του Κ. Χαραλαμπίδη, από το Άρδην τ. 40-41, Ιανουάριος-Μάρτιος 2003
Το κείμενο του Κυριάκου Χαραλαμπίδη που αναδημοσιεύουμε μοιάζει εντελώς προφητικό. Αυτό που πριν τρία χρόνια (το άρθρο
δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Ελεύθερος” στις 26 Μαρτίου 2000) ήταν αδιανόητο, σήμερα ωχριά μπροστά στην πραγματικότητα που αναδύεται με το σχέδιο Αναν
Είναι μια παρατήρηση του Προυστ από το έργο του «Σ’ αναζήτηση του χαμένου καιρού», που την αγκιστρώνει το επιδέξιο μάτι του Σεφέρη. Έχει βέβαια ιδιαίτερη σημασία τι επισημαίνει ο Σεφέρης και τι τον άγγιξε ώστε να νιώσει την ανάγκη να το καταγράψει στις ημερολογιακές του σημειώσεις. Η συγκεκριμένη καταγραφή έγινε στις 7 του Γενάρη 1960, όταν ο Σεφέρης ήταν Πρέσβης της Ελλάδας στο Λονδίνο και είχε ζήσει από κοντά το δράμα της Κύπρου.
Ας δούμε λοιπόν τι ψάρεψε από τον εγκάτοικο της μνήμης, τον Προυστ, ο ποιητής διπλωμάτης:« Άλλοι άνθρωποι έχουν μνήμη και άλλοι δεν έχουν (χωρίς να φτάνουν στη μόνιμη λήθη στην οποία ζουν οι πρέσβεις της Τουρκίας)». Μόνιμη λήθη, «oubli constant», λέει το κείμενο του Προυστ). Ο Σεφέρης φαίνεται πως το βασάνισε το πράγμα, γιατί την άλλη μέρα επανήλθε με την ακόλουθη καταγραφή: «oubli constant» που σημείωσα χτες για τους Τούρκους πρέσβεις (Proust)· το συλλογιζόμουνα το πρωί1 μιμούνται oubli constant, τουλάχιστο – το αντίθετο από μας».
Τόσο μόνο ήταν το σχόλιο του, όμως αυτό είναι αρκετό για να μας δείξει τα μονοπάτια της σκέψης του ενεργού πολίτη ποιητή. Όντας ποιητής είχε τη δυνατότητα να διακρίνει πράγματα που άλλοι δεν έβλεπαν. Μπορούσε να διαισθάνεται καταστάσεις, όπως γίνεται φανερό από υπηρεσιακό σημείωμα του, γραμμένο τη νύχτα της 18ης προς τη 19η Δεκεμβρίου 1958. (Το ενεχείρισε ο ίδιος στον Ευάγγελο Αβέρωφ, τότε Υπουργό Εξωτερικών). Μια βδομάδα αργότερα, με γράμμα του, που βρίσκεται στο αρχείο του, διαφωνούσε με την επιλογή της ελληνικής κυβέρνησης να σφραγίσει το κυπριακό με τις Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου. «Κατά την άποψή του», σχολιάζει η επιμελήτρια του Ημερολογίου του Σεφέρη «Μέρες Ζ», Θεανώ Μιχαηλίδου, «το Κυπριακό δε βρισκόταν σε φάση πρόσφορη για την επιβολή οριστικής λύσης και ενδεχόμενη υποχώρηση στις τουρκικές προτάσεις εγκυμονούσε τον κίνδυνο της μελλοντικής διχοτόμησης του νησιού. Επιπλέον διατύπωνε τη γνώμη ότι το σχέδιο Ζορλού ήταν στην πραγματικότητα χειρότερο από το σχέδιο Macmillan, γιατί επέβαλλε οριστικά πλέον τη «συνεταιριστική» λύση που η ελληνική πλευρά προσπαθούσε να αποτρέψει».
Ώστε λοιπόν ο ποιητής διείδε τον κίνδυνο να οδηγηθεί η Κύπρος στην απώλεια της ανεξαρτησίας της. «Οι Τούρκοι πάνε να συνδυάσουν την ανεξαρτησία με την ομοσπονδία», προειδοποιούσε τον Αβέρωφ, παραμονές των συμφωνιών. Εκείνος θύμωσε μαζί του και -πράγμα απίστευτο!- τον απέκλεισε από τη συνδιάσκεψη της Ζυρίχης. Ο ποιητής έμενε έξω με την πένα στο χέρι, πράγμα που δεν τον εμπόδισε να προστρέχει στην τέχνη, «που κάτι» τέλος πάντων «ξέρει από φάρμακα», και να καταθέτει εκεί τη μόνιμη ανατροπή της λήθης.
Περί λήθης ο λόγος -αυτό που εκείνος έλεγε με το δικό του τρόπο: να μάθουμε «να θυμόμαστε σωστά»-γιατί με τα πολλά που μαγειρεύονται σε τούτα τα ύπουλα χρόνια της φαινομενικής «ειρήνης» (ακόμα και ο Αττίλας εισέβαλε στην Κύπρο ντυμένος το μανδύα της «ειρηνευτικής επιχείρησης) λησμονήσαμε πως έχουμε να κάνουμε με αριστοτέχνες της λήθης. Εννοούμε τους αριστοτέχνες της δικής τους λήθης, που διαφέρει ως προς τούτο από τη δική μας: ότι εκείνοι χειρίζονται τη λήθη τους επιδέξια και πονηρά, καταπώς τους συμφέρει. Και όμως αυτό δεν μπορούσε να ξεφύγει από ένα τίμιο μάτι. Γιατί ο Πρέσβης της Σουηδίας, κάποτε στην Άγκυρα, εκμυστηρεύτηκε στον Έλληνα συνάδελφο του: «Η τουρκική πολιτική στηρίζεται σταθερά σ’ αυτά τα τρία: στο να λέει ψέματα, να μη δίνει τίποτα, και να τα θέλει όλα δικά της». Και τώρα, όσον αφορά τη δική μας μνήμη, δεν θα έλεγα πως «είναι καλύτερα να λησμονήσουμε πάνω σε τούτα τα χαλίκια»· το χρέος μας είναι ν’ ακολουθήσουμε μιαν άλλη σεφερική συνταγή, που μας μαθαίνει τον τρόπο να βλέπουμε «τα πράγματα πίσω από το χρυσάφι και το μετάξι». Αυτός θα είναι «ο δικός μας ήλιος», όπως επιγράφει άλλωστε το ποίημα του ο Σεφέρης, από το οποίο είναι παρμένος ο προηγούμενος στίχος. Ηλιοφάνεια στη σκέψη, σημαίνει να μπορείς να βλέπεις το πλήρες σκοτάδι που σε περιζώνει. Να μην αποστρέφεις τους οφθαλμούς από τη ζοφερή πραγματικότητα. Και ιδού μια επίκαιρη πραγματικότητα, που ωστόσο έχει τη δική της προϊστορία. Την αντιγράφω από τις εφημερίδες (23 Φεβρουαρίου του έτους 2000): «Σύμφωνα με τον τουρκοκυπριακό Τύπο, ο αρχηγός του Ρεπουμπλικανικού Τουρκικού Κόμματος Μεχμέτ Αλί Ταλάτ επέκρινε τον κατοχικό ηγέτη Ραούφ Ντενκτας ότι έχει ‘ορκιστεί για ενοποίηση’ των κατεχομένων με την Τουρκία». Αλίμονο, ποιος αμφιβάλλει γι’ αυτό; Και με τι κουράγιο συνομιλούμε με κείνους που χρησιμοποιούν μια τέτοια επαφή για να μας πάρουν «νόμιμα» το κεφάλι; Εκείνο πάντως που λυτρώνει είναι αυτό που μας παιδεύει περισσότερο’ ή γνώση της γυμνής αλήθειας. Παράδειγμα ο Μουσταφά Ακ-κιντζί, “αντιπρόεδρος” και “υπουργός προεδρίας” του κατοχικού καθεστώτος, που είπε, μόλις πρόσφατα, τα εξής:« Απαιτείται μια λύση που θα επιτρέπει την ύπαρξη δύο κρατών στο εσωτερικό και ενός κράτους στο εξωτερικό». Τι μεσολάβησε ώστε ο “επαναπροσεγγιστής” Ακκιντζί να υπερθεματίζει σήμερα σε εθνικιστικές εμμονές; Το ερώτημα είναι αφελές, καθότι λησμονήσαμε την αρχική επισήμανση του Προυστ. Μιλούσε για τη «μόνιμη λήθη» στην οποία ζουν οι Πρέσβεις της Τουρκίας. Χρειάστηκε ένας άλλος συγγραφέας, για να συλλογιστεί κάποιο πρωί μήπως οι Τούρκοι μιμούνται πως έχουν μόνιμη λήθη – πάει να πει προσποιούνται τους αφασικούς, παρουσιάζουν μια μεθοδική επιλεκτική μνήμη (μνήμη εδώ εξειδικευμένη στη «ανυπαρξία» της εισβολής). Τούτο αποτελεί και την αρτιότερη τεχνική της διπλωματίας· να καμώνεσαι πως δεν καταλαβαίνεις, γνωρίζοντας ακριβώς ότι, με αυτή τη μέθοδο και με τη συστηματική διάβρωση της αντίστασης των εγχωρίων και των ξένων, θα επιτύχεις τον αμετακίνητο στόχο σου: τον διαμοιρασμό του κυπριακού κράτους σε δύο ίσα μέρη. Μπορεί αυτό να φαντάζει σαν ψέμα, όμως οι Τούρκοι έχουν περίτρανα αποδείξει (και πείσει και τους άλλους) ότι το ψέμα στη φαύλη, εκπεσμένη εποχή μας μπορεί ν’ αποτελέσει την πιο μεγάλη αλήθεια.
