Έργο του Tyler Comrie με αφορμή τον πίνακα του Georges Seurat, «Ένα κυριακάτικο απόγευμα στο νησί της La Grande Jatte – 1884».
Ross Douthat*- ΝΥΤ 19 Απριλίου 2025
Κάθε μεγάλη τεχνολογική αλλαγή έχει μια καταστροφική παράμετρο, τα έγκατα της οποίας καταπίνουν τρόπους ζωής που η νέα τάξη πραγμάτων καθιστά παρωχημένους. Όμως η εποχή της ψηφιακής επανάστασης –η εποχή του διαδικτύου, του smartphone και η αρχόμενη εποχή της τεχνητής νοημοσύνης– απειλεί με μια εξαιρετικά ολοκληρωτική εκρίζωση. Υποχρεώνει την ανθρώπινη φυλή σε αυτό που οι εξελικτικοί βιολόγοι αποκαλούν «συμφόρηση«» – μια περίοδο ραγδαίας συμπίεσης που απειλεί πολιτισμούς, έθιμα και λαούς με εξαφάνιση.
Όταν οι φοιτητές δυσκολεύονται να διαβάσουν αποσπάσματα μεγαλύτερα από μια παράγραφο μεγέθους τηλεφώνου και το Χόλυγουντ πασχίζει να ανταγωνιστεί το YouTube και το TikTok, αυτή είναι η στενωπός που συμπιέζει τις παραδοσιακές καλλιτεχνικές μορφές, όπως είναι τα μυθιστορήματα και οι κινηματογραφικές ταινίες.
Όταν οι καθημερινές εφημερίδες [ ] τα παραδοσιακά εστιατόρια, τα εμπορικά κέντρα και τα κολέγια ακολουθούν την ίδια φθίνουσα πορεία, αυτή είναι η στενωπός που συμπιέζει τις παλιές μορφές ύπαρξης της μεσαίας τάξης των προαστίων.
Όταν οι μετριοπαθείς και οι κεντρώοι κοιτάζουν γύρω τους και αναρωτιούνται γιατί ο κόσμος δεν εξελίσσεται όπως θέλουν, γιατί το μέλλον φαίνεται να ανήκει σε περίεργους ριζοσπαστισμούς, σε θαυμαστές του Luigi Mangione και αναθεωρητές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αυτό αποτελεί τη στενωπό που συνθλίβει τις παλιές μορφές πολιτικής συναίνεσης, τους μετριοπαθείς τρόπους που σχετίζονται με τον πολιτικό διάλογο.
Όταν οι νέοι άνθρωποι δεν βγαίνουν ραντεβού, δεν παντρεύονται και δεν κάνουν οικογένειες, αυτή είναι η τροχοπέδη που έρχεται για τους πιο βασικούς ανθρώπινους θεσμούς.
Και όταν, επειδή οι άνθρωποι δεν ζευγαρώνουν και δεν αναπαράγονται, τα έθνη γερνούν και φθίνουν και πεθαίνουν, όταν η πληθυσμιακή αποψίλωση σαρώνει την Ανατολική Ασία, τη Λατινική Αμερική και την Ευρώπη, όπως θα συμβεί – αυτό είναι το τελευταίο σημείο συμπίεσης, το πιο στενό σημείο της στενωπού, ο κυριολεκτικός θάνατος. [ ]
Δεν πρόκειται για μια συνηθισμένη ανακύκλωση, όπου τα ταξιδιωτικά γραφεία κλείνουν ή το Netflix αντικαθιστά το βίντεο. Ό,τι θεωρούμε δεδομένο μπαίνει στο αδιέξοδο.
Και για οτιδήποτε σας ενδιαφέρει –από το έθνος σας μέχρι την κοσμοθεωρία σας, την αγαπημένη σας μορφή τέχνης και την οικογένειά σας– η βασική πρόκληση του 21ου αιώνα είναι να διασφαλίσετε ότι θα επιβιώνει στην επόμενη μέρα.
Αυτή η πρόκληση γίνεται πιο περίπλοκη από το γεγονός ότι μεγάλο μέρος αυτής της εκμηδένισης θα μοιάζει εκούσιο. Σε ένα φυσιολογικό εξελικτικό αδιέξοδο, ο στόχος είναι η επιβίωση από κάποια άμεση φυσική απειλή – μια πανούκλα ή πείνα, ένας σεισμός, μια πλημμύρα ή ένα χτύπημα μετεωρίτη. Η «στενωπός» της ψηφιακής εποχής είναι διαφορετική: Η νέα εποχή μας σκοτώνει με ήπιο τρόπο, σέρνοντας τους ανθρώπους από το πραγματικό στο εικονικό, αποσπώντας μας την προσοχή από τις δραστηριότητες που συντηρούν τη φυσιολογική ζωή και κάνοντας τελικά την ύπαρξη σε ανθρώπινη κλίμακα να φαίνεται ξεπερασμένη. [ ]
Οι γλώσσες θα εξαφανιστούν, οι εκκλησίες θα χαθούν, οι πολιτικές ιδέες θα σβήσουν, οι μορφές τέχνης θα εξαντληθούν, η ικανότητα ανάγνωσης, γραφής και μαθηματικών υπολογισμών θα ατονήσει και η αναπαραγωγή του είδους θα σταματήσει – εκτός από τους ανθρώπους που έχουν στοχοθεσία είναι συνειδητοποιημένοι και λίγο φανατικοί ώστε να διασφαλίζουν ότι τα πράγματα που αγαπούν θα συνεχίσουν να υπάρχουν.
Αλλά η απλή εκκεντρικότητα δεν εγγυάται την επιβίωση: Θα υπάρξουν μορφές αντίστασης και ριζοσπαστισμού που θα αποδειχθούν καταστροφικές και άλλες που θα είναι απλώς αδιέξοδες. Αλλά η συνήθεια και ο εφησυχασμός θα αποβούν μοιραία.
Και ενώ αυτή η περιγραφή μπορεί να ακούγεται σαν απαισιοδοξία, έχει ως στόχο να αποτελέσει μια προτροπή, ένα κάλεσμα να αναγνωρίσουμε αυτό που συμβαίνει και να αντισταθούμε, να αγωνιστούμε για ένα μέλλον όπου τα ανθρώπινα πράγματα και τα ανθρώπινα όντα θα επιβιώσουν και θα ευδοκιμούν. Είναι μια έκκληση για προθετικότητα ενάντια στην παρέκκλιση, για στοχοθεσία ενάντια στην παθητικότητα – και τελικά για την ίδια τη ζωή ενάντια στην εκμηδένιση.
Η μοιραία εξέλιξη
Έργο του Tyler Comrie
Αλλά πρώτα πρέπει να καταλάβουμε τι βιώνουμε.
Ξεκινά με την υποκατάσταση: Η ψηφιακή εποχή παίρνει ενσώματες μορφές και προσφέρει εικονικά υποκατάστατα, μετακινώντας ολόκληρα πεδία ανθρώπινης αλληλεπίδρασης και εμπλοκής από τη φυσική αγορά στην οθόνη του υπολογιστή. Για τον έρωτα, οι εφαρμογές γνωριμιών αντικαθιστούν τα καφέ, τους χώρους εργασίας και τις εκκλησίες. Για τη φιλία, τα γραπτά μηνύματα και τα DMing υποκαθιστούν την παρέα. Για την ψυχαγωγία, η μικρή οθόνη αντικαθιστά τον κινηματογράφο και τις ζωντανές παραστάσεις.
Για αγορές και πωλήσεις, το ηλεκτρονικό κατάστημα αντικαθιστά το εμπορικό κέντρο. Για το διάβασμα και το γράψιμο, η σύντομη παράγραφος και η γρήγορη απάντηση αντικαθιστούν το βιβλίο, το δοκίμιο, την επιστολή.
Ορισμένα από αυτά τα υποκατάστατα προσφέρουν σημαντικά πλεονεκτήματα. Υπάρχουν μορφές πνευματικής και επιστημονικής εργασίας που ήταν αδύνατες πριν το διαδίκτυο εκμηδενίσει τις αποστάσεις. Η εξ αποστάσεως εργασία μπορεί να είναι ευλογία για την οικογενειακή ζωή, ακόμη και αν περιορίζει άλλες μορφές κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Η διαδικτυακή δημοτικότητα των μακροσκελών podcasts μπορεί να προδίδει μια υποχώρηση από την γραπτή στην προφορική κουλτούρα, αλλά αποτελεί τουλάχιστον ένα αντιπαράδειγμα στη γενική τάση του σύντομου, συντομότερου, συντομότατου.
Αλλά σε πολλές περιπτώσεις, τα εικονικά υποκατάστατα είναι σαφώς κατώτερα από εκείνα που αντικαθιστούν. Ο αλγόριθμος της ροής τείνει να προσφέρει καλλιτεχνική μετριότητα σε σύγκριση με τις ταινίες του παρελθόντος ή ακόμη και με τις τηλεοπτικές εκπομπές της χρυσής εποχής πριν από 20 χρόνια. [ ] Οι διαδικτυακές πηγές τοπικών ειδήσεων είναι γενικά άθλιες σε σύγκριση με το εξαφανισμένο οικοσύστημα των έντυπων εφημερίδων. Οι διαδικτυακές φιλίες είναι πιο ισχνές από τις σχέσεις του πραγματικού κόσμου, οι διαδικτυακές γνωριμίες ζευγαρώνουν λιγότερους ανθρώπους με επιτυχία από τις γνωριμίες της προηγούμενης εποχής. Το διαδικτυακό πορνό – καταλαβαίνετε τι εννοώ.
Αλλά αυτή η υποκατάσταση παρ’ όλα αυτά ενδυναμώνεται λόγω της δύναμης της διάσπασης της προσοχής. Ακόμα και όταν οι νέες μορφές είναι κατώτερες από τις παλαιότερες, είναι πιο εθιστικές, πιο άμεσες, πιο εύκολα προσβάσιμες – και μοιάζουν και με μικρότερο κίνδυνο. Η διαδικτυακή γνωριμία είναι λιγότερο πιθανό να σας εξασφαλίσει σύζυγο, αλλά εξακολουθεί να μοιάζει πολύ πιο εύκολη από το να φλερτάρετε στη φυσική πραγματικότητα. Τα βιντεοπαιχνίδια μπορεί να μην προσφέρουν το ίδιο είδος σωματικής εμπειρίας με τα αθλήματα και τα παιχνίδια στην πραγματική ζωή, αλλά η άνοδος της αδρεναλίνης είναι πάντα διαθέσιμη και υπάρχουν λιγότερα όρια για το πόσο αργά και πόσο καιρό μπορείτε να παίξετε. Το ατελείωτο scroll των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι χειρότερο από μια καλή ταινία, αλλά δεν μπορείς να κοιτάξεις αλλού, και τα μυθιστορήματα είναι απίστευτα δύσκολα συγκριτικά με το TikTok ή το Instagram. Η πορνογραφία είναι χειρότερη από το σεξ, αλλά σου δίνει ένα ομοίωμα από ο,τιδήποτε θέλεις, όποτε το θέλεις, χωρίς καμία εμπλοκή με τις ανάγκες ενός άλλου ανθρώπου.
Έτσι, παρόλο που οι άνθρωποι τελικά παίρνουν λιγότερα από τα εικονικά υποκατάστατα, εξακολουθούν να έχουν την τάση να επιστρέφουν σε αυτά και τελικά να εξαρτώνται από αυτά. Έτσι, υπό ψηφιακές συνθήκες η κοινωνική ζωή αμβλύνεται, ο ρομαντισμός φθίνει, οι θεσμοί χάνουν τα ερείσματά τους, οι καλές τέχνες ξεθωριάζουν και οι λαϊκές τέχνες κατακλύζονται από λάσπη, και οι βασικές δεξιότητες και συνήθειες που ο πολιτισμός μας θεωρούσε δεδομένες –πώς να διεξάγεις μια εκτεταμένη συζήτηση, πώς να πλησιάζεις μια γυναίκα ή έναν άνδρα με ερωτικό ενδιαφέρον, πώς να κάθεσαι απερίσπαστος με μια ταινία ή ένα βιβλίο– μεταδίδονται ελάχιστα στην επόμενη γενιά.
Έργο του Tyler Comrie
Στη συνέχεια, τέλος, καθώς η τοπική ενσώματη εμπειρία γίνεται λιγότερο σημαντική από τις εικονικές εναλλακτικές λύσεις, η δύναμη της υποκατάστασης και της απόσπασης της προσοχής τροφοδοτεί την αίσθηση ότι η ζωή στον πραγματικό κόσμο είναι παρωχημένη.
Η διαδικτυακή ζωή επιτρέπει όλα τα είδη υπερ-εντατικών υποκουλτούρων και νησίδων όπου αυτή η αίσθηση της παρωχημένης ζωής είναι λιγότερο προβληματική. Αλλά για τον μέσο διαδικτυακό σερφερ, τον φυσιολογικό άνθρωπο που επιπλέει στην εικονική σφαίρα, η ψηφιακή ζωή τείνει να αναδεικνύει το κέντρο έναντι της περιφέρειας, τη μητρόπολη έναντι της επαρχίας, το δράμα της διασημότητας έναντι της καθημερινότητας.
Το αποτέλεσμα είναι ένα τοπίο όπου η εθνική πολιτική μοιάζει απίστευτα σημαντική και η τοπική πολιτική ασήμαντη – όπου τα αγγλικά μπορεί να μοιάζουν με τη μόνη γλώσσα που αξίζει να γνωρίζει κανείς και οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές να φαντάζουν σαν εκλογές για την προεδρία του κόσμου– όπου η ζωή των μικρών χωρών και των τοπικών πολιτισμών μοιάζει στην καλύτερη περίπτωση αναχρονιστική – όπου ο Influencer που ασκεί επιρροή στην άλλη άκρη του κόσμου καταλαμβάνει στο νοητικό σας χώρο τη θέση που κάποτε κατείχαν οι φίλοι και οι γείτονες.
Όλα αυτά σημαίνουν ότι, παρόλο που η πραγματικότητα είναι στην ουσία πιο αληθινή από τον εικονικό κόσμο, οι άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται απογοητευμένοι όταν επανέρχονται στην καθημερινότητα μετά από το μαρινάρισμα στον ψηφιακό κόσμο – οι πιθανοί σύντροφοι είναι λιγότερο όμορφοι από τα μοντέλα του Instagram, το διακύβευμα μιας τοπικής αναμέτρησης για τη δημαρχία είναι λιγότερο σημαντικό από ό,τι κάνει αυτή τη στιγμή ο Ντόναλντ Τραμπ.
Αυτή η απογοήτευση δημιουργεί ένα ιδιαίτερο πολιτικό πρόβλημα για τη φιλελεύθερη δημοκρατία, η οποία εξαρτάται από εξισωτικές ιδέες σχετικά με τη σημασία του κοινού ανθρώπου, του απλού πολίτη. Ενθαρρύνει έναν μοντέρνο αντι-ανθρωπισμό, μια παρόρμηση να δικαιολογηθεί η αυτοκτονία και να επεκταθεί η ευθανασία, και μια γενική αίσθηση προσωπικής και πολιτιστικής ματαιότητας που είναι ιδιαίτερα εμφανής όταν επισκέπτεστε τους γεωγραφικούς τόπους που γερνούν και ερημώνουν ταχύτερα. Υπάρχει μια απτή αίσθηση σε αυτά τα μέρη ότι η ιστορία συνέβη κάποτε εδώ, αλλά ότι τώρα συμβαίνει μόνο στην Αμερική και μέσα στο τηλέφωνό σας – οπότε γιατί να μπει κανείς στον κόπο να χτίσει ένα μέλλον για τον εαυτό του στην επαρχιακή Ιταλία ή στην αγροτική Ιαπωνία, ή στα νησιά της Καραϊβικής εκτός των θέρετρων, ή στα Βαλκάνια ή στη Βαλτική;
Όλα αυτά περιγράφουν την πορεία μας ήδη πριν η τεχνητή νοημοσύνη μπει στο προσκήνιο, και κάθε δύναμη που μόλις περιέγραψα είναι πιθανό να γίνει πιο έντονη όσο περισσότερο η Τ.Ν. αναδιαμορφώνει τις ζωές μας. Μπορείτε να έχετε ψηφιακούς εργαζόμενους για συναδέλφους αντί εκείνους με σάρκα και οστά, περιλήψεις ChatGPT για πρωτότυπα βιβλία, φίλες και φίλους και συντρόφους της Α.Ι. Μπορείτε να έχετε πολύ περισσότερη διάσπαση της προσοχής – μια αδιάκοπη ροή πληροφοριών και ψυχαγωγίας που παράγεται από τεχνητή νοημοσύνη και εθιστική λάσπη από έναν «δημιουργό» του οποίου η μηχανή δεν κουράζεται ποτέ. Και θα έχετε οπωσδήποτε μια πιο έντονη αίσθηση της ανθρώπινης απαξίωσης – οικονομικής και κοινωνικής, καλλιτεχνικής και διανοητικής – αν η Α.Ι. προχωρήσει έστω και λίγο περισσότερο στις σημερινές γραμμές της εξέλιξής της.
Είναι σαν όλες οι τάσεις της ψηφιακής εποχής να οδηγούν σε αυτή την ολοκλήρωση της λογικής της.
Πόσα θα επιβιώσουν;
Τίποτα από όσα περιέγραψα δεν είναι καθολικό: Αν δεν έχουν δίκιο οι αληθινοί καταστροφολόγοι της τεχνητής νοημοσύνης, το 2100 θα υπάρχουν ακόμη έθνη, οικογένειες, θρησκείες, παιδιά, γάμοι, σπουδαία βιβλία.
Αλλά το πόσα θα επιβιώσουν θα εξαρτηθεί από τις δικές μας συνειδητές επιλογές – την επιλογή να βγαίνουμε ραντεβού και να αγαπάμε και να παντρευόμαστε και να τεκνοποιούμε, την επιλογή να αγωνιζόμαστε για συγκεκριμένα έθνη και παραδόσεις και μορφές τέχνης και κοσμοθεωρίες, την επιλογή να περιορίσουμε την έκθεσή μας στην εικονικότητα, όχι απαραίτητα αρνούμενοι τη νέα τεχνολογία αλλά προσπαθώντας κάθε μέρα, σε κάθε περιβάλλον, να γίνουμε κύριοι της.
Ορισμένες από αυτές τις επιλογές θα είναι ιδιαίτερα δύσκολες για τους φιλελεύθερους, καθώς συχνά θα έχουν την οσμή του σοβινισμού, του φανατισμού και της αντίδρασης. Οι οικογενειακές σχέσεις θα επιβιώσουν μόνο λόγω μιας σαφούς προτίμησης για τους δικούς μας συγγενείς, σε αντίθεση με κάποια γενική αγάπη για την ανθρωπότητα. Σημαντικές μορφές τέχνης θα επιβιώσουν μόνο λόγω μιας επιμονής στη διάκριση, μιας περιφρόνησης για τη μετριότητα. Οι θρησκείες θα επιβιώσουν μόνο μέσω της συνειδητής υιοθέτησης της νεοπαραδοσιακότητας, σε όποιες μορφές και αν εμφανίζεται. Τα μικρά έθνη θα επιβιώσουν μόνο αν οι κάτοικοί τους του 21ου αιώνα κοιτάξουν πίσω προς στους εθνοδημιουργούς του 19ου αιώνα, [ ] και όχι στον κοσμοπολιτισμό του τέλους της ιστορίας στον οποίο σήμερα αποσυντίθενται.
Έτσι, ο ίδιος ο φιλελευθερισμός θα αντέξει και θα ευδοκιμήσει μόνο αν βρει έναν τρόπο να επανεντάξει κάποιες από αυτές τις ισχυρές παρορμήσεις, που είχαν ήδη εξασθενήσει πριν από το διαδίκτυο.
Για τους μη φιλελεύθερους, από την άλλη πλευρά, ο πειρασμός θα είναι να αγκαλιάσουν τον ριζοσπαστισμό και την αποδιοργάνωση , χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους πραγματικούς καρπούς τους – μια προφανής τάση του λαϊκισμού που μας κυβερνά σήμερα.
Ή να φανταστούμε μια ταχεία τεχνολογική λύση σε μια κρίση που δημιούργησε η τεχνολογία, ακόμη και αν αυτή η λύση συνδυάζει την απανθρωποποίηση με τον αυταρχισμό. (Φανταστείτε το Κινεζικό Πολιτικό Γραφείο με τεχνητές μήτρες.)
Ή απλά να συναινέσουμε στην αποψίλωση του κοινού ανθρώπου, την εξαφάνιση του συνηθισμένου, το άδειασμα των επαρχιών και της ενδοχώρας – με τη θεωρία ότι κάποια νέα κυρίαρχη φυλή υβριδίων ανθρώπου-Α.Ι. θα μας κληρονομήσει ούτως ή άλλως.
Αλλά ίσως ο ισχυρότερος πειρασμός για τον καθένα θα είναι να φανταστεί ότι εμπλέκεται σε κάποιο ριζοσπαστικό σχέδιο, σε έναν νέο τρόπο ζωής, αλλά την ίδια στιγμή να τραβιέται πίσω στο εικονικό, το επιτελεστικό, το θεμελιωδώς εξωπραγματικό.
Αυτός είναι ένας πειρασμός με τον οποίο είμαι πολύ εξοικειωμένος, ως κάποιος του οποίου η επαγγελματική ζωή είναι μια κυρίως ψηφιακού χαρακτήρα όπου μαζί με άλλους που μοιράζονται τις ανησυχίες μου μιλάω, μιλάω, μιλάω … ενώ το απαραίτητο είναι να βγούμε στην πραγματικότητα και να δράσουμε.
Κάντε το παιδί. Ασκήστε τη θρησκεία. Ιδρύστε το σχολείο. Υποστηρίξτε το τοπικό θέατρο, το μουσείο, την όπερα ή την αίθουσα συναυλιών, ακόμα κι αν μπορείτε να τα δείτε όλα στο YouTube. Πάρτε το πινέλο, την μπάλα, το όργανο. Μάθετε τη γλώσσα – ακόμα κι αν υπάρχει μια εφαρμογή γι’ αυτήν. Μάθετε να οδηγείτε, ακόμη και αν πιστεύετε ότι σύντομα θα οδηγεί για εσάς η Waymo ή η Tesla. Βάλτε ταφόπλακες, μην καίτε απλώς τους νεκρούς σας. Καθίστε με το παιδί, ανοίξτε το βιβλίο και διαβάστε.
Καθώς η στενωπός θα κλείνει, όλη η επιβίωση θα εξαρτηθεί από την τήρηση για άλλη μια φορά της αρχαίας προτροπής: Έχω θέσει μπροστά σας τη ζωή και το θάνατο, την ευλογία και την κατάρα. Διάλεξε λοιπόν τη ζωή, που θα ζήσεις εσύ και οι απόγονοί σου.
*Ο Ross Douthat, του οποίου μεταφράσαμε το μεγαλύτερο μέρους του εκτενούς άρθρου του, είναι συντηρητικός Αμερικανός δημοσιογράφος, που απομακρύνθηκε από τους Ρεπουμπλικανούς εξαιτίας του Τραμπ.
