Του Γιώργου Μενεσιάν από το liberal.gr
Στις 15 Μαρτίου του 1921, ο Αρμένης επαναστάτης Soghomon Tehlirian εκτέλεσε τον Ταλαάτ Πασά στο Βερολίνο. Ποια είναι η ιστορία πίσω από αυτή την δολοφονία και γιατί είναι σημαντική για το αρμενικό έθνος;
Το 1915, οι Νεότουρκοι ξεκίνησαν τις γενοκτονικές επιχειρήσεις εναντίον των περίπου δύο εκατομμυρίων Αρμενίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η ηγεσία των Νεοτούρκων αποτελούταν από μια ισχυρή τριανδρία: τους Ταλαάτ, Ενβέρ και Τζεμάλ οι οποίοι ήταν και εκείνοι που σχεδίασαν τις γενοκτονίες εναντίον των χριστιανικών πληθυσμών της Ανατολίας.
Τον Οκτώβριο του 1919, πραγματοποιήθηκε στην ανεξάρτητη Αρμενία το 9ο Συνέδριο της Αρμενικής Επαναστατικής Ομοσπονδίας, του κόμματος δηλαδή που κυριαρχούσε στα πολιτικά πράγματα της Αρμενίας μέχρι και την κατάληψη της χώρας από τους Σοβιετικούς. Παρά τις ενστάσεις ορισμένων συνέδρων (οι οποίοι προέρχονταν από την υπό ρωσικό έλεγχο Ανατολική Αρμενία και δεν είχαν βιώσει την γενοκτονία), αποφασίστηκε η διεξαγωγή της «Επιχείρησης Νέμεσις», ενός σχεδίου για την απονομή δικαιοσύνης για τα ενάμιση εκατομμύριο θύματα της γενοκτονίας, καθώς και για τα 30.000 θύματα των σφαγών που πραγματοποίησαν οι αζερικές δυνάμεις τον Σεπτέμβριο του 1918 στο Μπακού. Κύριος στόχος ήταν ο Ταλαάτ ο οποίος εθεωρείτο ως ο ιθύνων νους της γενοκτονίας.
Στο σημείο αυτό παραθέτω επιστολή του Ταλαάτ προς τις αρχές του Βιλαετίου του Χαλεπίου:
«Προς την νομαρχία Χαλεπίου
Σύμφωνα με προγενέστερη κοινοποίηση η κυβέρνηση έχει αποφασίσει την ολοσχερή εξόντωση των διαβιούντων στη χώρα, Αρμενίων. Πας όστις ήθελε αντιταχθεί στη διαταγή αυτή δεν μπορεί πλέον ν΄ αποτελεί μέρος της διοίκησης. Άνευ ουδεμίας διάκρισης για τις γυναίκες, τα παιδιά και τους αναπήρους, οσονδήποτε τραγικά κι αν είναι τα μέσα εξόντωσης και αφού καταπνιγεί η φωνή της συνειδήσεως πρέπει να τεθεί τέρμα στην ύπαρξή τους.
13 Σεπτεμβρίου 1915,
Ο Υπουργός Εσωτερικών,
Μ. Ταλαάτ»
Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι, παρά τις θηριωδίες των Νεότουρκων κατά την περίοδο 1915-1918, η διεθνής κοινότητα δεν έλαβε καμία δράση για την απονομή δικαιοσύνης, με μοναδική εξαίρεση τα ειδικά δικαστήρια που στήθηκαν στην υπό συμμαχική κατοχή Κωνσταντινούπολη μετά από πίεση των Βρετανών. Το 1919, το Δικαστήριο καταδίκασε ερήμην τους Ταλαάτ, Ενβέρ και Τζεμάλ σε θάνατο.
Στις 3 Νοεμβρίου του 1918, ο Ταλαάτ κατέφυγε στο Βερολίνο όπου και παρέμεινε μέχρι το 1921. Η «Επιχείρηση Νέμεσις» είχε ήδη ξεκινήσει με την δολοφονία του πρώτου πρωθυπουργού του Αζερμπαϊτζάν Fatali Khan Khoyski στην Τιφλίδα της Γεωργίας, τον Ιούνιο του 1920. Τον Ταλαάτ ανέλαβε να εκτελέσει ο Soghomon Tehlirian ο οποίος καταγόταν από το Βιλαέτι του Ερζερούμ. Σύμφωνα με πηγές, ο Tehlirian είχε χάσει 85 μέλη της ευρύτερης οικογενείας του στην γενοκτονία. Στις 15 Μαρτίου του 1921 λοιπόν, ο Tehlirian εκτέλεσε τον Ταλαάτ έξω από το σπίτι του στο Βερολίνο.
Στην συνέχεια, ο εκτελεστής του πρώην Μεγάλου Βεζίρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δικάστηκε στην Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Το γερμανικό δικαστήριο αθώωσε τον Tehlirian παρά την ομολογία του ότι δολοφόνησε τον Ταλαάτ. Αυτή η απόφαση έφερε ένα αίσθημα δικαίωσης στους Αρμενίους απανταχού χωρίς όμως να τους εφησυχάσει. Ο αγώνας των Αρμενίων για την απονομή δικαιοσύνης συνεχίζει μέχρι σήμερα.
Η «Επιχείρηση Νέμεσις» ολοκληρώθηκε το 1922 μετά την εκτέλεση του Τζεμάλ Πασά στην Τιφλίδα από τους Stepan Dzaghigian και Bedros Boghosian. Η δολοφονία του Ταλάατ ωστόσο είναι η πράξη η οποία έχει συνδεθεί με την Επιχείρηση διότι αφενός οδήγησε στον θάνατο του κύριου ενορχηστρωτή της γενοκτονίας και αφετέρου αποτέλεσε την πρώτη πράξη δικαιοσύνης, δεδομένης της αθώωσης του Tehlirian από την γερμανική δικαιοσύνη. Φυσικά η δικαιοσύνη δεν θα αποδοθεί έως ότου η γενοκτονία αναγνωριστεί από το σύνολο της διεθνούς κοινότητας και κυρίως από την ίδια την Τουρκία η οποία δείχνει, δυστυχώς, αμετανόητη.
Διαβάστε επίσης:
Επιχείρηση «Νέμεσις»: Η εκδίκηση των Αρμενίων
Ο άνθρωπος που «απαθανάτισε» την γενοκτονία των Αρμενίων
