Ἀπόσπασμα (σσ. 195-201) ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Μελέτη Μελετόπουλου, Ἡ Μαρξιστικὴ σκέψη στὴν Ἑλλάδα, β΄ ἔκδοση Ἐναλλακτικὲς Ἐκδόσεις, 2023.
Ἡ ζωή τοῦ Σεραφείμ Μάξιμου
‘O Σεραφείμ Μάξιμος γεννήθηκε τό1899 στό Γάνος (Γανόχωρο) στήν Ἀνατολική Θράκη, κοντά στα Δαρδανέλια. ‘O πατέρας τοῦ ἦταν ξυλέμπορος, ἀρκετά εὔπορος, ἐξ αἰτίας τῆς μεγάλης ζήτησης ξυλείας, πού ὀφειλόταν στήν σεισμογένεια τῆς περιοχῆς. ‘O Σεραφείμ τελείωσε τό Δημοτικό Σχολεῖο στό Γάνος καί ὕστερα φοίτησε στήν Μεγάλη τοῦ Γένους Σχολή, στήν Κωνσταντινούπολη, ὅπου ἔμενε στό σπίτι τῆς ἀδελφῆς του. Μικρός στό χωριό τοῦ εἶχε γνωρίσει μία ὁμάδα Ἑλλήνων δημοσιογράφων ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη, πού περιόδευαν στήν Ἀνατολική Θράκη (ἀνάμεσά τους ἦταν ὁ Παῦλος Παλαιολόγος). ᾿Από τότε ἀποφάσισε νά γίνει δημοσιογράφος καί, ὅταν πῆγε στήν Κωνσταντινούπολη, τούς ἐπισκεπτόταν συχνά στήν ἐφημερίδα τους, τούς ἔδειχνε τόν ἔλεγχό του καί γενικά τούς ἐνημέρωνε γιά τήν πρόοδό του. Καθώς εἶχε μεγάλο ταλέντο στίς γλῶσσες, ὁ νεαρός Μάξιμος ἔμαθε γρήγορα ρωσσικά, γαλλικά, γερμανικά -ἤξερε ἄλλωστε τουρκικά ἀπό παιδί. Τίς γλῶσσες αὐτές μιλοῦσε θαυμάσια, σχεδόν ὅπως τά ἑλληνικά. Ἢ στρατιωτική του θητεία στόν τουρκικό στρατό ἦταν περιπετειώδης: δραπέτευσε πολλές φορές — καί ἔγινε εἰδικός στίς ἀποδράσεις.
Εἶναι ἀδιευκρίνιστο κάτω ἀπό ποιές συνθῆκες προσηλυτίσθηκε ὁ Μάξιμος στόν μαρξισμό, τοῦ ὁποίου ἔμελλε νά γίνει ἕνας ἀπό τούς κυριώτερους ἐκφραστές στήν Ἑλλάδα. Πάντως, γύρω στά δεκαοχτώ του χρόνια, ἀναμείχθηκε στήν σοσιαλιστική κίνηση τῆς Πόλης καί ἔγινε μέλος τῆς «Πανεργατικῆς Ἕνωσης», τήν ὁποία ἀντιπροσώπευσε συχνά στήν Μόσχα (σύμφωνα ἄλλωστε καί μέ ὁρισμένες πληροφορίες, φοίτησε στήν σοβιετική σχολή κομμουνιστιχῶν στελεχῶν KUTV). Ἢ δραστηριότητά του αὐτή τοῦ στοίχισε ἄλλωστε καί ἕναν ἄγριο ξυλοδαρμό ἀπό τήν τουρκική ἀστυνομία.
Ἐκείνη τήν ἐποχή πῆγε γιά κάποιο μικρό διάστημα στήν Βεσσαραοβία, ὅπου εἶχε ἕναν θεῖο, ἐπιχειρηματία καπνῶν, γιά νά ἐργασθεῖ κοντά του. ‘O Μάξιμος ὅμως ἔκανε μαρξιστική προπαγάνδα στούς ἐργάτες τοῦ θείου του, μέ ἀποτέλεσμα ὁ τελευταῖος τόν ἐκδιώξει καί ο νεαρός ἐπαναστάτης v’ ἀναγκασθεῖ νά γυρίσει στήν Κωνσταντινούπολη μέ τά πόδια.
Τό 1922 ο Σεραφείμ Μάξιμος, ταξικός ἀποστάτης πλέον, ἀποφασίζει νά μετοικήσει στήν Ἑλλάδα. Πῆγε πρῶτα στήν Θεσσαλονίκη, ὅπου ἐργάσθηκε γιά λίγο ως καπνεργάτης, γιά νά ἐπιβιώσει. Τό 1923 ἦταν απ’ τούς κύριους διοργανωτές καί ἐμψυχωτές τῆς πανελλαδικῆς ἐργατικῆς ἀπεργίας, πού κατέληξε στήν ἐπέμβαση τοῦ Στρατοῦ καί στόν θάνατο ἕντεκα ἐργατῶν. Χάρις στίς δραστηριότητές του, τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1923, ο Μάξιμος, πού γιά κάποιο διάστημα διετέλεσε καί ὀργανωτικός-πολιτικός σύμβουλος τῆς ΓΣΕΕ[1], ἐξελέγη μέλος τῆς Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ «Κομμουνιστικοῦ Κόμματος Ἑλλάδος» καί τόν Φεβρουάριο τοῦ 1924 ἐξελέγη παμψηφεί στήν τριμελῆ ἐθνική ἐπιτροπή του, μαζί μέ τόν Γιάννη Κορδᾶτο καί τόν Θωμᾶ Ἀποστολίδη. Ἔκπροσώπησε το KKE στό 5ο Συνέδριο τῆς Κομμουνιστικῆς Διεθνοῦς, μαζί μέ τόν Π. Πουλιόπουλο καί τόν Θ. Μάγγο, διαφώνησε μέ τήν θέση γιά «ἀνεξάρτητη Mακεδονία καί Θράκη», ἐπειδή η ἀνταλλαγή τῶν πληθυσμῶν ἔκανε μιά τέτοια ἄποψη κενή περιεχομένου, τελικά ὅμως ὑποχώρησε στήν θέση αὐτή, πού ἐπεκράτησε. Δημοσιογράφησε στόν Ριζοσπάστη, ὅπου ἀναδείχθηκε σέ κορυφαῖο ἀρθρογράφο τῆς ᾿Αριστερᾶς. Τήν ἄνοιξn τοῦ 1924 συνελήφθη καί ἐξορίσθηκε στήν Σκῦρο, ὅπου σύντομα δραπέτευσε. Τόν συνέλαβε ξανά ὁ δικτάτωρ Θ. Πάγκαλος, μέ τήν κατηγορία τῆς ἐσχάτης προδοσίας, γιά τό ζήτημα τῆς «αὐτόνομης Μακεδονίας καί Θράκης», καί τόν φυλάκισε.
Τό 1926 ἐξελέγη βουλευτής στήν Καβάλα καί στήν Λάρισσα — ἐπέλεξε τήν Καβάλα ὡς βουλευτική του περιφέρεια. Στήν συνέχεια ἔγινε ἀρχηγός τῆς δεκαμελοῦς κοινοβουλευτικῆς ὁμάδας τοῦ KKE, καί η θέση αὐτή τοῦ ἐπέτρεψε νά ἀξιοποιήσει τίς ἡγετικές ἀλλά καί τίς ρητορικές του ἱκανότητες.
Τόν Μάρτιο τοῦ 1927 ἐξελέγη μέλος τοῦ ἑπταμελοῦς πολιτικοῦ γραφείου τοῦ KKE. Τόν Ἰούνιο τῆς ἴδιας χρονιᾶς παντρεύτηκε τήν Πηνελόπη Σκανδάλη, κόρη πλούσιου πρόσφυγα ἀπό τό Ἀἰβαλί τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, λογοτέχνιδα καί δημοσιογράφο, η ὁποία τόν ἀκολούθησε πιστά σ᾽ ὅλη τήν πολυτάραχη ζωή του.
Ἧταν μιά θυελλώδης ἐποχή γιά τόν κόσμο, γιά τήν Ἑλλάδα ἀλλά καί γιά τό ΚΚΕ: η διεθνής συγκυρία, η δημιουργία τῆς τροτσκιστικῆς ἀντιπολίτευσης ἐναντίον τῆς σταλινικῆς ἐξουσίας, η πολιτική ἀνάπτυξη τοῦ ἐργατικοῦ κινήματος στήν Ἑλλάδα, η συντελούμενη πρώτη ἐκβιομηχάνιση, η προλεταριοποίηση τῶν προσφύγων καί πολλοί ἄλλοι ἰδεολογικοί, κοινωνικοί καί πολιτικοί παράγοντες δημιουργοῦσαν εὐνοῖκό πλαίσιο ἀλλά καί διχαστικές τάσεις μέσα στό ἑλληνικό κομμουνιστικό κίνημα. Τρεῖς Γενικοί Γραμματεῖς του ἀνατράπηχαν στήν σειρά (Κορδᾶτος, Ἀποστολίδης, Πουλιόπουλος) καί τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1927 ο Μάξιμος, μαζί μέ ἄλλους διαφωνοῦντες μέ τήν ἐπικρατοῦσα γραμμή, παραιτήθηκαν ἀπό μέλη τοῦ Πολιτικοῦ Γραφείου, ἐξηγώντας σέ μιά μπροσούρα μέ τίτλο «γιατί παραιτηθήκαμε» τήν διαφωνία τους. Οἱ διαφωνοῦντες συγκρότησαν μιά ἀντιπολιτευτική ὁμάδα, τήν «Ἑνωμένη ᾿Αντιπολίτευση», μέσα στό KKE, ἀλλά τόν Δεκέμβριο τοῦ 1928 διαγράφηκαν (σύνολο: ἑπτά μέλη) ἀπό τήν Κεντρική Ἐπιτροπή.
Ἧ διαγραφή τοῦ Σ. Μάξιμου συνοδεύθηκε ἀπό προπηλακισμούς του ἀπό μέλη τοῦ KKE. Παρ᾽ ὅλα αὐτά, ὁ ἴδιος παρέμεινε πιστός στό κόμμα του — ποτέ σ’ ὅλη τήν μετέπειτα ζωή του δέν ἐπέτρεψε νά ποῦν τίποτε εἰς βάρος τοῦ κόμματος, μπροστά του.
Μετά τήν διαγραφή του, ο Μάξιμος ἕνωσε τίς δραστηριότητές του μ’ αὖτές ἄλλων διαγραφέντων στόν Σπάρτακο (πού κυκλοφοροῦσε πότε ὡς περιοδικό καί πότε ὡς ἐφημερίδα) καί ἦταν τό δημοσιογραφικό ὄργανο τῆς «Ἑνωμένης Ἀντιπολίτευσης»: ὑπεύθυνος γιά τήν σύνταξη καθώς καί βασικός ἀρθρογράφος ἦταν ὁ Σ. Μάξιμος. Τά ἑπόμενα χρόνια ὁ Σπάρτακος θά ἀποτελέσει τό ἔντυπο ὅπου ὁ Μάξιμος ἀνέπτυσσε ἐλεύθερα τίς πολιτικές του ἀπόψεις.
Τό 1930 κυκλοφόρησε στήν Θεσσαλονίκη τό βιβλίο του Κοινοβούλιο ἤ Δικτατορία: εἶναι μία κοινωνιολογική ἀνάλυση τῶν πολιτικῶν ἐξελίξεων τοῦ Μεσοπολέμου, συγκροτημένη καί γλαφυρή, πού ἀποτελεῖ ἕνα ἀπό τά σοβαρότερα κείμενα πού ἔχουν γραφεῖ στόν χῶρο τῆς ἑλληνικῆς ἀριστερᾶς.
Βασικά, τήν περίοδο 1928-31, ο Μάξιμος ἦταν ἄνεργος. Τό 1931 συνεργάσθηκε μέ τόν Ἑλληνικό Βορρᾶ, στήν Θεσσαλονίκη, ἀλλά ἔφυγε μετά ἀπό πιέσεις στελεχῶν τῆς φασιστικῆς ὀργάνωσης «EEE» πρός τόν διευθυντή τῆς ἐφημερίδας αὐτῆς. Στήν συνέχεια συνεργάσθηκε μέ τήν ἐφημερίδα Φῶς καί τό 1934 μέ τήν Πρωΐα τοῦ Πεσματζόγλου. Τό 1935 ἐπέστρεψε στήν Ἀθήνα, ὅπου προσελήφθη στήν Βραδυνή ὡς οἰκονομικός συντάκτης, μέ τό ψευδώνυμο «Z. Βόρειος». Στήν Βραδυνή παρέμεινε γιά ἀρκετό χρόνο.
Ἀπό τό 1934-35 καί μετά ἄρχισε νά ἀποκόπτεται ἀπό τούς κύκλους τῆς «Ἑνωμένης Ἀντιπολίτευσης» καί προσπάθησε νά ἐπαναπροσεγγίσει τό Κομμουνιστικό Κόμμα, χωρίς ὅμως ἐπιτυχία.
Τό 1936 ἔκανε μιά περιοδεία στήν Λατινική Ἀμερική, ὡς ἀνταποκριτής τῆς Βραδυνῆς, γιά 7 μῆνες. Μετά πῆγε στό Παρίσι. ό ὅπου δέν θά γυρίσει παρά μόνον τό 1939.
Στό Παρίσι, ὅπου ἔμεινε στήν Μονμάρτη καί ἐργάσθηκε ὡς ἀνταποκριτής τῆς Βραδυνής, ἀναμείχθηκε μέ τούς ἀντι-μεταξικούς κύκλους καί συνέγραφε διάφορες μπροσοῦρες. Ἐπίσης συνέτασσε ἀνώνυμα μία ἀντιδικτατορική ἐφημερίδα. Ἢ κύρια ἀσχολία του ἦταν ὅμως αὐτήν τήν φορά ἐπιστημονική: στήν Σορβόννη παρακολούθησε μαθήματα Πολιτικῆς Οἰκονομίας κοντά στόν Καθηγητή Labrousse. Πραγματοποίησε ἔρευνες στά Ἔθνικά Γαλλικά Ἀρχεῖα, ἀναζητώντας στοιχεῖα γιά μιά ἑλληνική οἰκονομική ἱστορία. Καρπός αὐτῶν τῶν ἐρευνῶν θά εἶναι οἱ σημαντικές μελέτες πού θά δημοσιεύσει ἀργότερα.
Ἢ γυναῖκα του Πηνελόπη παρακολουθοῦσε φιλολογικά μαθήματα στήν Σορβόνη, κρυφά, γιατί ο Μάξιμος δέν τῆς τό ἐπέτρεπε[2].
Τό 1940, καθώς οἱ Γερμανοί ἐπέλαυναν, ἐπέστρεψε στήν Ἑλλάδα καί ἐξέδωσε τό βιβλίο του Τό Ἑλληνικό Ἐμπορικό Ναυτικό κατά τόν XVIII αἰῶva (η μελέτη αὐτή εἶχε δημοσιευθεῖ ἤδη στήν γαλλική ἐπιθεώρηση Les Balkans καί εἶχε κυκλοφορήσει καί σέ ἀνάτυπο. στά γαλλικά). Τόν Δεκέμβριο συνελήφθη ἀπό τήν Δικτατορία καί φυλακίσθηκε γιά 3-4 μῆνες.
Λόγῳ τῶν κακουχιῶν, ἀλλά καί τῆς ἀπογοήτευσής του ἀπό τήν ἀποτυχία του νά ξαναγίνει μέλος τοῦ KKE, η ὑγεία του κλονίσθηκε καί χρειαζόταν συνεχῶς περίθαλψη καί ἀνάπαυση. Συνῆλθε χάρις στίς φροντίδες τῆς γυναίκας του Πηνελόπης, η ὁποία συνεργάσθηκε τότε μέ τήν ραδιοφωνία στό παιδικό πρόγραμμα τῆς Ἀντιγόνης Μεταξᾶ.
Συνέχισε νά ἐργάζεται στήν Βραδυνή καί ἐπί Κατοχῆς, μέχρις ὅτου ἔλαβε ἐντολή νά γράψει ἕνα οἰκονομικό ἄρθρο ὑπέρ τοῦ Αξονος καί ἀρνήθηκε. Τήν ἑπομένη τόν συνέλαβαν καί τόν φυλάκισαν στίς φυλακές Ἀβέρωφ.
Καθώς δέν ἦταν πιά μέλος τοῦ ΚΚΕ, δέν τοῦ ἐμπιστεύονταν κάποια σημαντική ἀποστολή στά πλαίσια τῆς Ἀντίστασης. Παρ᾽ ὅλ᾽ αὐτά -καί παρά τήν πικρή πεῖρα του- ὁ Μάξιμος προσέφερε ὅ,τι μποροῦσε: συνέτασσε σχεδόν μόνος του τό ἀντιστασιακό φύλλο πού κυκλοφοροῦσε τό ΚΚΕ -ἀλλά καί αὐτό δέν τό θεωροῦσε ἀρκετό.
Τό 1943 κατήγγειλε ἀπό τίς στῆλες τῆς Βραδυνῆς τόν τρόπο διδασκαλίας τῆς Πολιτικῆς Οἰκονομίας ἀπό τόν καθηγητή Ξενοφῶντα Ζολώτα. Τόν διάλογο πού διεξήχθη στήν Βραδυνή γιά τό θέμα αὐτό ἐξέδωσε σέ βιβλίο, μέ τίτλο: Θεωρητική Οἰκονομική καί Οἰκονομική Ἀκρισία.
Τό 1944 διακόπηκε η συνεργασία του μέ τήν Βραδυνή. Τό 1945 ἐξέδωσε τό Ποῦ βαδίζουμε καί τό ἔργο Ἡ Αὐγή τοῦ Ἑλληνικοῦ Καπιταλισμοῦ, πού σημείωσαν κυκλοφοριακή ἐπιτυχία. Τήν ἴδια ἐποχή ἀρθρογραφεῖ στόν ᾿Ανταῖο καί ἐκδίδει μιά ἐφημερίδα, τήν Οἰκονομική ᾿Αλήθεια.
Τό 1946 συμμετεῖχε στό κλιμάκιο τοῦ OHE πού βρισκόταν στήν Ἑλλάδα, μετά ἀπό σύσταση τοῦ Διευθυντῆ τῆς ἐφημερίδας Ἑστία Κύρου. Μέ τό κλιμάκιο αὐτό ταξίδευσε στήν Ἀνατολική Ἐὐρώπη (Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία, Πολωνία, Οὑγγαρία). Ἐνδιαφερόταν γιά τίς κρατιχοποιήσεις καί τόν τρόπο ἐγκαθίδρυσης τῶν οἰκονομικῶν δομῶν τοῦ «ὑπαρκτοῦ σοσιαλισμοῦ». Κατέληξε στό Παρίσι, μέ σκοπό νά ἐπιστρέψει ἀπό κεῖ στήν Ἑλλάδα. Καθώς ὅμως ὁ ἐμφύλιος πόλεμος μαινόταν, ἔμεινε ἐκεῖ. Δέν θά ξαναγυρνοῦσε ποτέ πιά στήν χώρα του.
Ἀπό τό Παρίσι τόν ἀπέλασαν λίγο ἀργότερα ὡς ἀνεπιθύμητο. Ἔτσι τό 1948 τό ζεῦγος Μαξίμου ἐγκαταστάθηκε στήν Πράγα, ὅπου ἔμεινε δύο χρόνια. Ἐκεῖ κατώρθωσε, μέσῳ τοῦ Τσέχου ὑπουργοῦ Παιδείας, νά διδάσκονται τά ἐξόριστα Ἑλληνόπουλα μαθήματα στά ἑλληνικά. ‘O ἴδιος τούς δίδασκε ἑλληνική ἱστορία καί η γυναίκα του Πηνελόπη ἑλληνική γλῶσσα.
Τό 1950 ἐγκαταστάθηκαν στήν Βιέννη, ὅπου ἔζησε μέχρι τόν θάνατό του σέ συνθῆκες οἰκονομικῆς στενότητας, προσωπικῆς φθορᾶς καί ἀπραξίας, καθώς καί συνεχῶν προσπαθειῶν κομματικῆς ἀποκατάστασης. Ἢ Πηνελόπη ζήτησε βοήθεια ἀπό τό αὐστριακό κομμουνιστικό κόμμα, τό ὁποῖο ἀδιαφόρησε πλήρως. Τό αὐστριακό κράτος φέρθηκε πολύ εὐγενικά στό ζεῦγος Μαξίμου καί τούς προστάτευσε ὅσο μποροῦσε. Εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι τό 1960 ἡ αὐστριακή κυβέρνηση προσέφερε στόν Μάξιμο τήν αὐστριακή ὑπηκοότητα, την ὁποία αὐτός κατηγορηματικά ἀρνήθηκε. Ὁ μόνος του πόθος ἦταν η ἐπιστροφή του στήν Ἑλλάδα.
Ἀπό τό 1951 6 Μάξιμος ἄρχισε νά ἀρθρογροφεῖ καί πάλι, στέλνοντας ἀνταποκρίσεις σέ διάφορες ἐφημερίδες. Ἔγινε συνεργάτης τῆς Νέας Oικονομίας καί τό 1953-54 δημοσίευσε στό Ἀρχεῖον Οἰκονομικῶν καί Κοινωγικῶν Ἐπιστημῶν μία μελέτη μέ τίτλο «Τό χαρτονόμισμα-χρῆμα». Τό 1955 δημοσίευσε μία ἄλλη μελέτη μέ τίτλο «Ἡ διάσπασις τοῦ κόσμου καί η κρίσις τῆς οἰκονομολογίας -δυό μορφές οἰκονομικοῦ βίου, δύο κατηγορίες οικονομικών νόμων», πού ἀποτελεῖ ἐπηυξημένη ἔκδοση τῆς πρώτης. Ἡ τελευταία μελέτη του ἦταν «Ὁ Κάρολος Μάρξ -ὁ θεμελιωτής τοῦ ἐπιστημονικοῦ σοσιαλισμοῦ», πού δημοσιεύθηκε τό 1958, λίγα χρόνια πρίν πεθάνει.
Στήν Βιέννη, τά τελευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς του, δεχόταν τήν ἐπίσκεψη ἑκατοντάδων Ἑλλήνων: γιά τούς Ἕλληνες ἐπισκέπτες ὁ Μάξιμος ἦταν ἕνα ἀπό τ’ ἀξιοθέατα τῆς πόλης. Παρά τήν ἐχθρότητα τοῦ KKE ἀπέναντί του, ἔστελνε συχνά γράμματα στόν Γενικό Γραμματέα του Ν. Ζαχαριάδη καί σέ ἄλλους, δείχνοντας ἔτσι τήν καλή του θέληση καί τήν σφοδρή του ἐπιθυμία γιά κομματική ἀποκατάσταση. Πού δέν ἦρθε ποτέ. Οὔτε κἄν μετά θάνατον.
Ὁ Μάξιμος ἦταν καταπονημένος, ἀλλά διατηροῦσε τήν διαύγεια τοῦ πνεύματός του. Ἰδού ἕνα περιστατικό πού συνέβη τό 1956, λίγο πρίν τήν ἐπανάσταση στήν Οὑγγαρία, ὅπως τό περιγράφει σέ ἀνέκδοτη ἐπιστολή της[3] ἡ Πηνελόπη Μαξίμου:
«Καί ἦρθε στό σπίτι μας -τότε- στή Βιέννη, ὁ κ. ᾿Ανδρέας Ζάκας, διευθυντής Ὑπουργείου, μέ τή σύζυγό του. Ἦρθαν ἐξ Ἀθηνῶν. Θά ἔφερναν τούς συντροφικούς χαιρετισμούς στήν Οὑγγαρία καί Τσεχία. Θ’ ἀναχωροῦσαν τήν ἴδια μέρα πού μᾶς ἦρθαν. Ὁ Σεραφείμ Μάξιμος τούς παρακάλεσε. Μόλις φθάσουν, νά τοῦ στείλουν μιά κάρτα χαιρετισμῶν. Οὔτε λέξη, ἄλλη. Ἐάν τυχόν ἀντιληφθοῦν ἀνωμαλίες, νά τραβήξουν μιά γραμμούλα στήν χάρτα, ἐπάνω, δεξιά. Ξαφνιάστηκε ὁ κ. ᾿Ανδρέας Ζάκας. Ἀνωμαλίες; M’ αὐτές οἱ χῶρες, σέ πελάγη εὐτυχίας!»
»Τήν ἑπομένη ἔφθασε ἡ κάρτα. Καμμιά λοξή γραμμή.
»Τήν ἴδια μέρα ἤ τήν ἑπομένη; Μάϊος στό σπίτι μας ὁ Herr Baron. Ἀσθμαίνων, θά ἔλεγα.
»-Συνάδελφε, Μάξιμε! Ἔχω νέα καταπληκτικά! Σ’ ἐσένα τά πρωτοφανερώνω.
»Και τοῦ εἶπε: Ἢ Τσεχία ξεσηκώθηκε. Ἐπαναστατεῖ. Καί θ᾽ ἀκολουθήσει η Οὐγγαρία.
»Ατάραχος ὁ Σεραφείμ Μάξιμος ξαπλωμένος στήν καρέκλα του.
»-Τσεχία θά ξεσηκωθεῖ. Βέβαια. Μά, ἀργεῖ ἀκόμα. Ἀργεῖ. Ἀργεῖ. Η Οὑγγαρία; Μά τούς βλέπω τούς Οὑγγαρέζους στά σοκάκια τῆς Βιέννης.
»Ὁ Herr Baron ἔφυγε ἀπό τό σπίτι μας, ρίχνοντας, νομίζω, μαύρη πέτρα πίσω του.
»Μέ τό ξημέρωμα, καραβιές-καραβιές ἔφθαναν στή Βιέννη πάσης τάξεως Οὗγγροι». ‘
O Μάξιμος πέθανε στίς 18 Ἰουνίου τοῦ 1962, ἀπό ἠπατική κρίση. σέ ἡλικία μόλις 63 χρόνων.
[1] Ὅπως ἀναφέρει ο Π. Πουλιόπουλος στόν Σπάρτακο, ἀρ. 6, Δεκέμβριος 1930, σ. 22.
[2] Ἡ λέσχη τῶν ἐκπαιδευτικῶν, τ. 22, Ἰούλιος- Αὔγουστος 1998
[3] Πρός τόν Μελέτη Μελετόπουλο, ημερ. 30-1-1999
