της Nathalie Heinich από το Άρδην τ. 128
Η ολοκληρωτική διάσταση του γουοκισμού μπορεί να γίνει κατανοητή κατ’ αρχάς με μεταφορικό τρόπο, υπό την έννοια ότι τείνει να καταλάβει τους χώρους στους οποίους παρεμβαίνει εφόσον δεν συναντά κανένα εμπόδιο. Μέχρι πριν από δύο χρόνια, ο όρος «γουοκισμός» ήταν ακόμα σχεδόν άγνωστος στη Γαλλία: έτσι, το Παρατηρητήριο των ταυτοτικών ιδεολογιών (ή Παρατηρητήριο της αποαποικιοποίησης), που είχε ιδρυθεί τον Ιανουάριο του 2021, λογικά θα όφειλε να τιτλοφορείται «Παρατηρητήριο του γουοκισμού» εάν η λέξη ήταν κατανοητή εκείνη την εποχή. Σήμερα όμως την βρίσκουμε παντού, κάτι που παραδέχονται οι ίδιοι οι προπαγανδιστές της όταν καταρτίζουν τον κατάλογο «αυτών στα οποία εναντιώνονται όλοι»: «ποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας και της άμβλωσης, βία κατά των γυναικών και τα άτομα ομο/τρανς, παρενοχλήσεις, περιορισμός του γάμου και της τεκνοποίησης αποκλειστικά στα ετερόφυλα ζευγάρια, απέλαση των προσφύγων, διακρίσεις σε βάρος των ορατών μειονοτήτων, άρνηση της αποικιακής ιστορίας, άνοδος των ακροδεξιών δυνάμεων, καταστροφή της βιοποικιλότητας, αλλαγή χρήσης της γης, αστικός σχεδιασμός, μεγαβιομηχανικά προγράμματα, αλλά και μισθολογικές ανισότητες, σκλαβιά των εργαζόμενων χωρίς χαρτιά, χρηματιστηριοποίηση της οικονομίας, αστυνομική βία, φοροδιαφυγή ή ακόμα και έλεγχος των κοινωνικών δικτύων από τους γίγαντες του Διαδικτύου». Υπάρχει άραγε, σε αυτές τις συνθήκες, κάποιος τομέας της πολιτικής και κοινωνικής ζωής που θα έχει την πιθανότητα να ξεφύγει από την επαγρύπνηση;
Δεν θα επανέλθουμε στη ραγδαία εξάπλωσή του στα πανεπιστήμια παρά μόνο για να επισημάνουμε το γεγονός ότι καθηγητές εντάσσουν στο πρόγραμμά τους θέματα woke, άσχετα με την έδρα στην οποία έχουν προσληφθεί για να διδάξουν, διογκώνοντας έτσι τις θεματικές που είναι της μόδας σε βάρος σπάνιων ειδικοτήτων. Στην EHESS (Σχολή Ανωτέρων Σπουδών Κοινωνικών Επιστημών), ένας καθηγητής ειδικευμένος στη μεσαιωνική φιλοσοφία αφιερώνει πλέον τη διδασκαλία του σε περιβαλλοντικά θέματα και μια ιστορικός της ιατρικής έχει μετακινηθεί στις σπουδές φύλου. Στο Εθνικό Ινστιτούτο ανατολικών γλωσσών και πολιτισμών (INALCO), μία καθηγήτρια ειδική στη σύγχρονη εβραϊκή λογοτεχνία πρότεινε, τον Μάρτιο του 2023, μια διάλεξη-παράσταση της Μίχαλ Χάιμαν (Michal Heiman) –που παρουσιάστηκε ως καλλιτέχνης, επιμελήτρια εκθέσεων, θεωρητικός και ακτιβίστρια–, με τον τίτλο «Radical link. A new community of women» (Ριζοσπαστικός δεσμός. Μια νέα κοινότητα γυναικών). Ας ελπίσουμε ότι δεν απογοητεύτηκαν οι φοιτητές που πήγαν να διδαχθούν σύγχρονη εβραϊκή λογοτεχνία.
Το πεδίο του γουοκισμού επεκτείνεται επίσης στον πολιτισμικό χώρο: στο θέατρο, τον κινηματογράφο, ακόμα και στα μουσεία. Επισκεπτόμενοι μια έκθεση για την κεραμική, στο Μουσείο σύγχρονης τέχνης του Παρισιού («Οι Φλόγες. Ο Αιώνας της κεραμικής», 2022), δεν περιμέναμε βέβαια να βρεθούμε μπροστά σε ένα μανιφέστο woke. Και όμως: στους επεξηγηματικούς πίνακες δηλώνεται πως «η κεραμική μπορεί να εκφράζει σχέσεις εξουσίας αλλά επίσης και αντιεξουσίας», καθιστάμενη έτσι «σύμμαχος υποθέσεων που αφορούν τόσο την οικολογία όσο και τις κοινωνικές, φυλετικές, φεμινιστικές και queer επαναστάσεις», και θέτοντας τον εαυτό της στην υπηρεσία μιας επαναστατικής ατζέντας: «Ως υπόστρωμα διάδοσης εναλλακτικών πεποιθήσεων, αυτή η πρακτική επιλέχθηκε συχνά από μειονοτικές ομάδες με σκοπό να επιβεβαιώσουν την ταυτότητά τους και να συνοδεύσουν κοινωνικές, φυλετικές, σεξουαλικές και οικολογικές επαναστάσεις». Απόδειξη; Η κεραμική «διαδραματίζει θεμελιώδη ρόλο στη συγκρότηση ρευστών και εναλλακτικών ταυτοτήτων, ιδιαίτερα στους κόλπους της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Πράγματι, “η πλαστικότητα είναι μια κατάσταση εσωτερικής ανυπακοής”, γράφει πολύ σωστά η φιλόσοφος Κατρίν Μαλαμπού (Catherine Malabou)». Και πάλι καλώς ήρθατε στη wokeland, χώρα της υποταγής στις διανοητικές μόδες.
Μάλιστα, η επιβολή στα μουσεία της αντίληψης woke έχει θεωρητικοποιηθεί από τη Φρανσουάζ Βερζές, πρόεδρο της ένωσης «Να αποαποικιοποιήσουμε τις τέχνες», που ιδρύθηκε το 2015: δεν της αρκεί να κατακεραυνώνει τον «λευκό φεμινισμό» αλλά τα βάζει και με «τις ίδιες τις προϋποθέσεις του παγκόσμιου μουσείου, που είναι προϊόν του Διαφωτισμού και της αποικιοκρατίας» και συνεργός σε ένα «φυλετικό συμβόλαιο». Μας καλεί έτσι να «αποαποικιοποιήσουμε το μουσείο» με σκοπό να «επινοήσουμε άλλους τρόπους κατανόησης του ανθρώπινου και μη ανθρώπινου κόσμου, που τρέφουν τη συλλογική δημιουργικότητα και αποκαθιστούν τη δικαιοσύνη και την αξιοπρέπεια στους πληθυσμούς που τις στερήθηκαν». Έτσι και το μουσείο θα πρέπει να μεταβληθεί σε ένα «πεδίο μάχης»: αυτός είναι ο «ριζικός ορίζοντάς του». Αναμφίβολα, με λίγο λιγότερο ριζοσπαστισμό και λίγο μεγαλύτερη εστίαση στον στόχο της οικουμενικότητας, θα μπορούσε να ακουστεί καλύτερα το –θεμιτό– πρόταγμα μιας προσεκτικότερης μελέτης της προέλευσης των έργων και, όπου υπάρχουν αμφισβητήσεις, να προβλέπονται στοχευμένοι επαναπατρισμοί, εφόσον τους επιτρέπει το τοπικό πλαίσιο, χωρίς τα έργα να κινδυνεύουν με καταστροφή ή εξαφάνιση από παραμέληση ή καταλήστευση λόγω διαφθοράς.
Πέρα από τον ακαδημαϊκό και πολιτισμικό χώρο, είναι και οι πολιτικοί θεσμοί που έχουν διαβρωθεί από την woke ιδεολογία, μέσω της χρηματοδότησης ενώσεων και οργανώσεων. Για παράδειγμα, η Ένωση Alliance Citoyenne (Συμμαχία Πολιτών), της οποίας των 15% του προϋπολογισμού προέρχεται από το κράτος, αντλεί επίσης το 25% των πόρων της από την αναγνώρισή της ως εκπαιδευτικού οργανισμού, τη στιγμή που η ακτιβιστική δράση της –όπως η προώθηση του χιτζάμπ στους αθλητικούς αγώνες– είναι προδήλως εμπνευσμένη από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Ας αναφέρουμε επίσης τη Dilcrah, που τελεί υπό την εποπτεία του πρωθυπουργού και η οποία, τον Ιούλιο του 2022, πήρε δημοσίως το μέρος των πιο ριζοσπαστών τρανς ακτιβιστών αμφισβητώντας νομικά τους ψυχίατρους και ψυχαναλυτές του «Παρατηρητηρίου της μικρής γοργόνας», οι οποίοι συστήνουν σύνεση στις περιπτώσεις αλλαγής φύλου στους ανηλίκους. Τέλος, στη σφαίρα του Συμβουλίου της Ευρώπης, μια επικοινωνιακή εκστρατεία προώθησης της ισλαμικής μαντίλας προκάλεσε τέτοιο σάλο, το 2021, ώστε αποσύρθηκε ταχύτατα: είχε χρηματοδοτηθεί πλουσιοπάροχα από επιδοτήσεις που χορηγούνται σε ενώσεις οι οποίες, με το πρόσχημα της «πάλης ενάντια στον ρατσισμό», αποτελούν εργαλεία διείσδυσης του κινήματος των Αδελφών Μουσουλμάνων, όπως το κατέδειξαν ιδιαίτερα τα έργα της ανθρωπολόγου Φλοράνς Μπερζώ-Μπλακλέρ (Florence Bergeaud-Blackler).
Ορισμένα πολιτικά κόμματα αποδείχτηκαν επίσης διαπερατά στον woke ακτιβισμό. Το 2019, το κόμμα Ανυπότακτη Γαλλία (LFI) διαδήλωσε μαζί με τους ισλαμιστές με σύνθημα «Πάλη ενάντια στην ισλαμοφοβία», ενώ, κατά την Ημέρα της Γυναίκας, στις 8 Μαρτίου 2023, πολλοί Δήμοι αναρτούσαν στο πρόγραμμά τους σιλουέτες γυναικών με μαντίλα· και την ίδια περίοδο, ο Δήμος της Γκρενόμπλ, που βρίσκεται στα χέρια των οικολόγων, προσέλκυε τις μουσουλμανικές ψήφους προωθώντας την ισλαμική μαντίλα σε μια διαφημιστική καμπάνια, με το πρόσχημα ότι κρούει τον κώδωνα του κινδύνου κατά των διακρίσεων, την ίδια στιγμή που στο Ιράν οι γυναίκες αγωνίζονταν με κίνδυνο της ζωής τους για να απαλλαγούν από αυτήν. Και άλλοι Δήμοι –Παρίσι, Πουατιέ– υπέκυψαν στις πιέσεις ακτιβιστικών οργανώσεων ακυρώνοντας ή ζητώντας να ακυρωθούν διαλέξεις με μη αρεστό περιεχόμενο.
Τέλος, ούτε ο επιχειρηματικός κόσμος υπολείπεται. Στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, οι GAFAM παρέχουν σήμερα στους υπαλλήλους τους υποχρεωτικά μαθήματα που αποτελούν μέρος της προαναφερθείσας αναμόρφωσης: πρόκειται για μια διάσταση της αμερικανοποίησης που ξεπερνάει κατά πολύ τον κόσμο του πνεύματος και του πολιτισμού. Στη Γαλλία, ο νόμος για την «εταιρική κοινωνική ευθύνη» οδήγησε στην εκτροπή μιας πρωτοβουλίας η οποία, αν και ξεκίνησε με καλές προθέσεις, προσανατολίζεται προς την προώθηση μιας κοινοτιστικής ιδεολογίας, βασισμένης στη θυματοποίηση και την ενοχοποίηση.
Διαπιστώνουμε λοιπόν μια μείζονα διαφορά ανάμεσα στον γουοκισμό και τον παλαιό ακτιβισμό: ο πρώτος όχι μόνο δεν είναι απομονωμένος ή περιθωριακός αλλά απολαμβάνει την υποστήριξη των θεσμών. Έτσι, στο ευρωπαϊκό επίπεδο, η χρηματοδότηση για την έρευνα στις κοινωνικές επιστήμες διατίθεται κατά προτεραιότητα σε θέματα κατά των διακρίσεων, εις βάρος άλλων επιστημονικών τομέων, όπως το ανέδειξε συγκεκριμένα η Φλοράνς Μπερζώ-Μπλακλέρ, επιστήμονας ειδική στον ισλαμισμό, που δυσκολεύεται να εξασφαλίσει χρηματοδότηση καθώς τα χρήματα προορίζονται για τον αγώνα κατά της «ισλαμοφοβίας».
H Nathalie Heinich είναι κοινωνιολόγος στο Εθνικό Kέντρο Επιστημονικής Έρευνας της Γαλλίας (CNRS). Το πλούσιο συγγραφικό της έργο την έχει καταστήσει μία από τις κύριες εκπροσώπους της κοινωνιολογίας της τέχνης διεθνώς.
*Απόσπασμα (σσ. 132-138) από το βιβλίο της συγγραφέως «Γουοκισμός», ο νέος ολοκληρωτισμός; που κυκλοφορεί από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις σε μετάφραση Χριστίνας Σταματοπούλου.
