Μια απόπειρα παρένθετης και συνοπτικής προσέγγισης
Του Σ.Σ. από την Ρήξη φ. 137
Είναι γνωστό πως, σε κάθε μορφή κοινωνίας, αντιστοιχεί το είδος του ατόμου που κάνει αυτή την κοινωνία να λειτουργεί και να αναπαράγεται, ένα υποκείμενο που είναι η ενσάρκωση των αξιών και των προσανατολισμών αυτής της κοινωνίας και παράλληλα ο φορέας της εξέλιξης, ή και, οριακά, του πιθανού μετασχηματισμού της.
Αυτό που παρατηρούμε κοιτάζοντας μακροσκοπικά τις κοινωνικές μορφές είναι πως κινήματα, τάσεις και ρεύματα, κοινωνικά και πολιτικά, όπως επίσης και οι φορείς τους -υποκείμενα που πραγματώνουν στη σκέψη και τη δράση τους εναλλακτικές, ως προς τις κυρίαρχες, νοηματοδοτήσεις- φτάνουν με την πάροδο του χρόνου και μέσα από μια διαδικασία αγώνων, συγκρούσεων αλλά και συμβιβασμών, να εγκαθιδρύουν νέα παραδείγματα (που έχουν όμως πάντοτε σχέση με τα παλαιότερα) ατομικής και συλλογικής πραγματικότητας.
Στην κρίση της λεγόμενης πρώτης παγκοσμιοποίησης, ήρθε να απαντήσει το κεϋνσιανό, το μαρξιστικό, αλλά και το ναζιστικό σχέδιο. Στο χάος που έσπερνε η πρώτη απόπειρα μιας γενικευμένης φιλελευθεροποίησης και παρά τις αναμφισβήτητες διαφορές τους, εμφανίζονται ως σχέδια που επικαλούνται μια αυστηρή επιστήμη (μαρξιστικοί νόμοι της οικονομίας και της ιστορίας) ή κάνουν μια τερατώδη χρήση τεχνολογιών επιβολής και εξολόθρευσης (ναζισμός). Αναδύονται πανίσχυρες ηγεσίες, κάτοχοι μιας αναμφισβήτητης αλήθειας, επιφορτισμένες με μεγαλεπήβολα ιστορικά καθήκοντα, αλλά και ένας φετιχισμός της οργάνωσης και μηχανισμών με αυστηρές, άκαμπτες και πειθαρχημένες ιεραρχίες, ενώ, παράλληλα, εκατομμύρια άνθρωποι εμφανίζονται πρόθυμοι να υλοποιήσουν τα παραληρηματικά προτάγματα των ηγεσιών τους.
Ακόμα και στην περίπτωση του κεϋνσιανού-σοσιαλδημοκρατικού σχεδίου και παρόλο που με τη λύση αυτή αποτράπηκαν οι καταστροφικές συνέπειες που είχε για τις κοινωνίες τους η ολοκληρωτική παρεκτροπή στη Ρωσία και τη Γερμανία, ο πολλαπλασιασμός μικρότερων και μεγαλύτερων γραφειοκρατικών μηχανισμών, ο έλεγχος και η επιτήρηση κάθε δυνατής κοινωνικής πτυχής, η χρήση «επιστημονικών» μεθόδων οργάνωσης της εργασίας (τεϋλορισμός) και η τεράστια επέκταση της προπαγανδιστικής χρήσης των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας, διαμορφώνει μονοδιάστατα και πειθαρχημένα υποκείμενα, με μικρές μόνο παρεκκλίσεις από μια υποτιθέμενα ορθολογική κανονικότητα.
Τα πολιτικά, κοινωνικά και πολιτιστικά κινήματα που εμφανίζονται στις δεκαετίες του ’60 και ’70, όπως και οι φορείς τους, αμφισβητούν και στο τέλος αντικαθιστούν τον ενοχικό και μονοδιάστατο άνθρωπο της οργάνωσης και των μηχανισμών με έναν ανθρωπολογικό τύπο περισσότερο ατομικιστή, απενοχοποιημένο και πολυδιάστατο, έναν τύπο που διατηρεί χαλαρούς μόνο δεσμούς με κάθε είδους κοινότητα ή συλλογικότητα. Με την πάροδο του χρόνου και την πολύπλοκη συνέργεια των υφιστάμενων οικονομικών και πολιτικών δομών, θα προκύψουν ολιγαρχίες με νέα χαρακτηριστικά (αφού η νεοφιλελεύθερη στρατηγική κατάφερε να ενσωματώσει ένα μεγάλο μέρος της αντιγραφειοκρατικής και ελευθεριακής δυναμικής των κινημάτων) και θα επικρατήσει τελικά ένα νέο πολιτιστικό παράδειγ μα, πιο συμβατό με το αυτοκρατορικό πρόταγμα της εποχής μας.
Στην παρούσα φάση και μετά την οικονομική κρίση του 2007-2008 εμφανίζονται όλο και περισσότερες ρωγμές στο οικοδόμημα της παγκοσμιοποίησης. Απέναντι στην απορρύθμιση και την αποδόμηση με την οποία οι νέες ολιγαρχίες διαχειρίζονται την κυριαρχία τους (ελέγχοντας, κατά το δοκούν, τον ρυθμό και την ένταση των αποσυνθετικών ροών και βρισκόμενες παράλληλα σε μια κατάσταση διαρκούς εξέγερσης), αρχίζουν να ορθώνονται κοινωνικές αντιδράσεις που εκφράζονται κυρίως μέσα από δημοψηφίσματα και εκλογικές διαδικασίες και οι οποίες διεκδικούν έναν έλεγχο και μια νέα οριοθέτηση των δυνάμεων που απειλούν να δημιουργήσουν νέα ρήγματα σε μια ήδη εύθραυστη κοινωνική συνοχή.
Όλες αυτές οι αντιδράσεις έχουν σαν αρχιμήδειο σημείο στήριξης την έμφαση στην ταυτότητα (συνήθως εθνική) και την προσπάθεια ανάκτησης στοιχείων ατομικού και συλλογικού αυτοκαθορισμού. Αν και το αυταρχικό παράδειγμα ασκεί τη σαγήνη του σε ορισμένους, φαίνεται να αναδύονται υποκείμενα πιο κριτικά και αναστοχαστικά, που έχουν αφομοιώσει και απορρίψει την εμπειρία τόσο του υπερφιλελεύθερου και αποδομητικού ξεχαρβαλώματος όσο και των μυθολογικών βεβαιοτήτων, υποκείμενα που ξεπερνούν την υπερσκεπτικιστική αδράνεια και ανιχνεύουν νέες συνθέσεις και νοηματοδοτήσεις, τολμηρές, αλλά όχι ακραίες, συνηθέστερα στο καθημερινό μοριακό επίπεδο, αλλά συχνά και στο συνολικότερο συλλογικό.
Η πλεύση των υποκειμένων αυτών και των συλλογικών τους προταγμάτων μέσα από τις μηδενιστικές και εκμηδενιστικές συμπληγάδες είναι το ζητούμενο και το δύσκολο στοίχημα που έχουμε σήμερα μπροστά μας.
Σ.Σ.
