της Κυβέλης Βερνιέ-Τσιγάρα, από το Άρδην τ. 55, Αύγουστος – Σεπτέμβριος 2005
Χαλεπά τα καλά έστιν όπη έχει μαθείν
Κρατύλος 384β
Ο εικοστός πρώτος αιώνας έφερε την Κίνα στο προσκήνιο. Η αλματώδης οικονομική της ανάπτυξη τραβά σαν μαγνήτης. Μεγάλες εταιρείες και μικροί τυχοδιώκτες συνωστίζονται στην πόρτα του νέου αυτού χρυσωρυχείου. Μερικοί έχουν καταλάβει ότι το κλειδί για ν’ ανοίξει αυτή η πόρτα είναι η εξοικείωση με τον κινέζικο τρόπο σκέψης που περνά από την εκμάθηση της γλώσσας. Διαδικασία επίπονη γιατί τα ιδεογράμματα ορθώνονται μπροστά μας σαν άλλο απροσπέλαστο σινικό τείχος.
Όμως μέσα από τη διαδικασία αυτή ανακαλύπτει κανείς ότι το πραγματικό χρυσωρυχείο της Κίνας είναι η ιδεογραφική της γραφή που πλουτίζει μ’ ένα νέο βλέμμα όποιον καταβάλλει τον κόπο να την μελετήσει. Λόγω της ιδιαιτερότητας της γραφής της, το δίχτυ που έριξε η κινέζικη σκέψη για να πιάσει τον κόσμο είναι διαφορετικό από εκείνο της ελληνικής σκέψης.
Η αλφαβητική γραφή διαχωρίζοντας το σημείο από το νόημα οδήγησε τη σκέψη σε μία διχοτόμηση ανάμεσα στο φαινόμενο και την ιδέα (η περίφημη πλατωνική γραμμή δίχα τετμημένη) και ώθησε στην αναζήτηση μιας κρυφής αλήθειας. Εκτοξεύτηκε πολύ ψηλά σαν ένα βέλος που στοχεύει στόχο απόμακρο.
Η ιδεογραφική γραφή οδήγησε την κινέζικη σκέψη στην αναζήτηση της σχέσης που ενώνει τα πράγματα (το περίφημο πέταγμα της πεταλούδας στο Πεκίνο που έχει επιπτώσεις στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης) διευρύνοντας συνεχώς τους συσχετισμούς. Σαν ένα βότσαλο που σχηματίζει όλο και πλατύτερους κύκλους στο πέλαγος. Στη σύγκριση των δύο αυτών δρόμων έχει αφιερώσει το εμπνευσμένο έργο του ο ελληνιστής και σινολόγος φιλόσοφος Francois Jullien.
“Μια γραμμή και ανοίγει ο ουρανός” διαβάζουμε στην είσοδο του ναού που είναι αφιερωμένος στον Fu-Xi στην πόλη Tian Shui της επαρχίας Gansu.
Ο Fu-Xi είναι ο μυθικός ηγεμόνας που χάραξε τα δύο πρώτα εμβλήματα: μία διακεκομμένη γραμμή και μία συνεχή Γιν και Γιαγκ. Πρώτη γραφή, πρώτη ταξινόμηση του κόσμου σε θηλυκό /αρσενικό. Μια γραμμή χαράζει το χάος όπως η αυγή χαράζει το σκοτάδι.
Στη συνέχεια ο Cangjie, υπουργός του μυθικού Κίτρινου Αυτοκράτορα, εφευρίσκει τα ιδεογράμματα. Έχει δύο ζευγάρια μάτια, ένα για τα σημάδια του ουρανού και ένα για τα σημάδια της γης. Παρακολούθησε τις κινήσεις των άστρων, του ήλιου, της σελήνης, τα ίχνη των ζώων, το πέταγμα των πουλιών και συνέθεσε τα ιδεογράμματα.
Ιστορικά, τα πρώτα ιδεογράμματα έχουν βρεθεί χαραγμένα σε ωμοπλάτες ζώων και καύκαλα χελώνας. Πρόκειται για καταγραφές χρησμών οστεομαντείας. Η πρώτη αυτή γραφή ονομάζεται Jiaguwen και ανήκει στην δυναστεία των Shang 16ος-11ος π.Χ. Στην ίδια εποχή ανήκει και η γραφή Jinwen χαραγμένη σε ιερατικά σκεύη.
Την εποχή των Μαχόμενων Βασιλείων, 5ος-3ος π.Χ., συνυπάρχουν πολλές γραφές με μεγάλες διαφορές μεταξύ τους. Ορισμένοι χαρακτήρες αυτής της περιόδου δεν έχουν ακόμη ερμηνευτεί.
Ο Shi Huangdi ιδρύει την αυτοκρατορία των Qin (221-206 π.Χ.) και ενοποιεί τη γραφή. Είναι η ονομαζόμενη γραφή Xiao Zhuan (μικρή σφραγίδα).
Την περίοδο των Han (206 π.Χ- 220 μ.Χ) έχουμε τη γραφή Lishu (στυλ των γραφιάδων). Στο τέλος της δυναστείας επικρατεί η γραφή Kaishu (κανονική γραφή) που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα.
Το 1956, μία μεταρρύθμιση της γραφής απλοποίησε δύο χιλιάδες ιδεογράμματα.
Η κινέζικη γραφή αποτελείται από χιλιάδες ιδεογράμματα που το καθένα τους αντιστοιχεί σε μία λέξη. Η προφορά τους αλλάζει μέσα στον χρόνο καθώς και από τόπο σε τόπο. Οι χαραχτήρες παραμένουν αναλλοίωτοι.
Υπάρχουν τα απλά ιδεογράμματα που είναι μία απλοποιημένη αναπαράσταση της πραγματικότητας, π.χ ένα δέντρο, ένας άνθρωπος, και τα σύνθετα ιδεογράμματα όπως π.χ. άνθρωπος και δέντρο μαζί που σημαίνει ανάπαυση, αναπαύομαι, αναπαυτικός. η κινέζικη γλώσσα αγνοεί τα μέρη του λόγου. Σε πολλά σύνθετα, το δεύτερο ιδεόγραμμα παίζει βασικά φωνητικό ρόλο.
Ο καθηγητής J. Gernet, στην εισήγησή του στο συνέδριο με θέμα “Γραφή και Ψυχολογία των λαών”, Παρίσι 1963, σημειώνει: “Η κινέζικη ιδεογραφική γραφή περιέλαβε φωνητικά στοιχεία για τον εμπλουτισμό της, όμως η χρήση τους ποτέ δεν πήρε τέτοια διάσταση ώστε ν’ αλλοιώσει την κινέζικη γραφή ως προς την θεμελιώδη αρχή της και να την οδηγήσει στο δρόμο της φωνητικής σημειογραφίας”. Πράγματι, είναι αξιοσημείωτο ότι δεν βρίσκουμε στην Κίνα αυτή την εκπληκτική καταξίωση της ομιλίας, του ρήματος, της συλλαβής ή του φωνήεντος που πιστοποιείται σε όλους τους μεγάλους αρχαίους πολιτισμούς, από τη Μεσόγειο ως τις Ινδίες.
Τα κινέζικα υπήρξαν χωρίς φωνητική μεταγραφή μέχρι τον 17ο αιώνα, οπότε μεταγράφηκαν στα λατινικά από τον Ιησουίτη μοναχό Matteo Ricci.
Στην συνέχεια υπήρξαν διάφορες μεταγραφές. Το 1958, η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας καθιέρωσε το σύστημα μεταγραφής Pinyin.
Στο λεξικό, τα ιδεογράμματα κατατάσσονται με τη βοήθεια 214 ιδεογραμμάτων κλειδιών. Απλοί χαρακτήρες που εκφράζουν βασικές έννοιες όπως νερό, φωτιά, άνθρωπος, δέντρο, χέρι, καρδιά, στόμα κ.λπ. Κάθε κλειδί ανταποκρίνεται σε μία νοητική οικογένεια. Δεκαπέντε κλειδιά ελέγχουν το 50% των ιδεογραμμάτων.
Πόσα ιδεογράμματα υπάρχουν; Το αυτοκρατορικό λεξικό της περιόδου Kangxi (1662-1723) απαριθμεί 42.000. Το λεξικό του 1968, 49.888.
Ένα πέλαγος ιδεογραμμάτων η κινέζικη γλώσσα. Με 2.000 ιδεογράμματα επιπλέει κανείς. Ένα παιδί του δημοτικού γνωρίζει 3.000. Και μία ολόκληρη ζωή μαθαίνει κανείς να κολυμπά στο πέλαγος των ιδεογραμμάτων πηγαίνοντας όλο και πιο βαθιά.
Ένα βέλος και ένα στόμα σχηματίζουν τη λέξη γνωρίζω γιατί όταν γνωρίζω ο λόγος μου αποκτά την ακρίβεια του βέλους που βρίσκει το στόχο του.
Μια καρδιά που την διαγράφει μια γραμμή σημαίνει πρέπει. Ο ήλιος μαζί με τη σελήνη σημαίνει λαμπρός, λάμψη. Αν προσθέσουμε το ιδεόγραμμα του ουρανού σημαίνει αύριο. Συνδυασμός που μαρτυρεί την αισιοδοξία του κινέζικου λαού!
Σιωπηλή ποίηση η κινέζικη γλώσσα γιατί, διατηρώντας τον ιδεογραφικό χαρακτήρα, δεν αποκόπηκε από την φύση των πραγμάτων. Η εικόνα είναι η πρώτη κοινή γραφή.
Με την εικόνα συνέλαβε ο άνθρωπος τον κόσμο αρχικά, τον έκανε δικό του, τον ανέπλασε. Αιχμαλώτισε την ενέργειά του. Τα ιδεογράμματα είναι λέξεις ζωντανές που κρύβουν μέσα τους αυτή την δύναμη. Γι’ αυτό τον λόγο, έως τον εικοστό αιώνα, το ιδεόγραμμα του ονόματος του αυτοκράτορα ήταν ταμπού και απαγορευόταν να χρησιμοποιείται. Ακόμη και σήμερα είθισται να προσφέρεται ένα ιδεόγραμμα ως δώρο.
Εν αρχή ην η γραφή για τους Κινέζους. Βουβή γραφή. Μας μιλά με τη δύναμη της σιωπής.
- Oμότιμη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων VIII,
Πρόεδρος του Ινστιτούτου
για τον Διάλογο του Ελληνικού με τους Ασιατικούς Πολιτισμούς
2 ΣΧΟΛΙΑ
Μόνο δὲν εἶναι “τοῦ”, ἀλλὰ “τῆς” Κυβέλης Βερνιὲ – Τσιγάρα, συναγωνίστριας στὶς προσπάθειες ν’ ἀνοίξει καὶ στὴ χώρα μας ἕνα Τμῆμα Ἀσιατικῶν Σπουδῶν. Ἡ ὁποία, δυστυχῶς, μᾶς ἄφησε ἐδῶ καὶ κάποια χρόνια, ἀφοῦ ὑπέφερε ἕνα διάστημα, ἀπὸ τὴν ἐπάρατο…
Κύριε Παπαλεξανδρόπουλε ευχαριστούμε για την παρατήρηση, και το σφάλμα διορθώθηκε. Και προφανώς οφείλεται στον ¨δαίμονα του διαδικτύου” δεδομένου ότι την κυρία Βερνιέ τη γνωρίζαμε από αρκετά χρόνια οι παλαιότεροι και στο τέλος του άρθρου όπως θα έχετε ήδη δει σημειώνεται και η ιδιοτητά της και προφανώς το φύλο της. Πάντως ευχαριστούμε και πληροφορούμαστε με λύπη μας την απώλειά της.
Γ.Κ.