του Γεώργιου Στείρη από την Καθημερινή
«Με έναν νόμο και ένα άρθρο»: αυτή ήταν η καταστατική αρχή της ομιλίας που εκφώνησε ο πρόεδρος Τραμπ στην τελετή ορκωμοσίας του. Πρόκειται για την επιτομή του πολιτικού βολονταρισμού, της αντίληψης ότι όλα είναι ζήτημα «πολιτικής βούλησης» και ότι αρκεί ένα ισχυρό θέλω για να γίνουν όλα. Στο πλαίσιο αυτής της αντίληψης θεωρείται πως, αν υπάρχει ισχυρή «πολιτική βούληση», όλα γίνονται, διότι, τάχα, η βούληση κατευθύνει τον νου και υποτάσσει την πραγματικότητα και την ιστορία. Πρόκειται για μια εκκοσμικευμένη θεολογία, κατ’ ουσίαν, καθώς ο πολιτικός εκλαμβάνει εαυτόν Θεό της Βίβλου: «καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω φῶς· καὶ ἐγένετο φῶς». Κατ’ αναλογία, όσα εξήγγειλε ο πρόεδρος Τραμπ θα πραγματωθούν πάραυτα επειδή τα θέλει.
Οι οπαδοί του πολιτικού βολονταρισμού μοιάζει να μην κατανοούν, ή έστω να μη θέλουν να αποδεχθούν, ότι η πραγμάτωση των θέλω προϋποθέτει σχέδιο, στρατηγική, κόπο, στάθμιση των δεδομένων, υπομονή, επιμονή, προσήλωση, κόπο και, πρωτίστως, καλή τύχη. Επίσης, προϋποτίθεται ότι η χώρα και η κοινωνία, στη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία, διαθέτουν τις δυνατότητες και τις δυνάμεις που απαιτούνται για την πραγμάτωση των θέλω. Διότι άλλο το θέλω και άλλο το είμαι έτοιμος να αναλάβω το κόστος της προσπάθειας ή και μιας ενδεχόμενης αποτυχίας.
Ο πρόεδρος Τραμπ και το επιτελείο του φαίνεται να υποτιμούν το γεγονός ότι, ασχέτως του τι θέλουμε, υπάρχει πάντοτε απέναντί μας μια πραγματικότητα που αντιστέκεται, που δεν αλλάζει με ένα θέλω. Το παρόν και το μέλλον είναι αποτέλεσμα του παρελθόντος. Οσα έχουν γίνει συνιστούν τετελεσμένα γεγονότα, που δεν αναιρούνται με ένα θέλω. Αντιθέτως, τα γεγονότα αυτά, ως αιτίες, προκαλούν με τη σειρά τους αναπόφευκτα αποτελέσματα στο παρόν και το μέλλον.
Ο ντετερμινισμός είναι απείρως ισχυρότερος του βολονταρισμού. Συνεπώς, το μεγάλο ερώτημα είναι εάν οι ΗΠΑ διαθέτουν, τη δεδομένη στιγμή, τις δυνατότητες και τις δυνάμεις που απαιτούνται για να πραγματωθούν οι εξαγγελίες του προέδρου Τραμπ και του επιτελείου του.
Θεωρώ ότι ο πρόεδρος Τραμπ και το επιτελείο του πέφτουν θύματα μιας συνήθους παγίδας του συντηρητισμού: αναφέρονται σε μια εξιδανικευμένη εκδοχή του παρελθόντος, η οποία ποτέ δεν υπήρξε, όπως εκείνοι την περιγράφουν, και πιστεύουν ότι δύνανται να επαναφέρουν το «χρυσό αιώνα», σε μια αναβαθμισμένη μάλιστα εκδοχή του. Δίχως, μάλιστα, να λογαριάζουν αν οι δυνάμεις και οι δυνατότητες των ΗΠΑ επιτρέπουν την πραγμάτωση του οράματός τους.
Το ίδιο λάθος, αλλά από διαφορετική αφετηρία, διέπραξαν ο πρόεδρος Μπάιντεν και το δικό του επιτελείο. Επεσαν θύματα μιας συνήθους παγίδας του φιλελευθερισμού: της αναφοράς σε ένα μέλλον που δεν υπάρχει και που η δημιουργία του δεν βασίζεται σε κανένα από τα δεδομένα της πραγματικότητας. Μιας φιλελεύθερης ουτοπίας, αδιάφορης για την παρούσα κατάσταση της χώρας και τις δυνατότητες της κοινωνίας.
Η εγχώρια και παγκόσμια πραγματικότητα απέχει πόρρω από τα οράματα του προέδρου Τραμπ και του επιτελείου του. Η παγκοσμιοποίηση έχει δημιουργήσει ένα πολυπολικό κόσμο, με πολλαπλές ατμομηχανές. Μάλιστα, οι ΗΠΑ διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην εξαγωγή και διασπορά της απαιτούμενης τεχνογνωσίας ώστε να προοδεύσει ο υπόλοιπος κόσμος. Η κατάσταση αυτή δεν αλλάζει με ένα θέλω. Ιδίως, όταν υπάρχουν και πολλές αμφιβολίες για τη διάθεση και την ετοιμότητα της κοινωνίας στις ΗΠΑ –αλλά και στην Ευρώπη– να ανταγωνιστούν τους ρυθμούς κοινωνιών εκτός του παλαιού κόσμου. Για να συμβεί αυτό απαιτείται ένας δομικός, αξιακός και πολιτισμικός, μετασχηματισμός, ο οποίος δεν συντελείται αυτοστιγμεί.
Οι ΗΠΑ πρέπει να ξεφύγουν από τον βρόχο του πολιτικού βολονταρισμού. Είναι μια κεφαλαιώδους σημασίας πρόκληση τόσο για τη χώρα όσο και για τον δυτικό κόσμο. Τα θέλω του προέδρου Τραμπ και του επιτελείου του φαίνεται να υπερβαίνουν τις παρούσες δυνάμεις και δυνατότητες της χώρας τους και την πραγματικότητα του ευρύτερου κόσμου. Η «πολιτική βούληση» δεν αρκεί. Οι Αμερικανοί κινδυνεύουν να γίνουν, εξαιτίας του πολιτικού βολονταρισμού, τα κατεξοχήν «κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας».
*Καθηγητής Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ
