της Μ. Καλφοπούλου, από το Άρδην τ. 12, Φεβρουάριος-Μάρτιος 1998
Αρχίζοντας µε γενικές επισηµάνσεις πρέπει να αναφέρω ότι, από το έτος 1989 έως σήµερα, στη χώρα µας κατέφθασαν συνολικά 200.000 άτοµα προερχόμενα από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενώσεως. Για την πραγματική ταυτότητά τους η Κοινή γνώµη είναι ελάχιστα ενημερωμένη, µε αποτέλεσµα –σε συνδυασμό και µε την. πλημµελή κρατική πολιτική που έχει ασκηθεί µέχρι σήµερα για λογαριασµό τοὺς—να µην τους αναγνωρίζονται τα γόµιµα. δικαιώµατά τους Και αυτοί οι ἴδιοι λόγω άγνοιας τόσο του Διεθνούς όσο και του Ἑλληνικού Νόμου να µην είναι σε θέση να τα διεκδικήσουν και να τα προστατεύσουν. Πρόκειται για τους Έλληνες Ποντίους, τους πρόσφυγες για τρίτη και τέταρτη γενεά, η ιστορική πατρίδα των οποίων δεν εντοπίζεται στα εδάφη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, αλλά από την αρχαιότητα ακόµη στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας, στον Πόντο…
Οι διαπιστώσεις αυτές δεν είναι ᾱποκυήµατα της φαντασίας µας. Πριν από λίγα λεπτά ο κ. Παπαθεµελής Και ο Χαϊτίδης, βουλευτές, δήλωσαν ότι πράγματι η Πολιτεία δεν κατάφερε να εξασφαλίσει µέχρι σήµερα για τους νεοπρόσφυγες Ποντίους τις βασικές προῦποθέσεις κοινωνικής ενσωµάτωσής τους, που είναι η εργασία και η Κατοϊκία. Από τους 200.000 νεοαφιχθέντες ένα μικρό ποσοστό, μόλις 10%, εντάχθηκε ύστερα από τις πολλά υποσχόµενες κρατικές παραινέσεις στα προγράµµατα του Ε.Ι.Υ.Α.Π.Ο.Ε. (Εθνικό Ίδρυμα Υποδοχής και Αποκαταστάσεως Παλιννοστούγτων Ομογενών Ελλήνων). Το υπόλοιπο 90% παρέμεινε εκτός ιδρύματος µε τις αιτιολογίες: α) ότι δεν ήταν δυνατόν να γίνουν δεκτοί νέοι δικαιούχοι, εάν αυτοί ήλθαν στην Ελλάδα από ένα ορισµέγο χρονικό σηµείο και µετά, β) ότι το εναποµείναν ποσοστό μπορούσε να βοηθηθεί και από άλλους κρατικούς φορείς (Γενική Γραμματεία Παλιννοστούντων Ομογενών του Υπουργείου Μακεδονίας Θράκης, Νομαρχιακές Επιτροπές κ.ά.).
Ἡ διαίρεση αυτή απετέλεσε μέγιστο λάθος της κρατικής προσφυγικής πολιτικής, διότι εξ αρχής δεν αντιμετώπισε σε ενιαία βάση τους νεοπρόσφυγες, δηµιούργησε εικονικές κατηγορίες «προνομιούχων» Και «μη προνομιούχων», ενίοτε προκάλεσε αντιπαλότητες στις τάξεις των Ποντίων, συνετέλεσε στην κατασπατάληση δημοσίου χρήματος και ᾱποπροσανατόλισε τον ευρύτερο προβληµατισµό για την εξεύρεση σύντομων, ολιγοδάπανων, πρακτικών και μελλοντικά αποτελεσµατικών λύσεων.
Επί του συνόλου των 20.000 ατόμων που εντάχθηκαν ή για να κυριολεκτούµε έγιναν δεκτοί στο Ε.Ι.Α.Π.0.Ε., το µεγαλύτερο ποσοστό –85% περίπου– προωθήθηκε στην περιοχή της Θράκης, ένα 5% παρέμεινε στον Ν. Καβάλας και το υπόλοιπο ποσοστό διασκορπίστηκε στους Νομούς Ημαθίας, θεσσαλονίκης, Φλώρινας, Τρικάλων και Λέσβου.
Η περιοχή της θράκης επελέγη µε το σκεπτικό ότι έπρεπε να ενισχυθεί το υποβαθμισμένο αυτό γεωγραφικό τµήµα της χώρας µας. Με την οκταετή εξέλιξη των πραγμάτων απεδείχθη ότ, α) το Κράτος δεν μπόρεσε να οργανώσει την εγκατάσταση ενός τόσο μικρού αριθμού ατόμων β) µε τα προβλήµατα που εδηµιούργησε η προχειρότητα Και η ανευθυνότητά του στους τοµείς Κυρίως της εργασίας και της εξευρέσεως µονίμου στέγης, η ευαίσθητη περιοχή της θράκης Και η φθίνουσα οικονομικά του Ν. Καβάλας που ανήκουν στην ἴδια περιφέρεια απέκτησαν µία νέα μειονότητα.
Το Ε.Ι.Α.Π.0.Ε. ύστερα από τα προσωρινά κέντρα φιλοξενίας, δηµιούργησε, µε τα «τολς» που είχαν χρησιµοποιηθεί παλαιότερα στην Καλαμάτα, τους ονοµαζόµενους οικισμούς υποδοχής. Απώτερος σκοπός, ύστερα από εξάµηνη παραμονή των Ποντίων σ’᾿ αυτούς, να τους προωθήσει σε Κατοικίες «φυσιολογικές». Αυτό που δεν γνωστοποιήθηκε εξ αρχής, Και στη συνέχεια υποβαθµίστηκε, ήταν το γεγονός ότι για τις Κατοικίες που επρόκειτο να δοθούν δεν υπήρχε σχέδιο να µεταβιβασθούν στους νεοπρόσφυγες κατά κυριότητα αλλά μόγο να παραχωρηθούν, για να τις χρησιμοποιούν αυτοί ως «οιονεί µισθωτές». Εάν ανατρέξει Κανείς στο παρελθόν και θυμηθεί ότι τουλάχιστον στους πρόσφυγες που είχαν έλθει στην Ελλάδα τα ακίνητα τους είχαν παραχωρηθεί µε Καθεστώς πλήρους κυριότητας, αντιλαµβάνεται πόσο σοβαρή είναι αυτή η πολιτική επιλογή.
Στον Ζυγό Καβάλας από το 1991 µέχρι σήµερα, όπως προανέφερα, εγκαταστάθηκο ποσοστό 5% επί του συνόλου, δηλαδή 300. περίπου οικογένειες. Οι άνθρωποι αυτοί ζουν σήµερα σε αναξιοπρεπείς συνθήκες, γκετοποιηµένοι και αντιµετωπίζουν βιοτικά προβλήματα τα οποία αφορούν τους εξής τοµείς: α) τοµέας γλώσσας κα επικοινωνίας, β) τοµέας επαγγελματικής Και οικονοµικής αποκατάστασης, γ) τοµέας στέγης.
Οι τρεις αυτοί τοµείς άµεσα συναρτώνται µεταξύ τους Και µάλιστα σε τέτοιο σηµείο, ώστε τα προβλήματα που εμφανίζονται στον πρώτο να επιφέρουν σοβαρές συνέπειες στην λειτουργία των υπολοίπων. Είναι αυτονόητο ότι, εάν κάποιος δεν γνωρίζει την γλώσσα, δεν µπορεί να επικοινωνήσει µε το κοινωνικό περιβάλλον, δεν µπορεί εύκολα να βρει εργασία, αντιμετωπίζει πάρα πολλά προβλήματα στη διεκπεραίωση απλών ζητηµάτων. Η έλλειψη σωστής επικοινωνίας και η δυσκολία εντάξεώς τους στην παραγωγική διαδικασία τον οδηγούν στην οικονομική αδυναμία, στην περιθωριοποίηση Και ενδεχομένως στην εγκληµατικότητα.
Α) 0 τοµέας της γλώσσας και της επικοινωνίας πρέπει να τονιστεί ότι δεν αφορά µόνο τους ενήλικους, όπως παραπάνω ανέφερα, αλλά και τους ανήλικους, µαθητές Και μαθήτριες της πρωτοβάθµιας Και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οἱ οποίοι βρίσκονται εν µέσω πολυγλωσσικών. ακουστικών Και οπτικών ερεθισμάτων. Ρωσσικά-Ποντιακά στο σπίτι και στην γειτονιά του γκέτο, ελληνικά στο σχολείο, υποχρεωτική επιλογή ξένης γλώσσας (αγγλικά ή γαλλικό) και διδαχή αρχαίων ελληνικών στις τελευταίες τάξεις του Λυκείου. Πρόκειται περί µιας γλωσσικής Βαβέλ. Μία προσπάθεια που ξεκίνησε στο Ζυγό Καβάλας µε τη λειτουργία σχολείου αποκλειστικής διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας επί καθηµερινής βάσεως σε τμήματα ενηλίκων. και ανηλίκων, το έτος 1995 µε απόφαση του Ιδρύματος σταμάτησε και το σχολείο διαλύθηκε. ήµερα, δεν υπάρχει ούτε ο χώρος που το στεγάζει! Έκτοτε το Ε.ΙΥ.Α.Π.0.Ε., η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, η Επιθεώρηση πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και άλλοι φορείς, εκτός της περιορισµένης και πολύ γενικής δραστηριότητας της ΝΕΛΕ Καβάλας, δεν ανέλαβανπρωτοβουλίες για το πρόβλημα αυτό.
Β) Στον τοµέα της επαγγελματικής και οικονοµικής αποκατάστασης τα προβλήµατα επίσης είναι σοβαρά. Μεγάλο ποσοστό ανεργίας, απασχόλησης σε εργασίες που δεν απαιτούν εξειδίκευση, έχουν χαρακτήρα προσωρινό, ᾱµείβονται εξευτελιστικά ύστερα και από καταστρατήγηση των εργασιακών, για άλλους κεκτηµένων, Και το Κυριότερο εξευρίσκονται µόνο µε τα µέσα και τις ικακότητες των Ποντίων χωρίς την κρατική υποστήριξη. Σ’ αυτό συμβάλλει και το γεγονός ότι η Ελληνική Πολιτεία επηρεαζόµενη αρνητικά από τα µικροσυµφέροντα διαφόρων επαγγελματικών τάξεων, συνεχώς προβάλλει διάφορα προσκόµµατα στην αναγνώριση των πτυχίων τους τα οποία προέρχονται από τεχνικές σχολές και είναι ισοδύναμα µε αυτά των δικών µας ΤΕΙ. Τα πτυχία αυτά δυστυχώς µέχρι σήµερα σκοπίµως αναγνωρίζονται µόνο σε επίπεδο Λυκείου. Υπάρχει δηλαδή σκόπιµος υποβιβασµός των εξειδικευμένων επιστημόνων και τεχνιτών (ποσοστό 27% επί του συνόλου των νεοπροσφύγων) σε επίπεδο ανειδίκευτων εργατών. Στον ίδιο τοµέα σηµαντικά είναι τα οικονομικά προβλήµατα αυτών που λόγω ηλικίας δεν εργάζονται, ωστόσο, όµως, δεινοπαθούν, διότι η Πολιτεία µέχρι σήµερα δεν µερίμνησε για την υπογραφή συµβάσεων αµοιβαιότητας µε τα νεοδημιουργηθέντα κράτη στην πρ. Σοβιετική Ένωση . Έτσι δεν υπάρχει αναγνώριση προὔπηρεσίας, δεν χορηγούνται συντάξεις, δεν υπάρχει ασφαλιστική κάλυψη. Εάν σε όλα αυτά προστεθεί Και το γεγονός ότι ο Ν. Καβάλας φθίνει οικονομικά, µε υψηλό ποσοστό ανεργίας και στους ντόπιους, καθίσταται κατανοητό πόσο σοβαρή εἷναι η. οικονομική αδυναμία τους.
Γ) Στον τοµέα της στεγαστικής αποκαταστάσεως, τα πράγματα επίσης δεν είναι Καθόλου ενθαρρυντικά. Ιδιαίτερα για τον Ζυγό Καβάλας θα έλεγα ότι είναι τραγικά. Επί έξι έτη οἱ Πόντιοι περιµένουν. Το ΕΙΥΑΠΟΕ ρίχνοντας στάχτη στα µάτια πρότεινε πριν από ενάμισυ χρόνο τη δαπανηρή για τον ήδη αναιμικό προϋπολογισμό του προσωρινή ενοικίαση από τον ίδιο κατοικιών τρίτων µέχρι να πραγµατοποιηθεί η ανέγερση των προβλεποµένων στο σημερινό χώρο του οικισμού. Το κατασκευαστικό έργο όµως που ξεκίνησε στις αρχές του 1996, δηλαδή ύστερα από πεντάχρονη ψυχοφθόρᾳ παραμονή των Ποντίων στα «τολς» έχει σταματήσει ημιτελές από τις 3-3-1997, λόγω ανεξόφλητων χρεών του ιδρύματος προς την κατασκευάστρια Κοινοπραξία εταιρειών. Αλλά και σε άλλες περιοχές της Θράκης υπάρχει η ἴδια κατάσταση, δηλαδή διακοπή εργασιών ᾱπό τους εργολάβους µέχρι την εξόφληση των οφειλοµένων προς αυτούς χρεών. Με λίγα λόγια έχουµε το σπάνιο φαινόµενο στα ελληνικά χρονικά αναλήψεως δημοσίων έργων, ο εργολάβος να είναι συνεπής, τίµιος Και εµπρόθεσµος στις υποχρεώσεις του Και το κράτος να µην είναι! Εάν κάποτε ολοκληρωθούν οι Κατοικίες που άρχισαν να κατασκευάζονται, δεν θα µπορούν να στεγάσουν όλους τους Ποντίους τουλάχιστον στον Ζυγό Καβάλας, διότι είναι λιγότερες από το συνολικό αριθµό των οικογενειών που υπάρχουν. Όπως προανέφερα έχουμε 300 οικογένειες, κατοικίες όµως µόνο 113 Και αυτές ημιτελείς. Το γενικό σύνολο αυτών που κατά χρήσι µόνο έχουν αποκατασταθεί από το Ε.ΙΥ.ΑΠ.Ο.Ε σε σχέσι µε τον χρόνο λειτουργίας του από το έτος 1990 Και τα δισεκατομμύρια που πέρασαν από τα ταµεία του για το σκοπό αυτό είναι µηδαµινό, μόλις 20%. Οι επαφές και οἱ συζητήσεις που είχαν µέχρι σήµερα οἱ νεοπρόσφυγες του Ζυγού για το ζήτηµα κατέληξαν είτε στην παροχή αόριστων υποσχέσεων είτε στην προβολή του ισχυρισµού αναρµοδιότητας του φορέα στον οποίο απευθύνθηκαν είτε στην σιωπηρώς ευγενική αποχή εκείνων που δεν ήθελαν να αγγίξουν καθόλου το πρόβλημα αλλά και παράλληλα να µην έχουν πτώσι της δηµοτικότητάς τους.
Οι αριθμοί κραυγάζουν, όπως και οι Πόντιοι, που το µέλλον για αυτούς διαγράφεται ζοφερό µέσα από τις λαµαρίνες. 0 προὐπολογισμός του Ιδρύματος 4,5 δισ. εκ των πραγμάτων αδυνατεί να καλύψει τις υποχρεώσεις του για λειτουργικά έξοδα ποσού 2,5 δισ. Και για ενοίκια κατοικιών που δεν βρίσκονται στους οικισμούς τουλάχιστον 1 δισ. Το υπολειπόµενο ποσό του 1 δισ. µε τους σημερινούς ρυθμούς δεν µπορεί να καλύψει τις δαπάνες στεγαστικής αποκατάστασης των υπολοίπων νεοπροσφύγων ούτε εντός της προσεχούς εικοσαετίας!!
Λύσεις υπάρχουν και έχουν προταθεί πολλές φορές.
Ενδεικτικά: α) Στον τοµέα της γλώσσας οργανωμένη, συνεχής και συστηµατική, Καθ᾽ όλο τον χρόνο και όχι για ένα ή δυο µήνες, διδασκαλία της Ελληνικής. Ειδικά για τους ανηλίκους πρέπει να υπάρξει πρόνοια όχι µόνο να φοιτούν στο ίδιο σχολείο µε τους ντόπιους αλλά και οι επί πλέον ώρες διδασκαλίας να είναι ενσωματωμένες στο γενικότερο πρόγραμµα σπουδών ώστε να µην προκαλούνται κοινωνικές διακρίσεις. β) Στον τοµέα της επαγγελματικής Και οικονοµικής αποκαταστάσεως µπορούν να υπογραφούν οἱ συμβάσεις αµοιβαιότητας, να ρυθμιστεί το ζήτηµα των περιουσιών που εγκατέλειψαν σε µη εµπόλεµες περιοχές της πρ. Σ. Ενώσεως οι νεοπρόσφυγες, να αναγνωρισθούν τα πτυχία σπουδών στο επίπεδο που τους αναλογεί, να επιδοτηθούν οι εργοδότες που θα προσλαμβάνουν Ποντίους και να υπάρξει αυστηρός έλεγχος για την τήρησι της εργατικής νομοθεσίας. Μετά την καταγραφή των επαγγελματικών ειδικοτήτων των νεοπροσφύγων στην οποία προχώρησε πρόσφατα αλλά µε καθυστερησι επτά ετών η Γενική Γραμματεία Παλιννοστούντων Οµογενών του Υπουργείου Μακεδονίας θράκης µπορεί να υλοποιηθεί ευχερέστερα η ρύθμισις περί υποχρεωτικής προσλήψεως ενός ποσοστού Ποντίων νεοπροσφύγων στο σύνολο των Κάθε φορά προσληπτέων υπαλλήλων στο Δημόσιο, νπδδ και στους κρατικούς οργανισμούς, όπως επίσης να υπάρξει και αναλογική εφαρµογή του Ν.1648/1986 και της συναφούς µε αυτόν νομοθεσίας που τον συµπληρώνει νόµος ο οποίος αφορά την προστασία των πολεμιστών, αναπήρων, θυμάτων πολέμου και µειονεκτούντων ατόµων και προβλέπει την υποχρεωτική πρόσληψη αυτών σε ποσοστό 4% επί των προσληπτέων σε επιχειρήσεις ή εκμεταλλεύσεις κυρίως του Ιδιωτικού τοµέα, όταν οἱ τελευταίες απασχολούν προσωπικό ανω των 50 ατόμων. γ) Για την επίλυση του στεγαστικού µπορεί να αξιοποιεί υπέρ των νεοπροσφύγων µέρος της ανταλλάξίµης περιουσίας που έχει εναποµείνει και κινδυνεύει να χαθεί µε ευθύνη της πολιτικής ηγεσίας, η οποία επιθυµεί µέσω αυτής να κλείσει τις τρύπες του κρατικού προὔπολογισμού ᾱποχαρακτηρίζοντάς την. Οι νεοπρόσφυγες Πόντιοι είναι άλλωστε δικαιούχοι αυτής βάσει του άρθρου 3 παρ. 1 εδ. Α’ της Συνθήκης της Λωζάννης και αυτό το γεγονός επιμελώς αποσιωπείται. Επίσης µπορεί να ακολουθηθεί η διαδικασία της αυτοστεγάσεως µε τη µεταβίβασι κατά κυριότητα οικοπέδων, τη χορήγησι άτοκων δανείων, τη δωρεάν παροχή της Κρατικής τεχνογνωσίας και άλων κρατικών διευκολύνσεων, καθώς από την παράλληλη υποστήριξι της νοµαρχιακής Και τοπικής αυτοδιοικήσεως. Ειδικά για τους νεοπρόσφυγες στον Ζυγό Καβάλας υπάρχει το πλεονέκτηµα ὅτι ο οικοπεδικός χώρος ήδη υφίσταται και εάν αξιοποιηθεί προς αυτήν την κατεύθυνσι, µπορεί να οδηγήσει στην επίλυση του συγκεκριμένου προβλήματος,
Η. Μαρία Καλφοπούλου εἶναι δικηγόρος του “Συλλόγου Ποντίων Ζυγού Καβάλας”, και το κείµενο αποτελεί µέρος της εισήγησής της στη διηµερίδα του Ταμιείου θρόκης, 29-30/11/1997.
