Μερικές Σκέψεις πάνω στο Μεταναστευτικό

του Θανάση Τζιούμπα

Το μεταναστευτικό έχει μεταβληθεί σε προσφυγικό, κι αυτό είναι αναμφισβήτητο. Υπάρχουν διαφορές, όχι μόνο στο νομικό καθεστώς αλλά και στην κοινωνική / ανθρωπιστική διάσταση: Οι άνθρωποι που φεύγουν από την Συρία ή την Λιβύη προτιμούν να ρισκάρουν την ζωή τους πάνω στα φουσκωτά γιατί η παραμονή τους στον τόπο τους μοιάζει να είναι μεγαλύτερο ρίσκο.
Υπάρχουν και ομοιότητες, κι αυτές είναι ότι οι αριθμοί δοκιμάζουν τα όρια αντοχής των κοινωνιών «υποδοχής» οδηγώντας με μαθηματική ασφάλεια σε εκρήξεις. Ο ρόλος των «ενδιάμεσων» χωρών (βλ. Τουρκία) είναι επίσης ο ίδιος. Η πολιτική απόλυτου ελέγχου των προσφυγικών ρευμάτων από την Συρία (αποκλεισμός από την διεθνή βοήθεια των κουρδικών δομών, στρατόπεδα απόλυτα ελεγχόμενα από το κράτος κλπ) έχει και μια άλλη πλευρά: Οι Κούρδοι θέλουν τους πρόσφυγες εκεί για να επιστρέψουν στα σπίτια τους αύριο, η τουρκική κυβέρνηση έχει κάθε λόγο να τους οδηγήσει στην Δύση, αδειάζοντας τον χώρο από μη φιλικά διακείμενους πληθυσμούς.
Μπροστά στα τραγικά αδιέξοδα τόσο οι «φιλάνθρωπες καρδιές», όσο κι αυτοί που έκαναν τους κινδύνους από την μαζική είσοδο τέτοιων αριθμών σημαία της ρητορικής τους, δεν έχουν να προτείνουν πραγματικές λύσεις. Κι αυτό γιατί αν αντιπαραθέτεις τις ανάγκες των προσφύγων με αυτές της κοινωνίας υποδοχής (και το αντίστροφο φυσικά), καταλήγεις να μην σέβεσαι ούτε τους μεν ούτε τους δε. Καταλήγεις είτε στην δαιμονοποίηση των μεταναστών / προσφύγων ως πηγή όλων των δεινών, είτε στην εξ’ ίσου «ανθρωπιστική» στάση : «λιάζονται στις πλατείες», που προσβάλλει με την σειρά της την δυστυχία και τον ξεριζωμό τους.
Δυστυχώς, πέρα από τις ιδεοληπτικές αυτές στάσεις, οι πρακτικές που προτείνονται είναι ακόμη πιο προβληματικές: το μεταναστευτικό να γίνει ευρωπαϊκό ζήτημα, δηλαδή λεφτά για την εγκατάσταση τους εδώ, δηλαδή πληρώστε μας να κάνουμε τους δεσμοφύλακες σε χώρες – φυλακές για να έχετε εσείς την ησυχία σας (για να μην αναφερθούμε σε γελοιότητες του τύπου «θα σας γεμίσουμε τζιχαντιστές»).
Άποψη μου είναι ότι το προσφυγικό δεν είναι απλά ευρωπαϊκό ζήτημα, δεν αφορά μόνο στον ευρωπαϊκό χώρο ως χώρο στον οποίο οι πρόσφυγες καταφεύγουν, αλλά διεθνές, καθώς αφορά και στις χώρες όπου άνθρωποι υποχρεώνονται να εγκαταλείψουν τις εστίες και την ζωή τους, και στο διεθνές περιβάλλον που αναπαράγει (παροξυσμικά πλέον) την ανασφάλεια που γεννάει την προσφυγιά. Ως τέτοιο πρέπει να γίνει αντικείμενο διεθνών οργανισμών του κύρους του ΟΗΕ, που μόνοι αυτοί έχουν την θεσμική δυνατότητα να παρέμβουν στις αιτίες της προσφυγιάς και τα εργαλεία να το πετύχουν. Είναι μέσα στις καταστατικές αρχές του ΟΗΕ ακόμη και η χρήση διεθνούς στρατιωτικής δύναμης για την αντιμετώπιση ανθρωπιστικών κρίσεων από πολεμικές επιχειρήσεις. Κι αν αυτή η δυνατότητα έχει εκτραπεί κατ’ επανάληψη στην νομιμοποίηση των πολέμων της νέας τάξης, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στις παρούσες συνθήκες διαφορετικά. Θα μπορούσαν να δημιουργηθούν ζώνες ασφαλούς διαμονής στις περιοχές των συγκρούσεων και ανθρωπιστικοί διάδρομοι για την διευκόλυνση της παροχής των αναγκαίων για την επιβίωση τους.
Αυτό θα απαντούσε στην ανάγκη επιβίωσης, θα διατηρούσε τους πρόσφυγες κοντά στην περιοχή τους ώστε να υπάρχει ζωντανή προοπτική επιστροφής και θα γλύτωνε χιλιάδες ζωές που χάνονται στην μακρά διαδρομή προς την «ασφάλεια». Επιπλέον θα μετέθετε την συζήτηση για την παρέμβαση της «διεθνούς κοινότητας» από το πεδίο που ο ιμπεριαλισμός επιλέγει (χρησιμοποίηση των ανθρωπιστικών κρίσεων ως εργαλείου για την ανατροπή καθεστώτων, π.χ. να ρίξουμε τον Άσαντ για να τελειώσει η κρίση), σε παρέμβαση στο ίδιο το πρόβλημα.
Ουτοπία; Ίσως. Αλλά ποιες είναι στην πραγματικότητα οι εναλλακτικές; Δεν είναι πιο ουτοπικό να περιμένουμε ότι μπορούν οι χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, αλλά και όλη η ευρωπαϊκή ήπειρος, να υποδεχτούν, να συντηρήσουν και να εντάξουν τα εκατομμύρια των ανθρώπων που προσφεύγουν στα εδάφη τους; Δεν είναι εξίσου ουτοπικό (ειδικά για την Ελλάδα) να ελπίζουμε ότι θα χρησιμοποιήσουμε την Σέγκεν και τα Δουβλίνα σε μια απόπειρα συμμετρικής συμμετοχής στο βάρος του προσφυγικού / μεταναστευτικού όταν οι συνθήκες αυτές έγιναν κατά παραγγελία για την προστασία των χωρών του Βορρά;
Είναι σαφές ότι οι γεωστρατηγικές ανατροπές που έχουν προκληθεί στην περιοχή μας έχουν αλλάξει ποιοτικά και ποσοτικά τους όρους της μαζικής μετακίνησης ανθρώπων από τον Νότο στον Βορρά και από την Ανατολή στην Δύση. Τα εργαλεία που υπήρχαν (φύλαξη των συνόρων, υποδοχή, περίθαλψη και απόπειρα ένταξης των πληθυσμών αυτών), είναι μεν αναγκαία αλλά δεν επαρκούν πια. Και ειδικά για τις κυβερνήσεις των κρατών που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του προβλήματος, η διεθνοποίηση και η αντιμετώπιση των αιτίων είναι δυνητικά όρος επιβίωσης.