια σημεία της τουρκοαιγυπτιακής συμφωνίας,
στ) για τα σημαντικότερα γεγονότα του 4ου έτους της Επανάστασης, όπως η κατάπνιξη της Επανάστασης στην Κρήτη, η επιτυχία των πυρπολικών στο στενό της Μυκάλης και η ναυμαχία του Γέροντα.
Πέραν αυτών, σημειώνουμε, επίσης, πως:
4 Η καταστροφή της Κάσου και των Ψαρών αναφέρονται τηλεγραφικά σε δέκα μόλις λέξεις.
4 Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη στη Χίο δείχνεται μόνο ως πίνακας ζωγραφικής.
4 Αποσιωπώνται ολοσχερώς σημαντικά στρατιωτικά γεγονότα του 5ου έτους της Επανάστασης, όπως οι μάχες στο Κρεμμύδι, στο Μανιάκι, στους Μύλους, στην Αράχοβα. Ο θάνατος του Παπαφλέσσα και του Καραϊσκάκη δεν αναφέρονται καν.
4 Συμπερασματικά, το νέο βιβλίο παραβλέπει σε βαθμό επαίσχυντο και σκανδαλώδη τους στόχους που ορίζει το ΑΠΣ, αποκρύπτοντας από τους μαθητές βασικές γνώσεις κι εμποδίζοντάς τους ν’ αποκτήσουν τα εφόδια που τίθενται ως σκοποί του μαθήματος της Ιστορίας, που είναι η ανάπτυξη και καλλιέργεια ιστορικής σκέψης, ιστορικής συνείδησης και αυτοσυνειδησίας (βλ. σελ. 184 του ΑΠΣ).
Η πολιορκία και η έξοδος του Μεσολογγίου
Διδακτικοί στόχοι του ΑΠΣ:
4 Να γνωρίσουν τα γεγονότα που σχετίζονται με τη γενναία άμυνα και την έξοδο του Μεσολογγίου.
4 Να εκτιμήσουν την αυτοθυσία, για τη μεγάλη υπόθεση της ελευθερίας του έθνους, των πολιορκημένων στο Μεσολόγγι.
Θεματική ενότητα του ΑΠΣ:
• Η δεύτερη πολιορκία και η έξοδος του Μεσολογγίου.
Παρατηρήσεις
Παραβάλλοντας το περιεχόμενο του βιβλίου προς τους στόχους του ΑΠΣ, διαπιστώνουμε ότι:
4 Η αναφορά στην πολιορκία και την έξοδο του Μεσολογγίου είναι ψυχρή και συνοπτική. Το ΑΠΣ, έχοντας εντάξει στη στοχοθεσία του τις έννοιες “γενναία άμυνα” και “αυτοθυσία”, υποδείχνει ότι αποτελούν ουσιώδεις γνωστικές παραμέτρους της ενότητας. Η παγερή, αποστεωμένη και επιγραμματική αναφορά του βιβλίου σβήνει σχεδόν ολοκληρωτικά το στοιχείο του ηρωισμού, παραβλέπει το αυτοθυσιαστικό μεγαλείο των μαχητών του Μεσολογγίου και παρεμποδίζει την ανάδειξη της ιστορικής σημασίας και του αντίκτυπού του.
4 Το βιβλίο αποσιωπά ότι η Έξοδος κατέληξε σε τραγωδία με χιλιάδες νεκρούς κι αιχμαλώτους. Συμβάντα σαν αυτό με τον Χρήστο Καψάλη ρίχνονται στη λήθη.
4 Ο αντίκτυπος και οι συνέπειες της αυτοθυσίας των μαχητών του Μεσολογγίου για την ελευθερία του έθνους (πανευρωπαϊκή συγκίνηση και αποφασιστική ενδυνάμωση του φιλελληνισμού) παραβλέπονται ολοκληρωτικά στο καθ’ ύλην αρμόδιο κεφάλαιο. Μια αποκομμένη φράση («η πτώση του Μεσολογγίου έχει μεγάλο αντίκτυπο και συγκινεί την κοινή γνώμη των ευρωπαϊκών χωρών») εμφανίζεται εκτοπισμένη δέκα σελίδες παρακάτω, στο κεφάλαιο «Η έκβαση του Αγώνα» (σελ. 56). Η διαχωρισμένη παρουσίαση των δραματικών γεγονότων από τον αντίκτυπο και τις συνέπειές τους αποδυναμώνει τον δεσμό τους και δυσχεραίνει την κατανόησή τους από τους μαθητές.
Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων
Διδακτικοί στόχοι του ΑΠΣ:
4 Να γνωρίσουν τη στάση των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στον Αγώνα.
4 Να προβληματιστούν για το γεγονός της επέμβασης και της ανάμιξης των ξένων σε καίριες στιγμές της ιστορίας του Ελληνισμού, να κάνουν συσχετισμούς και να προβαίνουν σε γενικεύσεις.
4 Να κατανοήσουν τους λόγους που οδήγησαν στην κοινή επέμβαση των Μ. Δυνάμεων και να εκτιμήσουν τις συνέπειες που είχε αυτή.
Θεματικές ενότητες του ΑΠΣ:
• Η στάση των δυνάμεων της Ευρώπης απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση.
• Οι Μεγάλες Δυνάμεις παρεμβαίνουν: Η ναυμαχία στο Ναβαρίνο.
Παρατηρήσεις
Το κεφάλαιο 10: «Η έκβαση του Αγώνα» (σελ. 56), κατά το πλείστον είναι αφιερωμένο στον ρόλο των Μεγάλων Δυνάμεων, πρωτίστως δε στη θετική συμβολή τους υπέρ της αίσιας έκβασης του Αγώνα.
Οι αρνητικές και καταδικαστικές για την Επανάσταση θέσεις της Ιεράς Συμμαχίας αναφέρονται με μεγάλη συντομία, έτσι που η ιστορική σημασία τους μόλις που διαφαίνεται. Ιδιαιτέρως αρνητικά επιδρά το γεγονός ότι οι αποφάσεις της Ιεράς Συμμαχίας γνωστοποιούνται στους μαθητές πολύ ετεροχρονισμένα. Παρατίθενται, δηλαδή, όχι κατά την προετοιμασία και την έναρξη του Αγώνα οπότε οι μαθητές θα διαπίστωναν και θα κατανοούσαν τη δυσμενή σημασία τους για την έναρξη της Επανάστασης μα στο τέλος του, υπό τη σκέπη της θετικής μεταστροφής των Μεγάλων Δυνάμεων και της αίσιας έκβασης του Αγώνα. Έτσι, η έννοια “ανθελληνισμός”, που, σύμφωνα με το ΑΠΣ, θα έπρεπε οι μαθητές να εμπεδώσουν, εξανεμίζεται.
Συμπερασματικά, ο συνολικός χειρισμός της ύλης γίνεται με τρόπο που ο αρνητικός ρόλος που έπαιξαν οι Μεγάλες Δυνάμεις κατά την περίοδο της προετοιμασίας και κατά τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης υποβαθμίζεται, σχεδόν αποκρύβεται. Έτσι, η ιστορική του βαρύτητα εμφανίζεται σοβαρά υποτιμημένη.
4η ΕΝΟΤΗΤΑ:
Η Ελλάδα γίνεται ανεξάρτητο κράτος
Ο Μακεδονικός Αγώνας
Διδακτικοί στόχοι του ΑΠΣ:
4 Να γνωρίσουν τα σημαντικότερα γεγονότα του μακεδονικού αγώνα (1904-1908).
4 Να εκτιμήσουν τη σπουδαιότητα του αγώνα αυτού για τη μετέπειτα ενσωμάτωση της Μακεδονίας στο ελληνικό κράτος.
Θεματική ενότητα:
• Ο Μακεδονικός Αγώνας.
Παρατηρήσεις
Αντίθετα με το προηγούμενο σχολικό βιβλίο, το νέο δεν περιλαμβάνει αυτοτελές κεφάλαιο για τον Μακεδονικό Αγώνα. Στο 2ο κεφάλαιο: «Το εθνικό ζήτημα» (σελ. 71), εντάσσονται οι εξής κύριες αναφορές:
«Με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, μεγάλο μέρος των εδαφών που οι Έλληνες θεωρούν ελληνικά μένουν εκτός ελληνικών συνόρων. Έτσι, τα σύνορα θεωρούνται προσωρινά και η επέκτασή τους γίνεται εθνικός στόχος. (…) Οι ελληνικοί πληθυσμοί είναι αλλού αμιγείς και αλλού διάσπαρτοι σε μεγάλο μέρος της οθωμανικής επικράτειας. Η προσάρτηση των εδαφών αυτών, στα οποία κατοικούν και άλλοι πληθυσμοί που δεν είναι ελληνικοί, προκαλεί ανταγωνισμούς. (…) Η εθνική ολοκλήρωση γίνεται σταδιακά κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα και συνεχίζεται και τον επόμενο αιώνα»4.
Στο Γλωσσάριο του μαθήματος εξηγείται η σημασία των εννοιών, ως εξής:
«Προσάρτηση»: η ένταξη εδαφών στα σύνορα του κράτους.
«Αλύτρωτες»: οι περιοχές που παρέμεναν εκτός ελληνικών συνόρων. Οι πληθυσμοί τους ονομάζονται «αλύτρωτοι» και το ζήτημα «αλυτρωτισμός».
«Εθνική ολοκλήρωση»: η ενσωμάτωση των ελληνικών πληθυσμών στα σύνορα του εθνικού κράτους.
Παρατηρήσεις
4 Στο κείμενο του μαθήματος δεν υπάρχει απολύτως καμία αναφορά στον Μακεδονικό Αγώνα! Ούτε καν λεκτική! Ένας ξερός τίτλος με μικρά γράμματα στην ιστοριογραμμή, στο κάτω μέρος της σελίδας, ανάμεσα σ’ άλλους οχτώ, θυμίζει ταφόπλακα κάτω από την οποία ενταφιάστηκε ο Μακεδονικός Αγώνας!
Εκτός κειμένου, ένα συνονθύλευμα κονιορτοποιημένων και ατάκτως ερριμμένων πληροφοριών, που είναι αδύνατον να διδαχθούν συγκροτημένα, παρατίθενται στη μαθητεία στη ιστορία (σελ. 72, 73).
4 Διαπιστώνουμε ότι το βιβλίο δεν κάνει λόγο για απελευθέρωση –ή έστω ενσωμάτωση– των ελληνικών εδαφών που βρίσκονταν ακόμη υπό τουρκική κατοχή, αλλά για προσάρτηση εδαφών που απλώς οι Έλληνες τα θεωρούν ελληνικά. Με άλλα λόγια, το βιβλίο τηρεί ουδέτερη ή και αρνητική στάση στο ζήτημα της ελληνικότητας της Μακεδονίας, στερώντας από τον μακεδονικό αγώνα την εθνική και ηθική του διάσταση και δικαίωση!
4 Σύμφωνα με το νέο βιβλίο, αλύτρωτες δεν καλούνται οι ελληνικές περιοχές που παρέμειναν υπόδουλες στην τουρκική ή τη βουλγαρική κατοχή, αλλά κάθε περιοχή –η οποιαδήποτε– που παρέμεινε εκτός των ελληνικών συνόρων! Το ίδιο και οι αλύτρωτοι πληθυσμοί. Με τον τρόπο αυτό το νέο βιβλίο υπονομεύει ηθικά, ιστορικά και εθνικά τον αγώνα του ελληνικού λαού και του νεοσύστατου κράτους να συμπεριλάβει εντός των ελληνικών συνόρων –δηλαδή να ελευθερώσει και όχι να προσαρτήσει– αυτές τις περιοχές και τους πληθυσμούς τους.
4 Το νέο βιβλίο διαστρέφει, επίσης, την έννοια της εθνικής ολοκλήρωσης, όπως τίθεται αυτή την ιστορική περίοδο. Δεν πρόκειται, βέβαια, για απλή ενσωμάτωση των ελληνικών πληθυσμών στα σύνορα του εθνικού κράτους, αλλά για το ζήτημα της απελευθέρωσης και ενσωμάτωσης στους κόλπους του νεοσύστατου ελληνικού κράτους των ελληνικών περιοχών και των ελληνικών πληθυσμών που παρέμεναν ακόμη σκλαβωμένες στους Τούρκους.
Χάριν της δήθεν υπέρβασης του εθνοκεντρισμού, οι συγγραφείς διαστρεβλώνουν σκοπίμως βασικές έννοιες και βυθίζουν τους μαθητές μας στη σύγχυση και την αγραμματοσύνη!
5η ΕΝΟΤΗΤΑ
Η Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα
Ο ελληνισμός στη Θράκη, τη Μικρά Ασία και τον Πόντο
Διδακτικοί στόχοι του ΑΠΣ:
4 Να εκτιμήσουν τη συμβολή του ελληνισμού των περιοχών της Θράκης και της Μ. Ασίας στην ανάπτυξη του ελληνικού κράτους.
Θεματική ενότητα του ΑΠΣ:
• Η Θράκη, η Μικρά Ασία και ο Πόντος, κέντρα του Ελληνισμού.
Παρατηρήσεις
Το ΑΠΣ παραθέτει 12 θεματικές ενότητες, για να διδαχθούν σε 15 διδακτικές ώρες. Συνάγεται ότι, για κάθε θεματική ενότητα, υπάρχει η δυνατότητα –και επομένως κρίνεται επιβεβλημένο– να διατεθεί τουλάχιστον μία διδακτική ώρα. Περισσεύουν μάλιστα 3 επιπλέον ώρες.
Ωστόσο, στο νέο βιβλίο, όχι μόνο δεν διατίθεται ούτε μία διδακτική ώρα για την ενότητα «Η Θράκη, η Μικρά Ασία και ο Πόντος, κέντρα του Ελληνισμού», μα πουθενά δεν υπάρχει η παραμικρή νύξη στο θέμα αυτό. Το μόνο που περιλαμβάνει το νέο βιβλίο είναι τέσσερις εικόνες στη «μαθητεία στην Ιστορία» (σελ. 102), που δείχνουν ελληνικές σχολές στη Σμύρνη και την Τραπεζούντα, ένα καφενείο στην Πρίγκιπο κι έναν χορό Ποντίων, στα πλαίσια του κεφαλαίου: «Μικρασία: εκστρατεία και καταστροφή». ΤίποτΕ άλλο!
Οι συγγραφείς του βιβλίου αρνούνται στους μαθητές μας να μάθουν πως η Θράκη, η Μικρά Ασία και ο Πόντος υπήρξαν κέντρα του Ελληνισμού. Αρνούνται, δηλαδή, να συμβάλουν στο να διατηρηθούν στη μνήμη των μαθητών μας οι αλησμόνητες πατρίδες του ελληνισμού. Έτσι, δεν διστάζουν να καταστρατηγήσουν το ΑΠΣ και στον τομέα αυτό.
Η Μικρασιατική Καταστροφή
Διδακτικοί στόχοι του ΑΠΣ:
4 Να γνωρίσουν τα κυριότερα γεγονότα του Μικρασιατικού πολέμου.
4 Να κατανοήσουν ιστορικές έννοιες σχετικές με την ενότητα, όπως: “συνθήκη”, “σύμμαχοι”, “εθνική συμφορά”. να κάνουν συσχετισμούς και να οδηγούνται σε γενικεύσεις.
4 Να κατανοήσουν τους λόγους που οδήγησαν στη Μικρασιατική Καταστροφή.
Θεματικές ενότητες του ΑΠΣ:
• Ο μικρασιατικός πόλεμος καταλήγει σε ήττα των Ελλήνων.
Παρατηρήσεις
Το νέο ΒτΜ, στο κεφάλαιο «Μικρασία: εκστρατεία και καταστροφή» γράφει, για τα δραματικά εκείνα γεγονότα τα εξής:
«Το καλοκαίρι του 1921, ο ελληνικός στρατός επιτίθεται με στόχο την κατάληψη της Άγκυρας. Η πορεία του όμως ανακόπτεται στο Σαγγάριο ποταμό, χωρίς να πετύχει το στόχο του. Ένα χρόνο μετά, οι τουρκικές δυνάμεις, με ηγέτη τον Κεμάλ, επιτίθενται και αναγκάζουν τα ελληνικά στρατεύματα να υποχωρήσουν προς τα παράλια. Στις 27 Αυγούστου 1922, ο τουρκικός στρατός μπαίνει στη Σμύρνη. Χιλιάδες Έλληνες συνωστίζονται στο λιμάνι προσπαθώντας να μπουν στα πλοία και να φύγουν για την Ελλάδα».
4 Οι συγγραφείς μιλούν για τον συνωστισμό του πλήθους στο λιμάνι, για να αποσιωπήσουν προκλητικά τις σφαγές, τις δηώσεις και τον ξεριζωμό που υπέστησαν χιλιάδες άμαχοι Έλληνες της Μικράς Ασίας μετά την ήττα του ελληνικού στρατού! Συνάδει αυτό με την επιστήμη της Ιστορίας; Μήπως οι συμφορές αυτές δεν έχουν ιστορική βαρύτητα; Μήπως δεν ανήκουν στα κυριότερα γεγονότα του Μικρασιατικού πολέμου; Ή μήπως δεν εντάσσονται στην έννοια “εθνική συμφορά”, την οποία, σύμφωνα με το ΑΠΣ, πρέπει οι μαθητές να γνωρίσουν και να κατανοήσουν;
4 Χαρακτηριστικό της σκόπιμης αποσιώπησης των δεινών που υπέστησαν οι Έλληνες είναι και το ακόλουθο γεγονός: «Στη Μαθητεία στην Ιστορία» (σελ. 101), παρατίθεται φωτογραφία ζώντος του εθνομάρτυρα μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου εν μέσω άλλων Ελλήνων. Όλως αναίσχυντα, όμως, αποκρύβουν από τους μαθητές μας τον μαρτυρικό θάνατο που υπέστη στα χέρια των Τούρκων! Απόδειξη του πώς εννοούν οι συγγραφείς την επιστημονική αντικειμενικότητα!
Η Ελλάδα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Διδακτικοί στόχοι του ΑΠΣ:
4 Να γνωρίσουν σημαντικά γεγονότα από τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
4 Να κατανοήσουν τους λόγους για τους οποίους η Ελλάδα βρέθηκε στο πλευρό των συμμάχων.
4 Να διακρίνουν τις αρετές που έδειξαν οι Έλληνες στον πόλεμο αυτό και τη συμβολή τους στην έκβασή του.
Θεματικές ενότητες του ΑΠΣ:
• Η Ελλάδα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
• Η κατοχή και η αντίσταση.
Παρατηρήσεις
Η κατανομή των θεματικών ενοτήτων και η περίσσεια των προβλεπόμενων από το ΑΠΣ διδακτικών ωρών, όχι μόνο επέτρεπαν, μα και επέβαλλαν να διατεθεί μία διδακτική ώρα για τη διδασκαλία καθεμιάς από τις παραπάνω θεματικές ενότητες.
Οι συγγραφείς όμως του βιβλίου αποφάσισαν να μη διδάξουν αυτοτελώς την ενότητα «Η Ελλάδα στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο». Επιπλέον, φρόντισαν να τεμαχίσουν τη σχετική ύλη παραθέτοντάς τη σε δύο διαφορετικά κεφάλαια. Συνολικά, στο θέμα αυτό, αφιερώνουν μόλις πέντε σειρές. Το πλέον απαράδεκτο, όμως, είναι πως, παρά τον ρητά διατυπωμένο στόχο του ΑΠΣ, δεν κάνουν καμία απολύτως αναφορά «στις αρετές που έδειξαν οι Έλληνες στον πόλεμο αυτό και τη συμβολή τους στην έκβαση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου».
Όσον αφορά στη θεματική ενότητα «Η κατοχή και η αντίσταση», επέλεξαν να τη διδάξουν όχι αυτοτελώς, αλλά μαζί με τον εμφύλιο πόλεμο. Στις τρεις όλες κι όλες σειρές που αφιερώνονται στην Αντίσταση, δεν υπάρχει καμία αναφορά σε αρετές και συμβολή των Ελλήνων στην έκβαση του πολέμου. Ούτε το φωτογραφικό κ.ά. υλικό που εκτίθεται στις σελίδες «Μαθητεία στην Ιστορία», τις αναδείχνει.
Τελικά συμπεράσματα
Απ’ όσα εκθέσαμε κατέστη, νομίζω, φανερό ότι οι συγγραφείς του νέου βιβλίου Ιστορίας προέβησαν σε ευρεία παραβίαση των θεματικών ενοτήτων και των διδακτικών στόχων του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών.
Η παραβίαση αυτή συνίσταται σε εκτεταμένες αποσιωπήσεις, αλλοιώσεις και παραχαράξεις του ιστορικού υλικού, με κύριο θύμα την αλήθεια, τα εθνικά δίκαια, την εθνική συνείδηση του λαού μας, καθώς και την πολιτιστική και θρησκευτική του ταυτότητα και παράδοση.
Το βιβλίο αυτό παραβλάπτει καίρια τον σκοπό του μαθήματος της Ιστορίας, που, κατά το ΑΠΣ, είναι η ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης και της ιστορικής συνείδησης των μαθητών.
Κατ’ επέκταση, το νέο βιβλίο Ιστορίας εμφανίζει αισθητή απόκλιση από τις επιταγές του άρθρου 16 του Συντάγματος, το οποίο ορίζει πως η παιδεία έχει ως σκοπό, μεταξύ των άλλων, την ηθική και πνευματική αγωγή των Ελλήνων και την ανάπτυξη της εθνικής τους συνείδησης.
Αφίσταται, επίσης, των σκοπών που υπηρετεί η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση όπως αυτοί ορίζονται από το άρθρο 1 του νόμου 1566. Συγκεκριμένα, αφίσταται της αποστολής της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, η οποία, μεταξύ άλλων, συνίσταται στο να υποβοηθεί τους μαθητές μας, ώστε αυτοί:
4 Να εμπνέονται και να διακατέχονται από πίστη προς την πατρίδα και τα γνήσια στοιχεία της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης (παράγραφος α).
4 Να ενημερώνονται και να ασκούνται πάνω στη σωστή και ωφέλιμη χρήση των αξιών της λαϊκής μας παράδοσης (παράγραφος β).
4 Να συντελούν αποφασιστικά στην πρόοδο του κοινωνικού συνόλου και στην ανάπτυξη της πατρίδας μας (παράγραφος γ).
4 Να σέβονται τις ανθρώπινες αξίες και να διαφυλάσσουν και να προάγουν τον πολιτισμό (παράγραφος δ).
Για τους λόγους αυτούς, το νέο βιβλίο Ιστορίας κρίνεται ακατάλληλο για τη διδασκαλία του μαθήματος στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και πρέπει άμεσα να αποσυρθεί.
Κερατσίνι 10 Δεκεμβρίου 2006
