του Ν. Χαραλαμπίδης, από το Άρδην τ. 23, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2000
Κι όμως, το ποτάμι μπορεί να γυρίσει πίσω
Πέρασαν κιόλας δύο χρόνια από τότε που για πρώτη φορά ακούσαμε κάποιους να μιλάνε για μεταλλαγμένους οργανισμούς και για φυτά Φρανκενστάϊν. Είναι αλήθεια ότι στην αρχή υπήρξε έκπληξη αλλά και δυσπιστία. Έκπληξη γιατί όλα αυτά έμοιαζαν τόσο μακρινά και εξωπραγματικά. Δυσπιστία γιατί όλοι οι κίνδυνοι φαίνονταν να βρίσκονται στη σφαίρα του πιθανού. Δεν είχαμε «ούτε ένα νεκρό από μεταλλαγμένα προϊόντα» που να πείθει για του λόγου το αληθές. Αντιθέτως, είχαμε αρκετούς επιστήμονες που μας καθησύχαζαν και άλλους πάλι που μιλούσαν για τον «μονόδρομο της ανάπτυξης», για «το μέλλον που δεν μπορούμε να αποφύγουμε, για «τον κίνδυνο να απομονωθούμε από τις διεθνείς εξελίξεις». Κι όμως, οι διαμαρτυρίες συνεχίστηκαν, ιδαίτερα έντονες, στην Ευρώπη. Σήμερα το σκηνικό είναι διαμορφωμένο με τρόπο που κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει… δυο χρόνια πριν.
Μια σύντομη αναδρομή
Το φθινόπωρο του 1996 ξεκίνησε η μαζική εισαγωγή των πρώτων μεταλλαγμένων (γενετικά τροποποιημένων ή τεχνητά μεταλλαγμένων ή γενετικά μεταλλαγμένων) προϊόντων στις αγορές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πέρασαν δύο χρόνια από τη στιγμή που μια καινούργια κατηγορία τροφίμων ήρθε να ταράξει την ήδη ταλαιπωρημένη εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων καταναλωτών στους θεσμούς και στους ελεγκτικούς μηχανισμούς. Πέρασαν ήδη δυο χρόνια από τη στιγμή που η Greenpeace ξεκίνησε τη διεθνή εκστρατεία της, με σύνθημα “Να μη γίνουμε πειραματόζωα”, ενάντια στη χρήση γενετικά μεταλλαγμένων οργανισμών στα τρόφιμα. Πολλοί ήταν αυτοί που έλεγαν ότι όλη η προσπάθεια είναι μάταιη. Πολλοί ήταν αυτοί που υποστήριζαν ότι δεν μπορούμε να “γυρίσουμε το ποτάμι πίσω”. Άλλοι πάλι έλεγαν ότι τα μεταλλαγμένα προϊόντα είναι το μέλλον της γεωργίας, ενώ άλλοι ισχυρίζονταν ότι είναι απολύτως ασφαλή και ότι η απελευθέρωση μεταλλαγμένων οργανισμών στο περιβάλλον είναι μια απολύτως ελεγχόμενη τεχνολογία.
Σήμερα, η απελευθέρωση μεταλλαγμένων οργανισμών και η χρήση τους στα τρόφιμα, απασχολεί την πλειοψηφία των καταναλωτών, των εισαγωγέων, μεταπωλητών και βιομηχανιών τροφίμων, ενώ έχει επίσης απασχολήσει επανειλημμένως τον πολιτικό κόσμο, το υπουργικό συμβούλιο και τον πρωθυπουργό. Η διεθνής βιβλιογραφία επιβεβαιώνει όλες τις ανησυχίες που στην αρχή φάνταζαν υπερβολικές. Στα αντίστοιχα επιστημονικά έντυπα εμφανίζονται συνεχώς νέα στοιχεία που καταδεικνύουν ότι η εφαρμογή της τεχνολογίας αυτής στα τρόφιμα και τις καλλιέργειες εκθέτει την ανθρώπινη υγεία και το φυσικό περιβάλλον σε ανυπολόγιστους κινδύνους. Για τους λόγους αυτούς εξάλλου ορισμένες Ευρωπαϊκές χώρες (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα) προχώρησαν στην μονομερή απαγόρευση της εισαγωγής συγκεκριμένων μεταλλαγμένων οργανισμών, παρά την έγκριση που αυτοί έλαβαν για την EE.
Η σήμανση των μεταλλαγμένων τροφίμων τέθηκε σε ισχύ από την 1 η/ 9/98 (με δυο χρόνια καθυστέρηση), κάτι που κάθε άλλο παρά καθησύχασε τους καταναλωτές. Η σχετική νομοθεσία απαλλάσσει της υποχρεωτικής σήμανσης περίπου το 90% των συσκευασμένων τροφίμων που περιέχουν παράγωγα μεταλλαγμένης σόγιας και καλαμποκιού. Η ίδια νομοθεσία δεν κάνει κουβέντα για το διαχωρισμό των μεταλλαγμένων προϊόντων από τα συμβατικά, στερώντας από τους καταναλωτές τη δυνατότητα επιλογής.
Όμως η αντίδραση καταναλωτών, περιβαλλοντικών οργανώσεων, επιστημόνων κ.ά. καλά κρατεί.
Οι αντιδράσεις
Το Συμβούλιο Επικρατείας της Γαλλίας, ύστερα από προσφυγή της Greenpeace, ανακάλεσε την άδεια για καλλιέργεια μεταλλαγμένου εντομοκτόνου καλαμποκιού, της εταιρείας Novartis. (Την άδεια είχε δώσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ύστερα από αίτηση της Γαλλίας). Το σκεπτικό στηρίχτηκε στο γεγονός ότι στο σχετικό φάκελο δεν υπήρχαν στοιχεία για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία από το γονίδιο αντοχής σε αντιβιοτικά, που περιέχει το καλαμπόκι της Novartis.
Ο υφυπουργός ΠΕΧΩΔΕ κ.θ.Κο-λιοπάνος προσυπόγραψε τη σχετική εισήγηση η οποία ζητάει την απαγόρευση εισαγωγής και καλλιέργειας της μεταλλαγμένης ελαιοκράμβης, επειδή “ενέχει κινδύνους για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον της χώρας”.
•1,2 εκατομμύρια πολίτες της Αυστρίας (25% του πληθυσμού) ζήτησαν από την κυβέρνηση την απαγόρευση των γενετικά μεταλλαγμένων οργανισμών από τη γεωργία και τα τρόφιμα.
•Η Greenpeace, με τη συνεργασία αγροτών από τη Γαλλία και τη Γερμανία, συνέλεξε ένα τόνο μεταλ-
λαγμένου καλαμποκιού το οποίο και εναπόθεσε μπροστά από τα κεντρικά γραφεία της Novartis στην Ελβετία. Το αίτημα για να σταματήσει η καλλιέργεια του μεταλλαγμένου καλαμποκιού διατυπώνεται και από ενώσεις παραγωγών, αγροτικούς συνεταιρισμούς, εκατοντάδες επιστήμονες κ.λπ.
•Στην Αγγλία, η κυβέρνηση αποφάσισε την εφαρμογή τριετούς απαγόρευσης καλλιέργειας εντομοκτόνων μεταλλαγμένων φυτών (π.χ. καλαμπόκι).
•Στην Ελλάδα, η οργανωμένη και δυναμική αντίδραση αγροτών και βιομηχανιών επεξεργασίας ντομάτας, ακύρωσε (κατάστρεψε) τις πειραματικές καλλιέργειες ντομάτας της εταιρείας Zeneca.
•Στην Ιταλία, η Greenpeace αποκάλυψε ότι η πολυεθνική Monsanto δεν τηρεί τους κανονισμούς ασφαλείας στις πειραματικές καλλιέργειες μεταλλαγμένου καλαμποκιού και ζήτησε από την κυβέρνηση να σταματήσει τα ανεξέλεγκτα πειράματα.
•Έρευνα της Greenpeace στη Γερμανία αποκάλυψε ότι το μεταλλαγμένο καλαμπόκι “επιμολύνει” γειτονικές καλλιέργειες συμβατικού καλαμποκιού.
•Μεγάλες αλυσίδες πολυκαταστημάτων διαφημίζουν την πρόθεσή τους να διατηρήσουν τα ράφια τους “καθαρά” από μεταλλαγμένα προϊόντα. Στην Αυστρία αυτό κάνουν όλες οι μεγάλες αλυσίδες supermarket.
•Μεγάλοι εισαγωγείς σόγιας προχώρησαν στο διαχωρισμό της μεταλλαγμένης σόγιας, ώστε να μπορέσουν να ικανοποιήσουν τη ζήτηση που υπάρχει για φυσική (συμβατική) σόγια.
•Η αντίδραση επεκτείνεται και εκτός Ευρώπης, (Ιαπωνία, την Ινδία, τις ΗΠΑ, τη Βραζιλία, την Ταϊλάνδη κ.ο.κ.)
Η βιομηχανία ανασυγκροτείται και αντεπιτίθεται
Μπροστά σε αυτό το εχθρικό κλίμα, αυτοί που προωθούν τα μεταλλαγμένα προϊόντα δεν έκατσαν με σταυρωμένα χέρια. Αναγνωρίζοντας ότι η αντίδραση στην Ευρώπη ήταν πολύ πιο έντονη και επίμονη απ’ ότι είχαν υπολογίσει, οι εταιρείες (Monsanto, AgrEvo, Zeneca, Novartis κλπ) κατέφυγαν στις συμβουλές «ειδικών διαχείρισης κρίσεων». Ακολουθώντας τις συμβουλές τους προσπάθησαν να ξεπεράσουν την κρίση υπερτονίζοντας τα οφέλη από τη χρήση της γενετικής μηχανικής στην ιατρική ή την αυστηρότητα των ελέγχων που δεν δικαιολογούν την παραμικρή ανησυχία για τα συγκεκριμένα προϊόντα. Ματαίως όμως.
Ταυτόχρονα χρησιμοποιούνται έντονες πολιτικές πιέσεις. Τα επενδεδυμένα συμφέροντα και τα αναμενόμενα κέρδη από την κατάκτηση μέρους της παγκόσμιας αγοράς τροφίμων δεν αφήνουν περιθώρια για … ευγένειες. Στοιχεία που βλέπουν το φως της δημοσιότητας δείχνουν ότι οι πιέσεις έρχονται από πολύ ψηλά. Ο πρόεδρος Κλίντον, ύστερα από έντονες πιέσεις της βιομηχανίας, πιέζει με τη σειρά του τον Τόνυ Μπλερ, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή κ.ο.κ. Στην Ελλάδα, στελέχη της κυβέρνησης δηλώνουν ότι δέχονται μεγάλες πιέσεις από την αμερικανική και άλλες πρεσβείες. Απ’ ότι φαίνεται, παραμένει ζητούμενο το ποιος καθορίζει το αυριανό μενού μας.
Παρ’ όλα αυτά, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η αντίδραση οργανώσεων και απλών πολιτών, αντί να ατονεί, εντείνεται. Στην προσπάθειά της να ανατρέψει αυτό το αρνητικό κλίμα, η Monsanto ξεκίνησε, το καλοκαίρι, διαφημιστική εκστρατεία με ολοσέλιδες καταχωρήσεις στις οποίες εκθείαζε τα οφέλη από την εφαρμογή της νέας τεχνολογίας στα τρόφιμα. Μόνο στη Βρετανία, η Monsanto ξόδεψε 500 εκατ. δραχμές για την καλοκαιρινή διαφημιστική εκστρατεία προώθησης των προϊόντων της.
Πριν από λίγες μέρες, έφθασε στα γραφεία της Greenpeace στο Λονδίνο, ένας φάκελος με στοιχεία από μια απόρρητη έρευνα που έγινε για λογαριασμό της Monsanto και αφορούσε τη στάση της ευρωπαϊκής κοινωνίας απέναντι στα γενετικά μεταλλαγμένα προϊόντα και απέναντι στην ίδια τη Monsanto που τα προωθεί.
Ποια είναι η Monsanto
Η Monsanto είναι η τρίτη μεγαλύτερη χημική βιομηχανία των ΗΠΑ, με ετήσια έσοδα 740 εκατ. δολάρια (1995), δηλαδή 207 δισ. δρχ. Μέσα στα τελευταία χρόνια, οι επενδύσεις της Monsanto στη γενετική μηχανική ξεπέρασαν τα 2 δισ. δολάρια (560 δισ. δρχ). Τους τελευταίους μήνες, η Monsanto διέθεσε περισσότερα από 750 εκατ. δολάρια (210 δισ. δρχ) για να αγοράσει άλλες εταιρείες που ασχολούνται με τη γενετική μηχανική, ώστε να αποκτήσει τα αποκλειστικά δικαιώματα των προϊόντων τους. Η Monsanto έχει πραγματοποιήσει διεθνώς τις υψηλότερες επενδύσεις στον τομέα της γενετικής μηχανικής. Το περασμένο καλοκαίρι, μόνο στη Βρετανία, ξόδεψε 500 εκατ. δραχμές για μια διαφημιστική εκστρατεία προώθησης των προϊόντων της, χωρίς μεγάλη επιτυχία όμως, όπως προκύπτει από την έρευνα. Έχει προσλάβει μεγάλες διαφημιστικές εταιρείες για να φτιάξουν το προφίλ των γενετικά μεταλλαγμένων προϊόντων της σε διάφορες χώρες (και στην Ελλάδα), ενώ τα συμφέροντα της προωθούν με θέρμη τόσο η αμερικάνικη κυβέρνηση όσο και οι κατά τόπους Πρεσβείες, ενώ ο σημαντικότερος συμπαραστάτης τους είναι ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, ΑλΓκορ.
Η απόρρητη έκθεση έφθασε στα χέρια της Greenpeace από μια εξαιρετικά αξιόπιστη πηγή, την οποία δεν μπορούμε βεβαίως να αποκαλύψουμε. Για την πιστοποίηση πάντως της αυθεντικότητας της έκθεσης, μπορεί κανείς να επικοινωνήσει είτε με τα κεντρικά ευρωπαϊκά γραφεία της Monsanto στις Βρυξέλλες (τηλ. 0032 2 7764111), είτε με τον συντάκτη της (Greenberg Research Inc. Washington, τηλ. 001 202 5475200, fax. 001 2025447020).
Ποια είναι η Greenberg Research;
Είναι η εταιρεία του Stanley Β. Greenberg, συμβούλου του Μπιλ Κλίντον, του Νέλσον Μαντέλα, του Τόνυ Μπλέρ, του Γκέρχαρντ Σρέντερ κ.ά., καθώς και εταιρειών μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται η Boeing, η BP, η British Airways και φυσικά η Monsanto.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στα τέλη Σεπτεμβρίου 1998 σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και περιελάμβανε συνεντεύξεις με πολιτικούς, εμπόρους, δημοσιογράφους, έρευνα αγοράς και δημοσκόπηση του κοινού. Τα τμήματα της έρευνας που έφθασαν στα χέρια της Greenpeace είναι εκείνα που αφορούν τις δύο μεγαλύτερες ευρωπαϊκές αγορές, της Βρετανίας και της Γερμανίας.
Τι λεει με δύο λόγια η έκθεση:
Ότι η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη είναι σφόδρα αντίθετη στα γενετικά μεταλλαγμένα τρόφιμα και μάλιστα η αντίθεση αυξάνει συν τω χρόνω, παρα τη. προπαγάνδα της Monsanto. Ενδεικτικά, αναφέρουμε το ποσοστό αντίθεσης στα γενετικά μεταλλαγμένα τρόφιμα σε τρεις μεγάλες χώρες:
/Γερμανία 81% (και αναμε-σα στις γυναίκες 86%)
/Γαλλία 64%
/Βρετανία 51%
Υπέρ της εισαγωγής γενετικά μεταλλαγμένων προϊόντων τάσσετο μόνο ένα 16% στη Γερμανία και ενα 12% στη Βρετανία.
Η απόρρητη έκθεση μιλάει για «κατάρρευση» του προφίλ των γενετικά μεταλλαγμένων προϊόντων στο κοινό. Οι έμποροι τροφίμων και τα μεγάλα supermarket είναι εξοργισε με τον τρόπο που η Monsanto χειρίστηκε το θέμα, αφού τους έβαλε αντιμέτωπους με τους καταναλάρχες και άφησε αυτούς να υπερασπιστούν τα γενετικά μεταλλαγμένα προϊόντα κάτι που η ίδια όφειλε να κάνει.. τα προωθήσει στην αγορά. Τα ανώτερα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα διάκεινται εχθρικά στα γενετικά μεταλλαγμένα τρόφιμα σε εντυπωσιακό βαθμό, ενώ η αρνητική τους στάση ενισχύθηκε σημαντικά μέσα στη χρονιά που πέρασε. Σύμφωνα με τη νέα έκθεση, η Γερμανία είναι η χωρα με τη μεγαλύτερη αντίδραση ενάντια στα γενετικά μεταλλαγμένα προϊόντα και την ίδια τη Monsanto, ενώ είναι σαφής η στροφή των καταναλωτών προς τις φυσικές τροφές, η απαίτηση για αυστηρούς ελέγχους όπως επίσης και η αντίληψη ότι τα μεταλλαγμένα προϊόντα στηρίζονται σε μια ανεξέλεγκτη τεχνολογία
Γιατί πρέπει να συνεχίσουμε την προσπάθεια μας
Το γεγονός ότι υπάρχει ιδιαίτερα έντονη αντίδραση από τους Ευρωπαίους καταναλωτές δεν θα πρέπει
μας οδηγήσει στο συμπέρασμα όχι τα μεταλλαγμένα προϊόντα δεν φτάνουν στο πιάτο μας. Μέχρι σήμερα, ο κατάλογος των μεταλλαγμένων προϊόντων των οποίων επιτρέπεται η χρήση ή η καλλιέργεια, συνεχώς μεγαλώνει. Ήδη περιλαμβάνει σόγια, καλαμπόκι, ελαιοκράμβη, πατάτα, τεύτλα, βαμβάκι κ.λπ. Έρευνες και αναλύσεις της Greenpeace στην Ευρώπη αποκάλυψαν ότι δεν ξέρουμε τι τρώμε.
Ίχνη μεταλλαγμένης σόγιας, καλαμποκιού ή ντομάτας ανακαλύφθηκαν στην Ελβετία, τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Αγγλία, την Ολλανδία και τη Δανία, χωρίς σχετική σήμανση, σε προϊόντα όπως σοκολάτες, ψωμί, μέλι, μπισκότα, τσιπς, σκυλοτροφές κ.λπ. Στην Ελλάδα, οι αναλύσεις της Greenpeace αποκάλυψαν την εισαγωγή φορτίου μεταλλαγμένης σόγιας στο λιμάνι του Πειραιά. Αυτή όμως δεν είναι η μόνη περίπτωση εισαγωγής μεταλλαγμένων προϊόντων στη χώρα μας. Δεδομένου ότι, σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία, περίπου το 90% των συσκευασμένων τροφίμων που περιέχουν παράγωγα μεταλλαγμένης σόγιας, δεν υποχρεούνται να φέρουν σήμανση, είναι αυτονόητο ότι καταναλώνουμε εν αγνοία μας τέτοιες ουσίες.
Στο ίδιο αδιέξοδο βρίσκονται τα super markets και οι βιομηχανίες τροφίμων, δεδομένου ότι δεν υπάρχει κάποιος μηχανισμός ο οποίος να εγγυάται για την προέλευση των προϊόντων. 0 ρόλος των διάφορων παλαιών ή νέων φορέων θα κριθεί με βάση το αποτέλεσμα. Μέχρι σήμερα δεν έχει δημοσιοποιηθεί ούτε μια ανάλυση, ούτε ένας κατάλογος από μεταλλαγμένα προϊόντα που εισάγονται και χρησιμοποιούνται στη χώρα μας. Κάθε εφησυχασμός λοιπόν είναι επικίνδυνος.
Αντίστοιχη έλλειψη ενημέρωσης παρατηρείται και σχετικά με τις πειραματικές καλλιέργειες μεταλλαγμένων προϊόντων. Παρά το γεγονός ότι η σχετική νομοθεσία ορίζει σαφώς ότι «σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να παραμένουν απόρρητα τα στοιχεία που αφορούν τον τόπο που θα πραγματοποιηθεί η σκόπιμη απελευθέρωση γενετικά τροποποιημένου μικροοργανισμού», υπάρχουν περιπτώσεις όπου η τοπική αυτοδιοίκηση αγνοεί ότι στην περιοχή πραγματοποιήθηκαν και ολοκληρώθηκαν πειραματικές καλλιέργειες μεταλλαγμένων προϊόντων. Αξίζει να τονίσουμε ότι το Νομαρχιακό Συμβούλιο του Νομού Ημαθίας είχε απορρίψει ομόφωνα την πρόταση για το συγκεκριμένο πείραμα! Είναι σαφές ότι κάποιοι προτιμούν να δουλεύουν «στο σκοτάδι».
Έτσι, ενώ όλες οι επίσημες δημοσκοπήσεις (π.χ. το Ευρωβαρόμετρο) δείχνουν ότι 3 στους 4 Ευρωπαίους (τα ποσοστά είναι αντίστοιχα και για την Ελλάδα) δεν θέλουν τα γενετικά μεταλλαγμένα προϊόντα, κάποιοι επιμένουν να επιλέγουν, για λογαριασμό όλων μας, το μέλλον της γεωργίας και της διατροφής. Κάποιοι επίσης επιμένουν ότι η αντίδραση του κοινού οφείλεται στην ελλιπή ενημέρωση και διεκδικούν το δικαίωμα στη «σωστή ενημέρωση για τα οφέλη από την εφαρμογή της νέας τεχνολογίας στη γεωργία». Το θέμα όμως είναι πολύ μεγάλο για να περιοριστεί σε κλειστές συζητήσεις «ειδικών».
Το μεταλλαγμένο μενού του μέλλοντος απασχολεί ημερίδες, συνέδρια, στρογγυλά τραπέζια, συζητήσεις. Το θέμα δεν αφορά μόνο μια ελίτ επιστημόνων. Αφορά τον κάθε πολίτη. Έχουμε όμως πολύ δρόμο μπροστά μας. Η συμβολή όλων μας είναι απαραίτητη. Διεκδικείστε λοιπόν κι εσείς με τη σειρά σας το δικαίωμα στην ενημέρωση και την επιλογή. Ρωτήστε τους προμηθευτές σας. Ζητείστε τους να εξασφαλίσουν φυσικές τροφές.
Η επιμονή όλων μας μπορεί να σταματήσει αυτό που μέχρι τώρα έμοιαζε ανίκητο. Η σωστή και τεκμηριωμένη ενημέρωση μας βοηθάει να αποφύγουμε “παγίδες”. Μόνο η προσπάθεια και η επιμονή όλων μας μπορεί να εγγυηθεί ένα μέλλον απαλλαγμένο από φυτοφάρμακα και μεταλλαγμένα προϊόντα, ένα μέλλον όπου η ανθρώπινη υγεία και το φυσικό περιβάλλον δεν θα αποτελούν αντικείμενο πειραματισμού στα χέρια πανίσχυρων πολυεθνικών.
*Υπεύθυνος της εκστρατείας του ελληνικού γραφείου της Green-peace ενάντια στα γενετικά μεταλλαγμένα τρόφιμα. Για περισσότερες πληροφορίες: τηλ. 3806 374.
