Ίων Δραγούμης, μία μεγάλη αγκαλιά

13,9K

του Στάθη Κεφαλούρου

          Εξ αφορμής της συμπλήρωσης 100 χρόνων από την δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη, καταθέτουμε σήμερα μία ακόμα προσπάθεια στην κατανόηση ενός πολυσχιδούς Έλληνα. «Είμαι πολλοί» είχε γράψει ο ίδιος ο Ίων Δραγούμης στο ημερολόγιο του. Και όντως πολλοί συχνά μαζεύονται για να μιλήσει ο καθένας για τον Δραγούμη του. Και πάλι όμως ίσως να μην   είμαστε   αρκετοί   για   να   τον   συλλάβουμε   ολόκληρον.  Ακολουθεί η   δική   μου   μικρή συνεισφορά σε αυτήν την προσπάθεια, που έλαβε χώρα πέρυσι στον Ιανό σε μια μεγάλη  εκδήλωση για τον  Ίωνα Δραγούμη,   όπου   μεταξύ   των   προσκεκλημένων   ομιλητών   ήταν   και   ο επικεφαλής του Άρδην, κος Καραμπελιάς.        

          Νέος συνήθιζα να κοιμάμαι με τα βιβλία του Ίωνος Δραγούμη κάτω από το μαξιλάρι μου. Θυμάμαι λοιπόν μεταξύ άλλων πως κάθε φορά που ο Ίων Δραγούμης μιλάει για τον εαυτό του χρησιμοποιεί τη λέξη εθνικιστής και εθνικισμός ενώ όποτε μιλάει – με αγάπη και καθόλου απαξιωτικά  – για τους συμπατριώτες του χρησιμοποιεί  τον λέξη εθνισμό. Γιατί κάνει αυτή τη διάκριση; Γιατί επιφυλάσσει μόνο για κείνον τον εθνικισμό και στους άλλους αποδίδει τον εθνισμό; Δεν είναι νομίζω επειδή χαρακτηρίζεται από πολλούς βιογράφους του εγωλάτρης. Θα τον αδικούσε μια τέτοια εξήγηση. Κάτι άλλο μάλλον συμβαίνει εδώ.   

         Ο Ίων Δραγούμης ήταν ένας επαγγελματίας του έθνους του. Η δουλειά του δηλαδή ήταν το ίδιο το έθνος. Και συμπεριφερόταν απολύτως επαγγελματικά ως προς αυτή την εργασία. Εργαζόταν συστηματικά και  μεθοδικά. Ήταν συνεπής και πάντα στην ώρα του. Για  την ακρίβεια, πέθανε για να’ ναι στην ώρα του. Κατέβηκε άρον άρον από την Κηφισιά εκείνη την πολυτάραχη μέρα αγνοώντας τους φόβους της αγαπημένης του και ριψοκινδυνεύοντας την ζωή του απλά και μόνο για να πάει στο γραφείο του και να γράψει ένα άρθρο, που θεωρούσε σημαντικό. Εν προκειμένω, να καταδικάσει την απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου, η οποία τελικώς στάθηκε η αφορμή για την δολοφονία του. Τραγική ειρωνεία μυκηναϊκού μεγέθους.          

       Ο εθνικιστής λοιπόν Ίων Δραγούμης, ταύτιζε το εγώ με το εμείς. Και αναμφίβολα η ταύτιση αυτή ανάμεσα στο εγώ και το εμείς δεν ήταν αυθαίρετη άρα ούτε και ψυχιατρικά επιλήψιμη. Τα ταξίδια του ήταν αποστολές πατριδογνωσίας. Μελετούσε την ιστορία του τόπου διαρκώς, γινόταν φορέας των ηθών και των εθίμων του. Ζούσε μαζί με το λαό του κάτω   από   πολλές   και   διαφορετικές   περιστάσεις. Έστηνε αυτί στην   κοινωνία. Ανέλυε εξαντλητικά όλα τα δεδομένα και βρισκόταν πάντα  σε   θέση   να  προτείνει,  ίσως   και   να προβλέψει το μέλλον. Γινόταν ντόπιος οπουδήποτε. Γι’ αυτό κι ένας εθνικιστής της εποχής εκείνης μπορούσε   συνάμα να γίνει κι ο καλύτερος  κοσμοπολίτης. Και γι’ αυτό μάλλον ακούγεται τόσο ωραία και αληθινή αυτή η αντίφαση που διαβάζουμε στις βιογραφίες για τον Fernando Pessoa, ένας κοσμοπολίτης εθνικιστής, γράφουν για τον Pessoa.              

       Αν ήσουν στην Βόρειο Ήπειρο, ένιωθες βορειηπειρώτης, αν ήσουν   στην   Ρόδο δωδεκανήσιος, αν  ήσουν στην Κεφαλονιά και μάθαινες πως είχε πρόβλημα η Κύπρος, έτρεχες αμέσως στην Κύπρο. Όχι μόνο από συναισθηματισμό αλλά και γιατί είχε προηγηθεί γνώση της ιστορίας και   κατανόηση της ελληνικής   αγωνίας. Παρακολουθούσες  όλες τις εξελίξεις. Συντηρούσες τα πνευματικά σου εργαλεία αλλά μάζευες και καινούργια από το εξωτερικό ή κι από την εγχώρια πολιτική αγορά. Και ήσουν πάντα σε ετοιμότητα. Όπως δηλαδή ένας σωστός επαγγελματίας.

            Όλα  τα παραπάνω βέβαια θα μπορούσαν να εξηγηθούν και πιο συνοπτικά, εάν σε αυτήν την  μερικές φορές κακώς εννοούμενη, ατυχή και πολλές φορές εκ του πονηρού διατυπωθείσα, ψευδορητορική ερώτηση, «δηλαδή τι θέλετε να μας πείτε ότι εσείς είστε περισσότερο πατριώτης από μένα ;» η απάντηση χωρίς φόβο και πάθος θα μπορούσε να ήταν, «ναι ενδεχομένως να είμαι». Είναι ένα ταλέντο κι αυτό, όπως όλα τ’ άλλα, που κάποιος το ’χει σε μεγαλύτερο βαθμό από κάποιον άλλον. Αν όμως το ιδιαίτερο αυτό ταλέντο, που περιγράψαμε πιο πάνω, να σκέφτεσαι δηλαδή   την χώρα σου διαρκώς ακόμη και την ώρα που τρως και   να   προτείνεις συνεχώς,   το  αντιποιηθούν  και  θελήσουν  να  το  ασκήσουν  και  άλλοι  πολλοί  τότε  πολύ πιθανόν να έχουμε ένα κακό   αποτέλεσμα,   ίσως   και   μια   καταστροφή. Και  δυστυχώς, δυστυχέστατα, όπως πολύ καλά γνωρίζουμε από την ιστορία, το κακό αυτό αποτέλεσμα δεν θα συμβεί για μια στιγμή και σε λίγο θα ξεχαστεί, όπως μέσα σε ένα ωδείο ή πάνω σε μια θεατρική σκηνή αλλά θα πέσει βαρύ πάνω σε μια ολόκληρη χώρα και κοινωνία. Δυστυχώς δεν τον είχαν ακούσει τον Ίωνα Δραγούμη για την μικρασιαστική εκστρατεία.        

           Ο ιστορικός, προπολεμικός εθνικιστής Ίων Δραγούμης προσπαθούσε όσο γινόταν να μπει στη θέση κάθε συμπατριώτη του, πλούσιου ή φτωχού, βόρειου ή νότιου, βυζαντινού ή δυτικόφιλου. Όλοι λοιπόν αγαπούσαν την πατρίδα τους αλλά ο Ίων Δραγούμης γνωρίζοντας τους κινδύνους και κάνοντας τις απαραίτητες διακρίσεις, φύλαγε προσεχτικά τον εθνικισμό μόνο για κείνον και έδινε στους άλλους, τους πολλούς, τον εθνισμό.  Με άλλα λόγια, και να με συγχωρείτε που  σε  μια μεγάλη εκδήλωση για τον Ίωνα Δραγούμη θα παραπέμψω σε κάτι  δικό μου  αλλά  όπως είχα γράψει ήδη από το  2008, «εθνικιστής είναι ένας στους τριάντα χιλιάδες. Αν μετρηθούν περισσότεροι τότε αυτό είναι και αντιεπιστημονικόν και επικίνδυνον».    

          Εάν επιπόλαια κάποιος  εμμείνει στον νεανικό ενθουσιασμό του Ίωνος Δραγούμη για την ένωση όλων των ιταλικών εδαφών κάτω από ένα κράτος , τότε φοβάμαι πως ναι, δικαιούται ,έστω φιλολογικά, να τον επικαλείται η ακροδεξιά. Αν όμως κάποιος άλλος δει βαθύτερα το ώριμο όραμά του για τον βυζαντινό Ελληνισμό τότε θα καταλάβει πως ο Ίων ήταν τελικά μια μεγάλη αγκαλιά, που όλους τους χωρά πέρα από δεξιά κι αριστερά.