Του Γιώργου Καραμπελιά* απο το capital.gr
Το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα που φούντωσε στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές του 21ου αιώνα στρεφόταν ενάντια στο ελεύθερο, χωρίς δασμούς, εμπόριο γιατί, όπως υποστήριζε, κατέστρεφε τα τοπικά οικοσυστήματα και τις παραδοσιακές κοινωνίες του Τρίτου Κόσμου, εισάγοντας βίαια ένα καπιταλιστικό μοντέλο που σάρωνε ολόκληρο τον πλανήτη. Και σήμερα εμφανίζεται ο Ντόναλντ Τραμπ ως ο μεγάλος κληρονόμος και… πρωτοπόρος της αντιπαγκοσμιοποίησης(!), μέσα από μια εντελώς απρόσμενη ανατροπή – δεδομένου ότι ήταν ακριβώς οι ΗΠΑ που είχαν τροφοδοτήσει τον μεγάλο παγκοσμιοποιητικό κύκλο 1985-2010.
Όλα είχαν αρχίσει από τη δεκαετία του 1980, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες με τον Ρόναλντ Ρέηγκαν, συνεπικουρούμενες από τη Μεγάλη Βρετανία της Μάργκαρετ Θάτσερ, προχώρησαν στην αποδυνάμωση του φορντιστικού ή ρουσβελτιανού καπιταλιστικού μοντέλου – σύμφωνα με το οποίο η ανάπτυξη στηριζόταν κατ’ εξοχήν στην ενίσχυση της εσωτερικής ζήτησης. Με δεδομένη την ισχυρή άνοδο της παραγωγικότητας, στη διάρκεια των ετών 1945-1970, ήταν δυνατό να εφαρμοστεί το λεγόμενο σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο ανάπτυξης όπου τα κέρδη των επιχειρηματιών και οι μισθοί των εργατών μπορούσαν να ανεβαίνουν ταυτόχρονα, ακριβώς εξαιτίας της υψηλής ανόδου της παραγωγικότητας. Αυτό το μοντέλο, που προϋπέθετε φθηνές πρώτες ύλες και ισορροπία μισθών και κερδών, εισήλθε σε κρίση από τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Η παραγωγικότητα παύει να ανεβαίνει ικανοποιητικά, οι μισθοί εκτοξεύονται, τα κέρδη μειώνονται ενώ, μετά την αποαποικιοποίηση και το πετρελαϊκό σοκ του 1973 και του 1980, οι πρώτες ύλες ανεβάζουν κατά πολύ το κόστος παραγωγής.
Θα ακολουθήσει μία μεγάλη περίοδος κρίσης και ύφεσης μέχρις ότου ο δυτικός καπιταλισμός, με πρωτοπόρους τις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία, να εισέλθει σε μια νέα ιστορική περίοδο που έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε παγκοσμιοποίηση. Το νέο μοντέλο θα στηριχθεί στην εξαγωγή μεγάλου μέρους της παραδοσιακής βιομηχανικής παραγωγής στις χώρες του Τρίτου Κόσμου με τα πάμφθηνα μεροκάματα – πορεία την οποία θα εγκαινιάσει το Χονγκ Κονγκ, η Ταϊβάν, η Νότιος Κορέα και στην οποία σύντομα θα εισέλθει και ο κινεζικός γίγαντας. Ταυτόχρονα, και σε αντάλλαγμα, οι δυτικές χώρες θα εξάγουν μηχανήματα, σχεδιασμό των προϊόντων και θα ελέγχουν την τεχνολογία της νέας βιομηχανικής επανάστασης, της ψηφιακής, καθώς και το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Σε αυτή τη νέα περίοδο, όπως βλέπουμε και στο γράφημα, το ποσοστό εμπορίου σε σχέση με το παγκόσμιο ΑΕΠ θα αυξηθεί ταχύτατα –ενώ, στην περίοδο μέχρι το 1970, μάλλον υποχωρούσε ή παρέμενε σταθερό– και θα εισέλθουμε σε αυτό που αποκαλούμε παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό, όπου το τραπεζικό σύστημα αποεθνικοποιείται και απορρυθμίζεται, οι δε δασμοί των προϊόντων υποχωρούν μέχρι μηδενισμού.
Πίνακας Ι Ποσοστό του παγκοσμίου εμπορίου ως προς το παγκόσμιο ΑΕΠ (1970-2020)*
*Η άνοδος του ποσοστού του εμπορίου στο παγκόσμιο ΑΕΠ στην περίοδο 1970-1980 οφείλεται κατ’ εξοχήν στον σχεδόν δεκαπλασιασμό της τιμής του πετρελαίου.
Η διατήρηση αυτής της νέας παγκόσμιας οικονομικής ρύθμισης είχε ως προϋπόθεση τη διατήρηση του τεχνολογικού ελέγχου και της παραγωγής υψηλής γκάμας από τη Δύση. Ωστόσο, η “επιτυχία” του νέου μοντέλου ήταν τόσο μεγάλη ώστε, ήδη από τη δεκαετία του 2000, άρχισε να ξεπερνάει τις προδιαγραφές που είχαν τεθεί στη δεκαετία του 1990. Οι άλλοτε χώρες του Τρίτου Κόσμου, και προπαντός η Κίνα των 1.350 εκατομμυρίων, “ανέβηκαν” με ιλιγγιώδη ταχύτητα την τεχνολογική γκάμα της παραγωγής, με τη συμβολή των δυτικών πολυεθνικών. Αυτές οι χώρες και πρωτίστως η Κίνα έθεσαν υποψηφιότητα για να εκτοπίσουν τη Δύση, και κυρίως της ΗΠΑ, από την πιο σύγχρονη τεχνολογία, ώστε να είναι αυτές που θα ελέγξουν τον ψηφιακό και ρομποτοποιημένο κόσμο του αύριο. Έτσι, πλέον, η Κίνα δεν εξάγει απλώς, ή κυρίως, φτηνά παπούτσια και ρούχα, αλλά ηλιακά πάνελ, ηλεκτρικά αυτοκίνητα, λάπτοπ, κινητά υψηλής τεχνολογίας κ.λπ. Άλλωστε, και η ίδια η Apple παράγει εν πολλοίς τα προϊόντα της στην Κίνα.
Στο εξής, όπως θυμόμαστε ήδη με τη μεγάλη διαμάχη για την τεχνολογία 5G, οι Κινέζοι αρχίζουν να πρωτοπορούν και στις νέες και καινοτόμες τεχνολογίες, με αποτέλεσμα η Δύση –τόσο η Ευρώπη όσο και η Αμερική– να αρχίζει να ορθώνει δασμολογικά και μη δασμολογικά εμπόδια στην είσοδο των κινεζικών προϊόντων.
Τελικώς, μετά την κρίση του 2008, για πρώτη φορά σε μία τόσο μακρά περίοδο, το εμπόριο ως ποσοστό του παγκόσμιου ΑΕΠ αρχίζει να συρρικνώνεται και μέχρι το 2020 είχε μειωθεί κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες. Όπως πολύ σωστά υποστήριξαν πολλοί αναλυτές, η κρίση του 2008 σημαδεύει το απόγειο και την απαρχή της κρίσης της παγκοσμιοποίησης – και εμείς στην Ελλάδα βιώσαμε πολύ οδυνηρά αυτό το τέλος.
Άλλωστε, η πανδημία του κορωνοϊού ήλθε να δώσει ένα ακόμα χτύπημα στη λογική των απόλυτα παγκοσμιοποιημένων εφοδιαστικών αλυσίδων, καθώς οι δυτικές χώρες δεν διέθεταν ούτε σύριγγες ούτε μάσκες για να αντιμετωπίσουν την υγειονομική κρίση. Ήδη, η κυβέρνηση Μπάιντεν θα επιβάλει περιορισμούς στο κινεζικό εμπόριο και το τεράστιο έλλειμμα Αμερικής-Κίνας θα μειωθεί κατά τι ως ποσοστό.
Ωστόσο, το 2024, το έλλειμμα του ισοζυγίου συναλλαγών ΗΠΑ-Κίνας θα αυξηθεί και πάλι και ο Τραμπ θα βάλει σε λειτουργία τα μεγάλα μέσα. Θα πρέπει να αναστρέψει βιαίως τις παγκοσμιοποιητικές τάσεις που αποδεικνύονται πλέον αρνητικές για την αμερικανική πρωτοκαθεδρία και προπαντός να επαναπατρίσει τις αμερικανικές επιχειρήσεις από την Κίνα με βίαιο τρόπο. [‘Εστω και εάν με τον “τραμπούκικο” και αψυχολόγητο τρόπο με τον οποίο το επιχειρεί, κινδυνεύει να προκαλέσει ισχυρές αντισυσπειρώσεις και πιθανή μείωση της κατανάλωσης στις ΗΠΑ].
Πάντως και η Κίνα δεν πρόκειται να πληγεί στον βαθμό που πιστεύουν οι Αμερικανοί σύμβουλοι του Τραμπ, ακριβώς διότι και αυτή έχει αρχίσει να απομακρύνεται από ένα αποκλειστικά εξαγωγικό εμπορικό μοντέλο, καθόλου τυχαία μετά το 2006-2008. Πράγματι, το 2006, το εμπόριο αντιπροσώπευε το 64% του ΑΕΠ της Κίνας, ποσοστό που θα πέσει στο 37% το 2023. Δηλαδή, η Κίνα έχει εσωτερικεύσει την ανάπτυξή της σε σημαντικό ποσοστό και εξαρτάται όλο και λιγότερο από το διεθνές εμπόριο.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙ Ποσοστό του εμπορίου στο ΑΕΠ της Κίνας (Παγκόσμια Τράπεζα 1960 -2023)
Κατά συνέπεια, και από τις δύο πλευρές του Ειρηνικού, είναι συγκεντρωμένοι όλοι οι όροι για την είσοδο σε μια νέα εποχή μεγάλων οικονομικών μπλοκ, στην προσπάθεια ελέγχου της νέας βιομηχανικής επανάστασης της Τεχνητής Νοημοσύνης και της ρομποτοποίησης.
Το ερώτημα τίθεται επιτακτικότερα για την Ευρώπη. Εάν η Κίνα κατ’ εξοχήν και δευτερευόντως οι ΗΠΑ διαθέτουν τα μεγέθη για μια σχετικά αυτόκεντρη ανάπτυξη, όσες περιπέτειες και εάν περάσουν σε μια μεταβατική περίοδο, η Ευρώπη δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τη νέα ιστορική περίοδο παρά μόνο ως ένα ενιαίο οικονομικό μπλοκ, με ό,τι σημαίνει αυτό. Στις νέες συνθήκες, καμία χώρα δεν μπορεί, ούτε η Γερμανία, να αντιμετωπίσει τα νέα ηπειρωτικά μαστόδοντα – και αυτό ισχύει και για τον τομέα της Ασφάλειας. Θα κατορθώσει κάτι τέτοιο η Ευρώπη, ή θα δορυφοροποιηθεί οικονομικά από τις ΗΠΑ και την Κίνα και γεωπολιτικά από τις ΗΠΑ και εν μέρει από τη Ρωσία; Αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα για την Ευρώπη. Η πρόκληση Τραμπ και στην Ουκρανία και στο οικονομικό πεδίο θα οδηγήσει σε συσπείρωση ή σε αποδιάρθρωση;
Πάντως, μια θετική απάντηση σε αυτή την πρόκληση ανοίγει μεγάλες δυνατότητες για την αναιμική βιομηχανία και τεχνολογία της Ελλάδας, ιδιαίτερα στους τομείς της νέας τεχνολογίας, των φαρμάκων, των εξοπλισμών, της ενέργειας και μιας τεχνολογικά εξελιγμένης γεωργίας. Η πανουργία της ιστορίας εν δράσει, με όργανο την “μάστιγα του Θεού” Τραμπ.
*Συγγραφέας, εκδότης περιοδικού Άρδην
**Πρόσφατα κυκλοφόρησε το νέο του βιβλίο, Από τη μεταβυζαντινή ζωγραφική στη γενιά του 30. Μια πολιτική ιστορία, (Εναλλακτικές Εκδόσεις).
