Επιλογή & σχολιασμός: Τάσος Χατζηαναστασίου | Δημοσιεύθηκε στο Άρδην τ. 120.
Στην πρώτη πηγή δίνεται συνοπτικά η ιστορία της επιχείρησης που κατέληξε στην πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη. Όπως αναφέρεται, οι πυρπολητές Κανάρης και Πιπίνος και τα πληρώματά τους κοινώνησαν πριν ξεκινήσουν για την παράτολμη επιχείρηση. Κατά την επιστροφή τους, οι ήρωες έτυχαν ενθουσιώδους υποδοχής όπου και πάλι το θρησκευτικό στοιχείο είναι έντονο.
Στη δεύτερη δίνονται περισσότερα στοιχεία για τη σύλληψη της ιδέας και για τον τρόπο λήψης της απόφασης.
Επισημαίνεται ότι η απόφαση πάρθηκε στη διάρκεια γλεντιού: ενώ «ευθύμουν» κάποιοι Ψαριανοί, πάνω στο κέφι
τους, αποφάσισαν να οργανώσουν καταδρομική επιχείρηση εναντίον του τουρκικού στόλου στη Χίο. Μάλιστα, για
να έχει η απόφασή τους αυξημένο κύρος, ορκίστηκαν στο εικόνισμα της Παναγίας. Πρώτα ορκίστηκαν στην Πανα-
γία και ύστερα πήγαν στη βουλή των Ψαρών για να εγκρίνει το σχέδιό τους. Και πάλι όμως, η βουλή δεν διέταξε
τον Κανάρη να αναλάβει την επιχείρηση αλλά ζήτησε την έγκρισή του κι αυτός με τη σειρά του τη συναίνεση των
συντρόφων του!
Το επεισόδιο συνοψίζει με τον πιο εύγλωττο τρόπο τις αξίες των αγωνιστών του ’21: λεβεντιά και τόλμη στα όρια
της αποκοτιάς και της τρέλας, Πίστη και δημοκρατικό φρόνημα. Την ίδια στάση θα κρατήσει και ο Μιαούλης ο
οποίος, παρότι ναύαρχος του ελληνικού στόλου, πρώτα θα ρωτήσει τους κυβερνήτες των σκαφών της υδραίικης μοίρας και ύστερα θα απαντήσει θετικά ως προς τη συμμετοχή των Υδραίων στην επιχείρηση.
Αναστάσιος Ορλάνδος*
Αἱ δέ δύο εἰς Ψαρά διαμείνασαι ἑλληνικαί μοῖραι τῆς Ὕδρας και τῶν Ψαρῶν, στερηθεῖσαι τῆς δυνάμεως τῆς ἕνεκα τῆς ἀναφυείσης δυσαρεσκείας ἀποχωρησάσης Σπετσιώτικης μοίρας, διεσκέπτοντο τίνι τρόπῳ να προσβάλωσι τόν ἐχθρόν, νέαν λαβόντα ἐπικουρίαν καί τοσαύτην ἤδη ἔχοντα δύναμιν. Ἐπενοήθη λοιπόν σχέδιον τι, ν’ ἀποπειραθῶσι τόν ἐμπρησμόν τοῦ ἐχθρικοῦ στόλου, ἀγκυρωμένου ὄντος εἰς Χίον, λαθραίως καί διά νυκτός, τοῦ σχεδίου δέ τούτου ἐγκριθέντος, παρεσκευάσθησαν δύο πυροπολικά, ὧν τοῦ μέν ἡ διεύθυνσις ἐδόθη εἰς τόν Κανάρην, τοῦ δε
εἰς τόν Ὑδραῖον Πιπῖνον. Τά πληρώματα καί οἱ διευθυνταί τῶν δύο τούτων ἡφαιστείων, ἀναλογιζόμενοι ὁποῖον ἔμελλον νά διατρέξωσι κίνδυνον, ὡς ἐκ τῆς τολμηρᾶς ταύτης ἐπιχειρήσεως των, προετοιμάσθησαν θρησκευτικῶς εἰς Ψαρά, μεταλαβόντες τῶν Θείων Μυστηρίων, καί ἐπιβάντες ἐπί τῶν πυρπολικῶν πλήρεις ἐλπίδος, ἀπέπλευσαν ἐκ Ψαρῶν τήν 1 Ιουνίου [1822], διευθυνόμενοι πρός ἐκτέλεσιν τοῦ σχεδίου.
Τέσσαρα ἑλληνικά πλοῖα, τά μέν δύο Ψαριανά, αὐτό τοῦ Ν. Γιαννίτση καί Γ. Κουτσούκου, τά δ’ ἄλλα δύο Ὑδραϊκά ὑπό τόν Ἰωάννην Ζάκαν καί Ἀντώνιον Ῥαφαήλ, συνεξέπλευσαν μετά τῶν πυροπολικῶν πρός συνοδίαν αὐτῶν, καί τά μέν Ψαριανά ὤφειλον νά μείνωσιν εἰς τό βόρειον στόμιον τοῦ στενοῦ τῆς Χίου, τά δέ Ὑδραϊκά εἰς τό νότειον, ὅπως διασώσωσι τάς λέμβους καί τα πληρώματα τῶν πυρπολικῶν ἐν πάσῃ δέ ἐπιτυχίας ἤ ἀποτυχίας περιπτώσει.
Ἡ νύξ τῆς 6 προς 7 Ιουνίου ἦτο νύξ τῆς ἑορτῆς τοῦ Μπαϊραμίου κατά τούς Ὀθωμανούς, καί τήν νύκτα ταύτην ἀφ’ ἑσπέρας πολλοί τῶν ἀνωτέρων πλοιάρχων καί ἀξιωματικῶν τοῦ Ὀθωμανικοῦ στόλου ἦσαν προσκεκλημένοι
ἐντός τῆς ναυαρχίδος, ὅπως συμπανηγυρίσωσι φαιδρότερον τήν θρησκευτικήν ἐκείνην ἑορτήν των. Ἅπαντα τά πλοῖα τοῦ Ὀθωμανικοῦ στόλου ἦσαν φωταγωγημένα ἕνεκα τῆς ἑορτῆς κάτα την συνήθειαν τῶν Τούρκων, κατ’ ἐξαίρετον ὅμως διεκρίνετο ἐπί λαμπρότερᾳ φωτοχυσίᾳ ἡ ναυαρχίς καί ἡ ἀντιναυαρχίς, ἀμφότερα δίκροτα ἱκανοῦ μεγέθους· ἐνῷ δέ οἱ τοῦρκοι ἑώρταζον τό μπαϊράμι των εὐθυμοῦντες, τά δύο ἑλληνικά πυρπολικά ὠφεληθέντα τοῦ πνεύσαντος οὐρίου αὐτοῖς ἀνέμου, καί τῆς ἀπουσίας τῶν κατά τό στόμιον τοῦ στενοῦ τῆς Χίου τουρκικῶν προσκόπτων πλοίων, ἅτινα εἶχον ἀγκυροβολήσει καί αὐτά ὅπως ἑρτάσωσι τήν ἑορτήν των, συνάμα δέ καί ἐκ τοῦ
σκότους τῆς ἀσελήνου ἐκείνης νυκτός, εἰσερχόνται ἐντός τοῦ στενοῦ, καλῶς διακρίνοντα τήν τε ναυαρχίδα καί ἀντι ἕνεκα τῆς λαμπράς των φωταψίας, ἐπιπίπτουσιν αἰφνιδίως ὁ μέν Κανάρης κατά τῆς ναυαρχίας, ὁ δέ Πιπῖνος
κατά τῆς ἀντιναυαρχίδος. Καί ὁ μέν Κανάρης ἐπέτυχε πληρέστατα πυροπολήσας τήν ναυαρχίδα, μεθ’ ἧς συναπωλέσθησαν πάντες σχεδόν οἱ ἐν αὐτῇ, καί αὐτός ὁ ναύαρχος Ἀλῆς Ζαδές, πληγωθείς καιρίως ἔκ τινος καταπεσούσης τοῦ δικρότου κεραίας, ἐνῷ φεύγων ἐπί ἀκατίου μόλις απεμακρύνετο τοῦ καιομένου δικρότου, ὁ
δέ Πιπῖνος ἀπέτυχε, μή δυνηθείς νά πυρπολήσῃ τήν ἀντιναυαρχίδα καθ’ ἧς διεύθυνε τό πυρπολικόν του.
Δυσκόλως δύναταί τις νά περιγράψῃ τόν εἰς τούς τούρκους προξηνηθέντα τρόμον, ἕνεκα τοῦ ἀνελπίστου τούτου
συμβάντος, ἤ νά προσδιορίσῃ ἀκριβῶς τόν ἀριθμόν τῶν ἀπολεσθέντων ὀθωμανῶν μεθ’ὧν ἦσαν δυστυχῶς καί οὐκ ὁλίγοι χριστιανοί αἰχμάλωτοι κατά την φρικώδη ἐκείνην νύκτα, καθ’ ἣν οἱ ἀτρόμητοι πυροπολισταί, κωπηλατοῦντες ἐπί τῶν λέμβων των ὑπό τήν λαμπηδόνα τοῦ καιομένου ἐχθρικού δικρότου, διῆλθον ἐν τῷ μέσῳ τοσούτων πλοίων ἐν πλήρει ταραχῇ διατελούντων, καί διασωθέντες ἐπί τῶν κατά τό μεσημβρινόν στόμιον παραπλεόντων ἑλληνικῶν πλοίων, ἔφθασαν θριαμβευτικῶς εἰς Ψαρά τήν ἐπιοῦσαν, ὅπου ὁ λαός ἅπας καί ὁ κλῆρος ἐνδεδυμένος τήν ἱερατικήν στολήν του, τούς ὑπεδέχθη εἰς τό παράλιον, καί τούς συνώδευσεν ἐν παρατάξει εἰς τόν ναόν τοῦ Ἁγίου Νικολάου, ἔνθα ἐψάλη καί μεγάλη δοξολογία πρός τόν Ὕψιστον Θεόν. Ἅπαντα τά πλοῖα καί τά κανονοστάσια τῆς Νήσου, ἐκανονιοβόλουν καθ’ ὅλην τήν διάρκειαν τῆς δοξολογίας σημαιοστόλιστα.
*Ορλάνδου Αναστασίου, Ναυτικά, ἤτοι Ἱστορία τῶν κατά τόν ὑπέρ ἀνεξαρτησίας τῆς Ἑλλάδος ἀγῶνα πεπραγμένων: ὑπό τῶν τριῶν ναυτικῶν νήσων, ἰδίως δέ τῶν Σπετσῶν, Αθήνα 1869, σσ. 266-269.
Κωνσταντίνος Νικοδήμος*
Ενῷ δέ αἱ δὐῳ μοῖραι τῆς Ὕδρας καί τῶν Ψαρῶν ἦσαν ἀγκυροβολημέναι εἰς Ψαρά ἀνελπίστως συνέβη το ἀκόλουθον. Ψαριανοί τινες εὐθύμουν, ἐπί δέ τῆς εὐθυμίας των ἐσκέφθησαν τό ἐξῆς, «νά ζητήσουν ἀπό τήν βουλήν
νά τούς δοθῇ ἕν πυρπολικόν καί διά νυκτός νά εἰσέλθωσι μυστικά εἰς τό στενόν τῆς Χίου, ὅπου ὁ ἐχθρικός στόλος εἶναι ἠγκυροβολημένος καί νά ῥίψουν τό πυρπολικόν ἐπί τοῦ στόλου. Νά ζητήσουν δέ καί ἀπό τήν βουλήν καί δύω πολεμικά πλοῖα, τό μέν ἕν ν’ ἀπέλθῃ πρός τό ἀρκτικόν μέρος τῆς Χίου, τό δέ ἕτερον πρός τό μεσημβρινόν διά νά παραπλέωσι καί διαμένουν ἐκεῖ· μετά δέ τόν πυρπολισμόν τοῦ πυρπολικοῦ, εἰς ὅποιον μέρος ἤθελον διευθυνθῇ
αὐτοί μέ τήν λέμβον νά εὕρουν πλοῖον νά σωθοῦν».
Τήν ἀπόφασιν ταύτην τήν ἔκαμαν δι’ ὅρκου ἐπί τῆς εἰκόνος τῆς Παναγίας καί ἀμέσως ἀπῆλθον εἰς τήν βουλήν καί ἀνήγγειλαν τήν δι’ ὅρκου ἀπόφασίν των καί ἐζήτησαν τό πυρπολικόν ὑπέδειξαν δέ τό τοῦ Κανάρη.
Ἡ δέ βουλή ἐδέχθη προθύμως τήν ἀπόφασίν των, τήν ἐπήνεσεν, ἀλλά δέν ἐξεπλήρωσεν ἀμέσως τήν ἐπιθυμίαν των διά νά μήν προσβάλῃ τήν φιλοτιμίαν τοῦ Κανάρη καί τοῦ πληρώματος. Τούς εἶπε, νά εἰδοποιηθοῦν πρῶτον αὐτοί καί ἄν δέν θελήσουν νά ὑπάγουν, τότε γίνεται κατά τήν ἐπιθυμίαν σας.
Προσεκάλεσε δέ πάραυτα τόν Κανάρην ἡ βουλή καί ἐκοινοποίησε πρός αὐτόν τῶν συμπολιτῶν του τήν ἀπόφασιν.
Ὁ Κανάρης ἐζήτησεν ὡρῶν τινων προθεσμίαν ἵνα συνεννοηθῇ μετά τοῦ πληρώματός του καί ἐπανελθών μετ’ ὁλίγον ἀνήγγειλεν ὅτι εἶναι ἕτοιμος ν’ἀκολουθήσῃ εἰς ὅ,τι ἤθελε διαταχθῇ.
Ἡ βουλή ἄνευ ἀναβολῆς προσκαλέσασα τόν ναύαρχον Μιαούλην τῷ ἐκοινοποίησε τήν ἀπόφασίν της καί τῷ εἶπεν ἄν θέλῃ νά στείλῃ κι αὐτός ἕν πυρπολικόν καί δύω πολεμικά πλοῖα. Ὁ Μιαούλης ἐπήνεσε την γενναίαν ἀπόφασιν ἀλλά δέν ἐδυνήθη νά δώσῃ θετικήν ἀπάντησιν πρίν κοινοποιήσῃ τό πράγμα καί εἰς τούς πλοιάρχους τῆς μοίρας του.
Μεταβάς δε εἰς τό πλοῖον του ἀνήγγειλεν εἰς τούς ὑπό τήν διεύθυνσίν του πλοιάρχους ὅσα ἐκοινοποιήθησαν πρός αὐτόν παρά τῆς βουλῆς τῶν Ψαρῶν, καί ὅλοι ἀποφάσισαν νά πέμψουν τό πυρπολικόν καί τά πολεμικά· ἀμέσως δέ ἐκοινοποίησαν τήν ἀπόφασίν των εἰς τήν βουλήν.
*Νικόδημος K., Ὑπόμνημα τῆς νήσου Ψαρῶν συνταχθέν ὑπό Κωνσταντίνου Νικοδήμου (ὑποναυάρχου), ἐν Ἀθήναις 1862, σσ. 183-184
