του Π. Σίμιτοεκ, από το Άρδην τ. 48-49, Αύγουστος 2004
Η χρηση χημικπν ουσιών για την αύξηση της απόδοσης των αθλητών έγινε γνωστή στην κοινή γνώμη μετά από δύο θανάτους αθλητών, μόλις στη δεκαετία του ’60: του Δανού ποδηλάτη Kurt Jensen που πέθανε στους Ολυμπιακούς της Ρώμης από υπερβολική δόση αμφεταμινών και νικοτίνης και του Βρετανού -επίσης ποδηλάτη- Tommy Simpson, που πέθανε μπρος στα μάτια των χιλιάδων τηλεθεατών του “Γύρου της Γαλλίας” το 1967.
Όπως όμως φαίνεται από τις ενδείξεις1, στεροειδή αναβολικά είχαν χρησιμοποιηθεί εκτεταμένα από τους Σοβιετικούς αθλητές στους Ολυμπιακούς του Ελσίνκι το 1952. Φήμες εξάλλου κάνουν λόγο για χρήση ποικίλων αναβολικών ουσιών στους Ολυμπιακούς του Τόκιο το 1964, ενώ από το
1958 κυκλοφόρησε σε πολλές χώρες το στεροειδές Dianabol.
Πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρ’ όλο που οι ιδιότητες πολλών ουσιών που χρησιμοποιήθηκαν έκτοτε για την αύξηση της απόδοσης των αθλητών ήταν γνωστές, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι έτυχαν τέτοιας χρήσης2.
Το ντόπινγκ3 των αθλητών, για να κάνουμε χρήση του όρου που έχει επικρατήσει διεθνώς, αφού προηγουμένως είχε καθιερωθεί για την περιποίηση των αλόγων στον ιππόδρομο, είναι φαινόμενο που συνδέεται άμεσα με τις εξελίξεις στον αθλητικό χώρο στην μεταπολεμική περίοδο.
Στις συνθήκες αυτές που περιγράψαμε, από άγνωστη πρακτική, το ντόπινγκ θα πάρει τις διαστάσεις επιδημίας που έχει σήμερα.
Την απλή αυτή αλήθεια, όμως, δεν φαίνεται να την έχει αναγνωρίσει η ΔΌ.Ε.
Ουσίες και μέθοδοι που μεγιστοποιούν το κάθε φυσικό αθλητικό προσόν και βελτιώνουν την απόδοση σε κάθε άθλημα του Ολυμπιακού προγράμματος μας δίνουν τη σημερινή εικόνα της παθογένειας του σύγχρονου αθλητισμού.
Στεροειδή αναβολικά για την αύξηση της μυϊκής μάζας στους δρόμους ταχύτητας και σε αγωνίσματα που απαιτούν δύναμη (ρίψεις και άρση βαρών).
Beta blockers, που μειώνουν την αρτηριακή πίεση και αυξάνουν τη σταθερότητα του χεριού στη σκόπευση.
Διουρητικά για την αλλαγή κατηγορίας στην πάλη, το μποξ και την άρση βαρών.
HGH, ερυθροποιητίνη και μεταγγίσεις αίματος για την αύξηση των ερυθρών αιμοσφαιρίων, που βελτιώνουν την απόδοση στα αερόβια αγωνίσματα αποστάσεων.
Αμφεταμίνες για περισσή ενέργεια, ορμόνες κάθε είδους και αναλγητικά, “μάσκες” και συμπληρώματα διατροφής και συνεχή: νέα σκευάσματα, συνθέτουν έναν ατελείωτο κατάλογο χημικών ουσιών κα φαρμάκων, προς άμεση χρήση και για κάθε περίπτωση.
Το ντόπινγκ βελτιώνει την απόδοση του αθλητή και συχνά του δίνει ν νίκη και το ρεκόρ, βλάπτει όμως αποδεδειγμένα τη σωματική υγεία και σε πολλές περιπτώσεις -όταν η χρήση είναι παρατεταμένη- οδηγεί και στο\ πρόωρο θάνατο.
Στατιστική καταγραφή των πρόωρων θανάτων που προκλήθηκαν από την παρατεταμένη χρήση αναβολικών ουσιών δεν είναι δυνατή, όσο η χρήση τέτοιων ουσιών κατά τη διάρκεια ζωής του αθλητή δεν είναι διαπιστωμένη.
Έγκυρες πληροφορίες από την ιατρική βιβλιογραφία κάνουν λόγο για εβδομήντα και πλέον επιβεβαιωμένες περιπτώσεις. Ο πραγματικός, όμως, αριθμός φαίνεται να είναι πολύ μεγαλύτερος.
Από 400 πρόωρους θανάτους Ιταλών ποδοσφαιριστών που σημειώθηκαν τα τελευταία 40 χρόνια, ο δικαστής R. Guariniello ερευνά, μετά από κατηγορίες του G. Signorini, παλαιού αμυντικού της Roma και θύματος θανατηφόρας παραλυτικής ασθένειας εξαιτίας της χρήσης αναβολικών ουσιών, εβδομήντα περιπτώσεις κατά τη δεκαετία του ‘904.
0 τύπος εξάλλου, σε Αγγλία5 και Αμερική6, εκφράζει υπόνοιες ότι στα ίδια αυτά αίτια θα πρέπει να οφείλονται και οι πρόωροι θάνατοι που σημειώθηκαν πρόσφατα στις τάξεις των Αγγλων ποδοσφαιριστών και αθλητών του baseball, καθώς και του αμερικανικού ποδοσφαίρου στις Η.Π.Α.
Σύμφωνα πάλι με έρευνα, που δεν είναι όμως απόλυτα τεκμηριωμένη, από τους πρώην Σοβιετικούς πρωταθλητές, που σήμερα θα είχαν ηλικία μεταξύ 60-65 ετών, λιγότεροι από τους μισούς είναι ζωντανοί.
Στην ίδια πρακτική απέδωσε ο διεθνής τύπος τον πρόσφατο θάνατο του Κενυάτη πρώην παγκόσμιου πρωταθλητή των 10.ΟΟΘ μέτρων R. Chelima, σε ηλικία μόλις 29 ετών. Ακόμη, τον τραγικό θάνατο της παγκόσμιας ρεκοργούμαν στα 100 μ. και στα 200 μ., Florence Griffith στα 39 της χρόνια, της Αμερικανίδας Kim Gallanger στα 38 της χρόνια, η οποία είχε κατακτήσει σε δύο Ολυμπιάδες (Λος Άντζελες και Σεούλ) αργυρό και χάλκινο μετάλλιο στα 800 μ.
Και η μακάβρια αυτή απαρίθμηση δε φαίνεται να έχει τέλος.
Κάτι ασφαλώς ήξερε ο Μαροκινός πρωταθλητής Hicham Elgeroum όταν δήλωνε: “Σε 20 ή 30 χρόνια θα δούμε ποιος ντοπαριζόταν σήμερα και ποιος όχι”.
Στο μεταξύ βέβαια, οι ουσίες που μεγιστοποιούν τα φυσικά προσόντα προκαλούν βλάβες και αλλοιώσεις, κάθε λογής, στα εσωτερικά όργανα του αθλητή και διαταράσσουν τη λειτουργία του οργανισμού του.
Μόνιμες αλλοιώσεις στη φωνή των γυναικών, αυξημένη τριχοφυΐα, ακμή, μεγέθυνση της κλειτορίδας, υπολειτουργία των ωοθηκών και ανωμαλίες στην έμμηνο ρύση.
Διατάραξη της μυοσκελετικής ισορροπίας, από την υπερβολική αύξηση του μυϊκού συστήματος, που προκαλεί κατάγματα’ γενετικά προβλήματα, μέχρι και αλλαγή φύλου, είναι μερικά μόνον από τα ιατρικά διαπιστωμένα δυσάρεστα επακόλουθα του ντόπινγκ των αθλητριών.
Ορμονικές διαταραχές, ατροφία των όρχεων, μειωμένο σπέρμα, καρδιοπάθειες, εγκεφαλικά και καρκίνος κάθε μορφής συμπληρώνουν τις παρενέργειες που προκαλεί στον ανδρικό οργανισμό το παρατεταμένο ντοπάρισμα.
Η προσφυγή όμως του αθλητή στη βοήθεια φαρμακευτικών και χημικών σκευασμάτων, για να βελτιώσει την απόδοση του, δεν αφήνει ανεπηρέαστη την ψυχική του υγεία και τον χαρακτήρα του.
Το ντόπινγκ συνιστά δόλο, απάτη που υπονομεύει τον ίδιο τον ευγενή χαρακτήρα του αγώνα και, σε τελευταία ανάλυση, αναιρεί το νόημα του αγωνιστικού αθλητισμού.
Η πρακτική αυτή μαθαίνει τον αθλητή να παρανομεί, να κρύβεται, να είναι καχύποπτος7, να κοροϊδεύει τους άλλους, αλλά ίσως πιο πολύ, τον ίδιο τον εαυτό του. Να εξαρτάται από την “έξωθεν βοήθεια”, ανίκανος να στηριχτεί στις δικές του δυνάμεις και να χαρεί την άθληση και τη ζωή.
Τα μέτρα που υιοθετήθηκαν για την καταπολέμηση του ντόπινγκ των αθλητών από το 1967, όταν η Δ.Ο.Ε. συνέστησε στους κόλπους της Ιατρική Επιτροπή προκειμένου να επιληφθεί του προβλήματος, περιορίστηκαν στα όρια της λογικής των τύπων.
Έκτοτε η καταπολέμηση του ντόπινγκ στο χώρο της άθλησης ταυτίστηκε με την εφαρμογή ενός συστήματος κατασταλτικού χαρακτήρα που διαμόρφωσε η Δ.Ο.Ε. και είχε στόχο τη διαπίστωση της παράβασης και την τιμωρία του παραβάτη.
Έτσι όμως, η καταπολέμηση του ντόπινγκ περιορίστηκε στον τυπικό εντοπισμό της παράβασης, χωρίς να ερευνά και τα αίτια που την προκαλούν, ώστε να μπορέσει να τα εξαλείψει.
Αλλά και στον κατασταλτικό του ρόλο το σύστημα της Δ.Ο.Ε. αποδείχθηκε ατελέσφορο.
Ο Κώδικας Αντι-ντόπινγκ της Δ.Ο.Ε.8, δεσμευτικός για τις Δ.Ο. όλων των ολυμπιακών αθλημάτων, εκτός από τον υποχρεωτικό χαρακτήρα προγραμματισμένων και αιφνιδιαστικών ελέγχων, καθορίζει τον πίνακα των απαγορευμένων ουσιών και μεθόδων, καθώς και τα όρια ανοχής της κάθε μιας κατά τον έλεγχο του αθλητή.
Για να περιληφθεί όμως μία ουσία στον πίνακα του Κώδικα Αντι-ντόπινγκ, όπως είναι φυσικό, θα πρέπει να έχει καθοριστεί η εργαστηριακή μέθοδος ανίχνευσής της, που συχνά απαιτεί έρευνες δύο έως έξι ετών.
Έτσι, ο πίνακας των απαγορευμένων ουσιών, από το 1972 που εμφανίστηκε, αναγκαστικά “τρέχει πίσω από τις εξελίξεις”, αφήνοντας κάθε φορά το χρονικό περιθώριο στους “εκσυγχρονισμένους” παραβάτες να νομιμοποιούν τις αθλητικές τους διακρίσεις.
Προγραμματισμένος έλεγχος αντι-ντόπινγκ στη διάρκεια των αγώνων…
Μα αφού είναι γνωστή η ημερομηνία των αγώνων, μπορεί να καθοριστεί εύκολα και η ημερομηνία διακοπής της λήψης των απαγορευμένων ουσιών, για να καλυφθεί η παρουσία τους στο μεταξύ με “μάσκες” και “διουρητικά”, έτσι που την ώρα της δειγματοληψίας ο αθλητής να είναι “όντως καθαρός”!
Και για καλό και για κακό αποφεύγονται οι πολλοί αγώνες, για να μην παρατραβάει η διάρκεια της διακοπής.
Στους αιφνιδιαστικούς ελέγχους στην περίοδο της προετοιμασίας, το γνωστό “κρυφτούλι” μεταξύ ελεγκτών και ελεγχόμενων, εξασφαλίζει τη νομιμότητα και αποκρύπτει το σκάνδαλο.
Οι αθλητές κατά κανόνα κρύβουν την παραμονή τους, ταξιδεύουν σε ξένες χώρες, χρησιμοποιούν ψεύτικα ονόματα, μένουν σε ξενοδοχεία με τσιλιαδόρους και εν ανάγκη διαφεύγουν τον έλεγχο πηδώντας από τα παράθυρα9.
Αλλά το σπουδαιότερο είναι ότι, κατά την προετοιμασία και τους αγώνες, οι παραβάτες έχουν εξασφαλισμένη την ανοχή και, γιατί όχι, τη συμπαιγνία του συστήματος10, ενός συστήματος που θέλει τον αθλητισμό στις προδιαγραφές των αναγκών του.
Αν τώρα λάβουμε ακόμη κατά νου τον αριθμό των ελέγχων που αναγκαστικά περιορίζεται από το ύψος των διαθέσιμων κονδυλίων και τον επιλεκτικό χαρακτήρα τους, μπορούμε νομίζω εύκολα να εκτιμήσουμε την αποτελεσματικότητα της προσέγγισης11.
0 έλεγχος αντι-ντόπινγκ διαπιστώνει ελάχιστες παραβάσεις, νομιμοποιεί όμως πολλές12: όλες όσες διαφεύγουν γιατί δεν ελέγχθηκαν, αλλά και από αυτές που ελέγχθηκαν όσες αφορούν σε ουσίες που είτε δεν έχουν μπει στον πίνακα είτε ανιχνεύθηκαν μέσα στα ανεκτά όρια που καθορίζει.
Στην ουσία δηλαδή, ο έλεγχος αντι-ντόπινγκ είναι πιο χρήσιμος σαν άλλοθι του ντόπινγκ παρά σαν τρόπος καταπολέμησής του.
Γνώση αυτής της αδυναμίας, προφανώς, κάνει τον Ν. Α. Κωνσταντόπουλο σε άρθρο του να διερωτάται αν στους σημερινούς αγώνες νικάει “ο καλύτερος από τους ντοπαρισμένους ή ο καλύτερα ντοπαρισμένος”13.
Η μέθοδος καταστολής του ντόπινγκ, που εφαρμόζει μέχρι σήμερα η Δ.Ο.Ε., στηρίχθηκε στην προϋπόθεση ότι ο εντοπισμός της παράβασης είναι δυνατός γιατί η εισαγόμενη ουσία είναι ανιχνεύσιμη στον οργανισμό του παραβάτη.
Τι θα συμβεί όμως αν πάψει να ισχύει η προϋπόθεση αυτή;
Η επιστημονική έρευνα στον τομέα της βιοτεχνολογίας κάνει σήμερα λόγο για τέλεια, φυσικά μεταλλαγμένα, φάρμακα, που σε λίγα χρόνια θα αποτελούν την τρέχουσα θεραπευτική αγωγή.
Ήδη, σήμερα, γονίδια ενέσιμα σε μυς ποντικών αυξάνουν τη μυϊκή μάζα κατά 60% και αποτρέπουν τη φυσιολογική φθορά λόγω γήρανσης. Δεν αφήνουν όμως κανένα ίχνος, γιατί μιμούνται τα φυσικά χημικά στοιχεία στο σώμα κι επομένως δεν είναι ανιχνεύσιμα.
Οι εξελίξεις αυτές ασφαλώς επανατοποθετούν το πρόβλημα της χρήσης ουσιών και μεθόδων που βελτιώνουν τις φυσικές δυνατότητες του αθλητή και μας παραπέμπουν στο βασικό ερώτημα, αυτή τη φορά όμως χωρίς τη δυνατότητα υπεκφυγής του – όπως μέχρι σήμερα με τους ελέγχους αντι-ντόπινγκ:
“Πώς βλέπει σήμερα η κοινωνία μας τον Ολυμπιακό Αθλητισμό;”
Ως πεδίο καλλιέργειας και ανάπτυξης αποκλειστικά των φυσικών ικανοτήτων του ανθρώπου ή ως θέαμα ανταγωνισμού των επιτευγμάτων της επιστήμης, στο οποίο η έννοια των φυσικών δυνάμεων έχει πια ξεπεραστεί;
Η σημασία της απάντησης είναι ασφαλώς τεράστια και δεν περιορίζεται στον αθλητισμό. Αφορά, όπως υποστηρίζει ο J. Habermas, την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου ως ελεύθερου όντος14.
* Απόσπασμα από το βιβλίο Ολυμπιακοί Αγώνες, Το χρονικό μιας μετάλλαξης, Europubli, Αθήνα 2003, σσ. 103-110.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1.0 γιατρός της σοβιετικής ομάδας άρσης βαρών το επιβεβαίωσε το 1954 στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα άρσης βαρών στη Βιέννη.
2. Κατά τη διάρκεια του II Παγκοσμίου Πολέμου, ο αμερικανικός στρατός χρησιμοποίησε αμφεταμίνες για να μένουν άγρυπνοι οι στρατιώτες στο μέτωπο. Τα ναζιστικά τάγματα εφόδου την ίδια περίοδο χρησιμοποίησαν τεστοστερόνη για να αυξήσουν την επιθετικότητα τους.
3 . Από το Ντοπ (Dop) που ήταν ποτό των ιθαγενών της Ν. Αφρικής με διεγερτικές ιδιότητες.
4 . “The Tribune”, on line edition, 25/01/03.
5. “The Guardian”, on line edition, 19/11/02.
6. “Miami Herald”, Doping in Baseball, 19/01/02.
7 . Κάθε νίκη, κάθε αγώνας συνοδεύεται από δηλώσεις αμφισβήτησης του αποτελέσματος και από αλληλοκατηγορίες για
ντοπάρισμα των αθλητών και νοθεία του αποτελέσματος. Αρκεί να παρακολουθεί κανείς τον αθλητικό τύπο για να το γνωρίζει. 6.0 Κώδικας αντι-ντόπινγκ της Δ.Ο.Ε. που τέθηκε σε εφαρμογή στη σημερινή του μορφή το 2000 προβλέπεται το 2004 να αντικατασταθεί από τον Παγκόσμιο Κώδικα αντι-ντόπινγκ, που είναι υπό διαμόρφωση σε συνεργασία με την W.A.D.A., Οργανισμό με συμμετοχή και κυβερνητικών εκπροσώπων, που ιδρύθηκε το 1999. Όμως και ο Παγκόσμιος Κώδικας αντι-ντόπινγκ κινείται στην ίδια λογική με αυτόν που ισχύει.
9 . Τα γελοία αυτά καμώματα δεν είναι φανταστικά. Όλα είναι παρμένα από περιστατικά που κατά καιρούς είδαν το φως της δημοσιότητας στον Αθηναϊκό Τύπο.
/Ο. Στην Ιταλία, λόγου χάρη, τον περασμένο Οκτώβριο, ο Εισαγγελέας ανακάλυψε αυτό που φαίνεται αγνοούσαν οι αθλητικοί ιθύνοντες -αν είναι δυνατόν- ότι δηλαδή οι εγκαταστάσεις της Γιουβέντους είχαν μετατραπεί σε φαρμακείο που διέθετε 281 διαφορετικά σκευάσματα με αναβολικά. Βλ. Η Καθημερινή, 22/10/01. Αλλά και στην Ελλάδα, ποτέ δεν μάθαμε τους αριθμούς ελέγχων αντι-ντόπινγκ, προγραμματισμένους και αιφνιδιαστικούς, που γίνονται, σε ποια αθλήματα και με ποια αποτελέσματα. Απλούστατα γιατί φαίνεται ότι τα στοιχεία χαρακτηρίζονται απόρρητα! Σ’ αυτό το κλίμα, υπότροπος ποδοσφαιριστής για τη λήψη τεστοστερόνης μπορεί να ισχυρίζεται ότι “την ουσία την παράγει σε υπερβολικές ποσότητες ο οργανισμός του” και να γίνεται πιστευτός από τους ιθύνοντες… Βλ. Η Καθημερινή, 23/11/02.
//.Ο παλαιός πρωταθλητής και γιατρός Γιάννης Κοινής στο βιβλίο του: “Ποια Ολυμπιάδα”, Αθήνα, 2001, ανεβάζει το ποσοστό των σημερινών πρωταθλητών που ντοπάρονται σε πάνω από 90% και παρατηρεί πως ο έλεγχος αντι-ντόπινγκ είναι απάντηση στο ντόπινγκ όσο η ανίχνευση των δακτυλικών αποτυπωμάτων είναι απάντηση στο πρόβλημα της εγκληματικότητας. Βλ. σελ. 88.
13. 0 έλεγχος αντι-ντόπινγκ εντοπίζει 1 στους 500 ντοπαρισμένους. Γ. Κοινής, ό.π., σελ. 93.
13. Η Καθημερινή, 01/12/02.
14. Juergen Habermas: “Το μέλλον της ανθρώπινης φύσης. Καθ’ οδόν προς μια φιλελεύθερη ευγονική”, 2002 και επίσης Francis Fukuyama: “Our Post-Human Future”, N.Y. 2002, που πραγματεύεται το πολύπλοκο ηθικο-πολιτικό θέμα που δημιουργεί η σημερινή εξέλιξη της βιοτεχνολογίας.
