Έλλειμμα ποιότητας, αποτελεσματικότητας και στρατηγικού σχεδιασμού
Του Γιώργου Ρακκά (από τη Ρήξη, φ. 165)
Το φοιτητικό κίνημα… κληρώνει συνήθως για το σύνολο της αριστεράς, καθώς ο κύκλος κινητοποιήσεων και αντιπαράθεσης με την κυβέρνηση για τα κατά καιρούς νομοσχέδια που κατατίθενται φέρνει αρκετό νεαροκόσμο μπροστά από τις θύρες των πολιτικών οργανώσεων. Παραδοσιακά, επίσης, την βοηθάει να συσπειρώνει την κοινωνική της βάση, να βγαίνει από το επικοινωνιακό της καβούκι και να βρίσκεται στο κέντρο της επικαιρότητας.
Όλα αυτά δεν συμβαίνουν, ωστόσο, αυτή τη φορά. Οι διαδηλώσεις –εν μέσω πανδημίας– είναι μεν μαζικές για τα δεδομένα των οργανώσεων, ρεύμα μεγάλο ωστόσο μέσα στα πανεπιστήμια δεν υπάρχει. Η δε κοινωνία φαίνεται αποστασιοποιημένη από τα αιτήματα των φοιτητών όσο ποτέ άλλοτε, όπως φάνηκε χαρακτηριστικά από δημοσκόπηση που έγινε στο Mega πριν μερικές βδομάδες και έδειχνε το 39% των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ και το 27% των ψηφοφόρων του ΚΚΕ να συμφωνούν με την είσοδο της αστυνομίας στα πανεπιστήμια! Κάτι που υποτίθεται πως θα ενεργοποούσε τα σκληρότερα αντιδεξιά αντανακλαστικά των αριστερών ακροατηρίων.
Γιατί; Πολύ απλά, διότι η κατάσταση με την δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει φτάσει σε ένα τέλμα και για την ταμπακιέρα οι κινητοποιούμενοι και η ευρύτερη αριστερά δεν έχουν τίποτε άλλο να πουν πέρα από τα τελετουργικά «κάντε προσλήψεις», και «δώστε λεφτά».
Κι όμως, το ποσοστό που η Ελλάδα ξοδεύει για τα πανεπιστήμια επί του ΑΕΠ (0,9%) είναι δύο υπομονάδες υψηλότερο από εκείνο του ευρωπαϊκού μέσου όρου, την ίδια στιγμή μάλιστα που οι δαπάνες για το σύνολο της Παιδείας υπολείπονται στην Ελλάδα σε σχέση με την Ευρώπη. Δηλαδή το πανεπιστήμιο είναι ψηλά στις ελληνικές προτεραιότητες, σε σύγκριση με την πρωτοβάθμια και την δευτεροβάθμια εκπαίδευση παρ’ όλο που η μείωση του ΑΕΠ σε απόλυτους αριθμούς μέσα στην προηγούμενη δεκαετία μείωσε αναγκαστικά και την χρηματοδότηση ως ποσοστό του Εθνικού Προϊόντος.
Το πρόβλημα είναι πού (δεν) πάνε τα χρήματα αυτά και ποια τα αποτελέσματα του πανεθνικού συστήματος. Υπολειπόμαστε σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη στην έρευνα και την διασύνδεση με την αγορά εργασίας, δίνουμε πολλά χρήματα για πάγια και λειτουργικά έξοδα λόγω γραφειοκρατίας, πολυδιάσπασης και παλαιότητας των υποδομών.
Έχουμε να κάνουμε με έλλειμμα ποιότητας, αποτελεσματικότητας και στρατηγικού σχεδιασμού. Με την κατάργηση της βάσης του 10, η είσοδος των αποφοίτων λυκείου στα πανεπιστήμια κορυφώθηκε (ενδεικτικά 2018 – 75,43%, 2019-80,82%, 2020 – 82,70%), και εκείνη η αριστερά που νομίζει ότι η «εξίσωση προς τα κάτω» σημαίνει κοινωνική δικαιοσύνη, πανηγύρισε ότι «το πανεπιστήμιο έγινε για όλους». Την ίδια στιγμή, στο 40% των 430 τμημάτων (173 τμήματα) μπορούσες να πετύχεις με μέσο όρο κάτω από τη βάση. Τμήματα που αντικειμενικά έχουν προοπτικές ανάδειξης –το Μαθηματικό στη Σάμο, που θα μπορούσε λόγω Πυθαγόρα να καταστεί διεθνές κέντρο μαθηματικών σπουδών, το Ιχθυοκαλλιέργειας στο Μεσολόγγι, περιοχή-κέντρο αλιευτικής οικονομίας, ή το Δασοπονίας στο Καρπενήσι, που επίσης αντιστοιχεί στο παραγωγικό αποτύπωμα της τοπικής οικονομίας, καταβαραθρώθηκαν, καθώς μπορούσε να εισέλθει κανείς με μέσους όρους… 3, 0,9, και 1 αντίστοιχα.
Υπάρχει ευρύτερο πρόβλημα διασύνδεσης με την αγορά εργασίας. Σύμφωνα με την Ετήσια Έκθεση για την Ποιότητα της Ανώτατης Εκπαίδευσης 2019, που εκδίδει η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης, η Ελλάδα ήρθε το 2018 τελευταία στην σχετική με την απασχόληση πτυχιούχων κατάταξη του ΟΟΣΑ με 74%, μαζί με την Τουρκία, ενώ μπροστά της είναι το Μεξικό (80%) και η Κολομβία (82%). Η ελληνική οικογένεια δαπανά πολύ περισσότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο για την είσοδο των παιδιών τους στα πανεπιστήμια (2,1% έναντι 1,2% επί του συνόλου των δαπανών νοικοκυριών), ενώ αυτά έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να αποφοιτήσουν περνώντας κατευθείαν στην ανεργία, την ετεροαπασχόληση και την υποαπασχόληση.
Έτσι, τα ιδιωτικά κολέγια, πανεπιστήμια και ΙΕΚ, ανέρχονται, ιδίως στις επιλογές των χαμηλότερα εισοδηματικά τάξεων, εκείνων που δεν έχουν την πολυτέλεια των ακριβών μεταπτυχιακών του εξωτερικού, επειδή προσφέρουν περισσότερες δυνατότητες άμεσης ένταξης στην αγορά εργασίας. Από έρευνα που διεξήγε το ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ για τα ΙΕΚ, προέκυψε ότι υπάρχει αυξημένη φοίτηση σε αυτά πτυχιούχων ΑΕΙ (9,9%), ΤΕΙ (9,2%), και κατόχων μεταπτυχιακών-διδακτορικών (4,8%). Αυτό συμβαίνει εδώ και χρόνια, και τώρα η Κεραμέως σπεύδει ως επιστέγασμα να αναγνωρίσει αυτήν την πραγματικότητα νομοθετικά. Όλοι φωνάζουν για τις αποφάσεις της, σιωπούν όμως για την παγιωμένη κατάσταση στην οποία εκείνες ανταποκρίνονται, και η οποία οφείλεται στην καθίζηση του δημόσιου πανεπιστημίου.
Το πρόβλημα, φυσικά, είναι πολύ ευρύτερο από την επαγγελματική αποκατάσταση: Η Ελλάδα έχει μεγαλύτερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο κατανομή φοιτητών στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές σπουδές (26,5% έναντι 22,6%) ή την εκπαίδευση (7,35% έναντι 4,68%). Βγαίνει όμως τρίτη από το τέλος στην κατάταξη του προγράμματος PISA, μπροστά από την Βουλγαρία και την Ρουμανία, ως προς τις επιδόσεις των 15χρονων μαθητών στα μαθηματικά, τις φυσικές επιστήμες και την κατανόηση κειμένου. Αποτυγχάνει, επίσης, να αξιοποιήσει συστηματικά το εθνικό, πολιτιστικό της κεφάλαιο, την ιστορική της δηλαδή κληρονομιά (γλώσσα, ιστορία, αρχαιολογικός πλούτος), αν και έχει πολλούς άνεργους σε αντικείμενα σπουδών που σχετίζονται με αυτή (φιλόλογους, ιστορικούς κ.ά.). Ιδού ο «λειτουργικός εθνομηδενισμός», που κυριαρχεί επί δεκαετίες πια στις σχολές αυτές, παράγοντας μια ιδεολογία που υπονομεύει τον πολιτιστικό μας πλούτο και κρατάει δέσμια την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια παιδεία στην «εκπαίδευση της αμάθειας».
Το δημόσιο πανεπιστήμιο δεν διαθέτει ούτε εθνικό όραμα, ούτε στρατηγική για την διασύνδεση με την παραγωγική οικονομία, πράγμα που αντανακλάται και στην καθήλωση της μορφωτικής και εισοδηματικής κινητικότητας των χαμηλότερων εισοδηματικά στρωμάτων. Εκεί που θα μπορούσε να προσελκύει ξένους φοιτητές, γιατί το ανθρώπινο επιστημονικό δυναμικό της Ελλάδας είναι όντως υψηλής ποιότητας, και ο ελληνικός πολιτισμός έχει τεράστια ελκτική ισχύ, διώχνει τους ίδιους τους Έλληνες στο εξωτερικό, ή την ιδιωτική παιδεία.
Το μεγαλύτερο έλλειμμα των μεταρρυθμίσεων Κεραμέως έχει να κάνει με τις διαστάσεις που θίγουμε εδώ. Εκεί που ταυτόχρονα υπάρχει και απουσία αντιπολίτευσης, γιατί εκείνη εστιάζει στην… υπεράσπιση παρασιτικών πλευρών του πανεπιστημίου, που υπονομεύουν τον δημόσιο χαρακτήρα του. Κι έτσι, η παρακμή συνεχίζεται…
