του Σ. Δημόπουλου, από το Άρδην τ. 27, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2000
Από τις Εκδόσεις “Ποιότητα” εκδόθηκε μια ενδιαφέρουσα μελέτη από τον καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου Χαράλαμπο Παπασωτηρίου με τίτλο Βυζαντινή υψηλή στρατηγική. Η περίοδος που αναλύεται στο συγκεκριμένο πόνημα ξεκινά από τον 6ο αιώνα, την εποχή δηλαδή του Ιουστινιανού, και καταλήγει στην δύση της Μακεδονικής δυναστείας τον 11ο αιώνα. Αναμφισβήτητα τα ιστορικά γεγονότα που ^” λαμβάνουν χώρα στην συγκεκριμένη περίοδο, που αποτελεί και το μεγαλύτερο τμήμα της ιστορικής διαδρομής της “Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας”, ή Βυζαντινής όπως τελικά βαφτίστηκε από την δυτική ιστοριογραφία και παρέμεινε τελικά ως η επίσημη ονομασία της, είναι γενικά γνωστά. Η συμβολή όμως του βιβλίου έγκειται στην προσπάθεια επεξήγησης και ανάδειξης των πολιτικών και στρατιωτικών συμβάντων με κλειδί τις θεωρίες της ρεαλιστικής σχολής των διεθνών σχέσεων. Η στρατηγική ανάλυση διαπερνά όχι μόνο τις κινήσεις στο στρατιωτικό επίπεδο αλλά όλες τις παραμέτρους και τους παράγοντες που επιδρούν στις διεθνείς σχέσεις. Αυτό σημαίνει όμως ότι περιλαμβάνει την στρατιωτική στρατηγικη, την οικονομική διάσταση, την εσωτερική πολιτική, την διεθνή νομιμοποίηση και την διπλωματία.
Για την κατανόηση του τρόπου προσέγγισης των δεδομένων ο συγγραφέας παραθέτει μια εκτεταμένη εισαγωγή με την ανάλυση της θεωρίας της υψηλής στρατηγικής που αποδεικνύει την διαχρονικότητα του πυρήνα των βασικών παραγόντων που διαμορφώνουν την υψηλή στρατηγική, πράγμα που αποδεικνύεται και από τις συγκρίσεις με διαφορετικές ιστορικές εποχές και ηγετικές δυνάμεις όπως την Ισπανία του 17ου αιώνα, την Γαλλία του 18ου, την Βρετανική αυτοκρατορία, αλλά και τις ΗΠΑ με την Σοβιετική Ένωση στην σύγχρονη εποχή. Σίγουρα θα προκαλέσει την έκπληξη στον αναγνώστη η ευελιξία στην άσκηση πολιτικής από τη Βυζαντινή ηγεσία που περιλαμβάνει όλους τους τρόπους προώθησης των στρατηγικών στόχων που ακολουθούνται πια από τις σύγχρονες κρατικές οντότητες.
Η ιδιαιτερότητα, βέβαια, της βυζαντινής περίπτωσης σύμφωνα με τον κ. Παπασωτηρίου “πηγάζει από τον συνδυασμό τριών στοιχείων: Πρώτον το Βυζάντιο αντιμετώπιζε κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του μία δύναμη στρατιωτικά ισχυρότερή του, και ενίοτε περισσότερες από μια. Δεύτερον, το Βυζάντιο υπήρξε παρά ταύτα η μακροβιότερη πρωταγωνιστική δύναμη στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού. Τρίτον, κατόρθωσε να εξαπλώσει τον πολιτισμό του σε μεγάλες απολίτιστες ή ημιβάρβαρες περιοχές του ευρύτερου περιβάλλοντος του με συνέπειες που συνεχίζουν σήμερα να επηρεάζουν τις πολιτιστικές παραδόσεις ενός σημαντικού μέρους της ευρωασιατικής ηπειρωτικής μάζας”.
Παράλληλα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι πλέον η ενασχόληση με την Βυζαντινή αυτοκρατορία επιστημόνων από διαφορετικούς κλάδους, στην πραγματικότητα, καταξιώνει μια ιστορική περίοδο που συκοφαντήθηκε και παραμερίστηκε, εν πολλοίς εσκεμμένα, από την δυτική και ντόπια ιστοριογραφία (με φωτεινές εξαιρέσεις), και είναι πράγματι άξιο απορίας πως μπορεί να διαγραφούν με μανιχαϊστικά σχήματα πάνω από χίλια χρόνια ενός πολιτισμού και μιας αυτοκρατορίας. Ασφαλώς η αντοχή μέσα στον χρόνο και στις συνεχείς απειλές δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο με τις ευφυείς πολιτικές και διπλωματικές επιλογές της αυτοκρατορίας. Ο συνεκτικός κορμός κάθε οντότητας βρίσκεται στο εσωτερικό πολιτισμικό κορμό του που τροφοδοτεί ακατάπαυστα την ζωτικότητά του. Η ανάλυση της πόλης κράτους στην αρχαία Ελλάδα, του Βυζαντίου ή της Κίνας, για παράδειγμα, πάει αντάμα με τον Όμηρο, τους πατέρες της Εκκλησίας ή τον Κομφούκιο αντίστοιχα. Εκεί δοκιμάζονται όλες οι ηγεμονικές δυνάμεις, και κατά πόσο το οικουμενικό τους όραμα εμπνέει τους λαούς των περιοχών της επιρροής τους (όπως οι ΗΠΑ, που εμφανίζονται ως συγκριτικό δείγμα στο βιβλίο αρκετά συχνά). Αναφέρει συγκεκριμένα ο Παπασωτηρίου “το μακροβιότερο επίτευγμα της βυζαντινής υψηλής στρατηγικής ήταν η προώθηση μιας διεθνούς τάξης, βασισμένης στον βυζαντινό πολιτισμό, που εξέφραζε τον αταλάντευτο ιδεολογικό οικουμενισμό του Βυζαντίου”.
Ταυτόχρονα, όμως, είναι επιτακτική ανάγκη να αναδεικνύονται όλες οι πλευρές της κοινωνικής και προσωπικής ζωής όχι μόνο για την κατανόηση της ιστορικής εποχής αλλά κυρίως για την εξαγωγή των χρήσιμων συμπερασμάτων για τις παρούσες συνθήκες. Χωρίς την κατανόηση των συσχετισμών και των μεταλλαγών στην Βυζαντινή αυτοκρατορία είναι αδύνατον να κατανοήσουμε και την σημερινή θέση της Ελλάδας -και των όμορων βαλκανικών χωρών- στην δεδομένη γεωπολιτική περιοχή και ακόμη βέβαια μέγιστο μέρος των πηγών των αντιλήψεων και των πεποιθήσεων του σύγχρονου ‘Ελληνα.
