του Γιώργου Σκαφιδά από την ιστοσελίδα του περιοδικού Άμυνα και Διπλωματία
Αντίπαλες ομάδες ενόπλων διαγκωνίζονται διεκδικώντας εξουσία, επιρροή και χρήματα. Αν και αντιμαχόμενες, πολλές εξ αυτών πληρώνονται, σαν να απασχολούν «δημόσιους υπαλλήλους», από τον ίδιο κρατικό προϋπολογισμό (πρόκειται για ένα από τα πολλά παράδοξα της σύγχρονης μετά-Καντάφι Λιβύης).
Επισήμως, τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα στη σύγχρονη Λιβύη είναι δύο: εκείνο της Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNU) στα δυτικά (Τρίπολη) υπό τον Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπέιμπα· και εκείνο της Κυβέρνησης Εθνικής Σταθερότητας (GNS) στα ανατολικά (Βεγγάζη) υπό τον Οσάμα Χαμάντ με το οποίο συμπαρατάσσονται οι ένοπλες δυνάμεις του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA) υπό τον Χαλίφα Χαφτάρ και η Βουλή των Αντιπροσώπων (HoR) που έχει την έδρα της στο Τομπρούκ υπό τον Ακίλα Σάλεχ.
Με βάση τη μεγάλη εικόνα, η Λιβύη παρουσιάζεται ωστόσο να είναι χωρισμένη σε όχι δύο αλλά τρεις περιοχές ελέγχου: τη δυτική (GNU, Ντμπέιμπα), την ανατολική (GNS, LNA, οικογένεια Χαφτάρ) και τη νότια (όπου δρουν διαφορετικές παραστρατιωτικές ομάδες, φυλές κ.ά.)
Παράλληλα ωστόσο, στην σκιά των κατά βάση δύο προαναφερθέντων βασικών πόλων ανατολής-δύσης, υπάρχουν κι άλλες επί μέρους παραστρατιωτικές ομάδες ενόπλων, άλλες λιγότερο κι άλλες περισσότερο επίσημες, που διαγκωνίζονται μεταξύ τους για περιοχές ελέγχου και έσοδα (από το λαθρεμπόριο πετρελαίου για παράδειγμα, την κατανομή των κρατικών πόρων, τις πληρωμές της λιβυκής Κεντρική Τράπεζα κ.ά.).
Ενδεικτικά, χάρτης του 2024 παρουσίαζε περί τις 10 τέτοιες μιλίτσιες να ελέγχουν διαφορετικές περιοχές μόνον στην Τρίπολη. Δύο εξ αυτών βρέθηκαν μάλιστα να ανταλλάσσουν πραγματικά πυρά τον περασμένο Μάιο στο πλαίσιο συγκρούσεων κατά τη διάρκεια των οποίων είχε πέσει νεκρός ο Αμπντούλ Γκάνι αλ Κίκλι, γνωστός και ως «Γκνέιουα», ο καλούμενος και «δήμαρχος της Τρίπολης» λόγω της ντε-φάκτο επιρροής που είχε πάνω στη λιβυκή πρωτεύουσα.
Ο αλ Κίκλι ηγούνταν της παραστρατιωτικής ομάδας Stability Support Apparatus-SSA. Σύμφωνα με το κυρίαρχο σενάριο, βρέθηκε στο στόχαστρο της αντίπαλης παραστρατιωτικής ομάδας 444 Brigade από την οποία όμως έσπευσαν να πάρουν αποστάσεις άλλες ομάδες όπως για παράδειγμα εκείνες των δυνάμεων αποτροπής RADA.
Σημειώνεται ότι κάθε μια από αυτές τις ομάδες έδειχνε να συνδέεται και με ένα διαφορετικό υπουργείο ή πόλο εξουσίας στα δυτικά, η SSA με το προεδρικό συμβούλιο και το υπουργείο Εσωτερικών, η RADA επίσης με το υπουργείο Εσωτερικών, η 444 Brigade με το υπουργείο Αμυνας…
«Σχεδόν όλες οι ένοπλες ομάδες λειτουργούν υπό την κάλυψη της κρατικής νομιμότητας, είτε εντός νεοσύστατων θεσμών είτε απλώς ως μονάδες των υπουργείων Εσωτερικών ή Άμυνας. Στην πραγματικότητα ωστόσο, υπερασπίζονται κυρίως τα συμφέροντα των ηγετών τους, των μελών τους ή της κοινωνικής τους βάσης, ενώ σε μεγάλο βαθμό αποφεύγουν τον κρατικό έλεγχο», εξηγούσε ο Βόλφραμ Λάχερ το 2023 σε ανάλυσή του που δημοσιεύθηκε από το γερμανικό ινστιτούτο εξωτερικής πολιτικής SWP.
Σύμφωνα με όσα έγραφε τότε ο Λάχερ: «Οι ένοπλες ομάδες που σχηματίστηκαν στη Λιβύη μετά το 2011 σταδιακά κατέλαβαν το κράτος. Βρίσκονται σε μια διαδικασία θεσμοποίησης και οι εκπρόσωποί τους φτάνουν στα ανώτατα κλιμάκια του στρατού, των μηχανισμών ασφαλείας και της πολιτικής κυβέρνησης. Ταυτόχρονα, ασκούν τεράστια επιρροή στα μέτωπα των διορισμών και της κατανομής των κρατικών πόρων».
Ειρήσθω εν παρόδω, η Λιβύη ξεχωρίζει από όλα τα άλλα κράτη της Αφρικής ως η χώρα με τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου (που διαχειρίζεται η NOC) αλλά και με τα μεγαλύτερα αποθέματα σε συνάλλαγμα (που διαθέτει η λιβυκή Κεντρική Τράπεζα). Με άλλα λόγια, «χρήματα υπάρχουν».
Το μωσαϊκό αυτό με τα «φέουδα» έχει σημασία όμως όχι μόνο για τους «μέσα» αλλά και για τους «έξω», καθώς επηρεάζει αποφασιστικά δύο στοιχεία: τον τρόπο με τον οποίο οι λιβυκές κυβερνήσεις διαπραγματεύονται με τις άλλες χώρες της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης· και τον τρόπο με τον οποίο ξένοι δρώντες (η Τουρκία, η Ρωσία κ.ά.) αποκτούν ερείσματα εντός των λιβυκών συνόρων συνδαυλίζοντας τους εσωτερικούς διχασμούς σε μια προσέγγιση τύπου «διαίρει και βασίλευε».
Τα εν λόγω στοιχεία βγήκαν -και τα δύο- στο προσκήνιο την περασμένη Τρίτη, όταν οι αρχές της Ανατολικής Λιβύης «απέλασαν», επικαλούμενες ως αφορμή ένα ζήτημα πρωτοκόλλου, την ευρωπαϊκή αποστολη (την αποτελούμενη από τον επίτροπο Μετανάστευσης Μάγκνους Μπρούνερ και τους υπουργούς Μετανάστευσης Ελλάδας, Ιταλίας και Μάλτας) που είχε ταξιδέψει στη Βεγγάζη με σκοπό να συναντήσει τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ.
Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι υποτίθεται ότι είχαν κανονίσει να μεταβούν στην Ανατολική Λιβύη για να διαπραγματευθούν τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών που έχουν γιγαντωθεί το τελευταίο διάστημα προς την Κρήτη και τη Γαύδο, προφανώς με την ανοχή ή ακόμη και την ενθάρρυνση των λιβυκών αρχών.
Τελικώς, κατέληξαν να συζητούν για θέματα πρωτοκόλλου, προτού κληθούν να αποχωρήσουν ως «ανεπιθύμητοι» χωρίς να έχουν καν συναντήσει τον Χαφτάρ.
Σύμφωνα με όσα έγιναν γνωστά (και επί της ουσίας δεν έχουν διαψευστεί), η μη αναγνωρισμένη από την ΕΕ Κυβέρνηση Εθνικής Σταθερότητας (GNS) του Οσάμα Χαμάντ επιχείρησε να θέσει προ τετελεσμένου στο αεροδρόμιο τον Ευρωπαίο επίτροπο Μετανάστευσης και τους υπουργούς που τον συνόδευαν, πιέζοντας για συναντήσεις με τοπικούς παράγοντες που θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ως πολιτική αναγνώριση της ιδίας από την πλευρά της ΕΕ.
Ενας τέτοιου τύπου αιφνιδιασμός ωστόσο, προφανώς δεν θα είχε νόημα εάν η πλευρά του Χαμάντ δεν προσπαθούσε να ενισχυθεί απέναντι στις αρχές της δυτικής Λιβύης και στη διεθνώς αναγνωρισμένη -αν και προσωρινή- κυβέρνηση του Ντμπέιμπα.
Επιπλέον, μια τέτοια «ενέδρα» ίσως να μην είχε περιθώρια «επιτυχίας» εάν η πλευρά του Χαλίφα Χαφτάρ που στηρίζει τις διοικήσεις σε Βεγγάζη και Τομπρούκ δεν είχε στα χέρια της παράλληλα ως διαπραγματευτικό χαρτί και μοχλό πίεσης την στήριξη που της παρέχουν δυνάμεις όπως είναι εκείνες της Ρωσίας, της Αιγύπτου, των ΗΑΕ αλλά και της Τουρκίας της Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν η οποία άλλοτε στήριζε την Τρίπολη ενάντια στον Χαφτάρ αλλά πλέον (από το 2023 και έπειτα) παίζει σε δύο ταμπλό στηρίζοντας και τους μεν και τους δε.
