του Καμίλ Μπορτνενέ, από το Άρδην τ. 97, Ιούνιος-Σεπτέμβριος 2014
Παραθέτουμε το άρθρο που ακολουθεί μεταφρασμένο από τα γαλλικά, γιατί επιτρέπει να ανασυστήσουμε την πορεία των γεγονότων των τελευταίων χρόνων στη Λιβύη. Βέβαια ο Γάλλος δημοσιογράφος που διεκτραγωδεί την αποσύνθεση της Λιβύης δεν μιλάει καθόλου για τις αιτίες αυτού του χάους, δηλαδή τη στρατιωτική επέμβαση του ΝΑΤΟ –της Γαλλίας πρωτοστατούσης–, που διέλυσε τις δομές της χώρας, όπως έγινε στο Ιράκ και αλλού. Πάντως μας επιτρέπει να σχηματίσουμε μια απαραίτητη εικόνα.
Άρδην
26 Αυγούστου 2014
Σχεδόν τρία χρόνια μετά την πτώση του συνταγματάρχη Μουαμάρ Καντάφι, η ελπίδα για μια δημοκρατική μετάβαση στη Λιβύη έχει εξανεμιστεί. Η χώρα βρίσκεται στα πρόθυρα της αποσύνθεσης. Μετά τη Βεγγάζη –τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη και γενέτειρα της επανάστασης – ήρθε και η σειρά της πρωτεύουσας Τρίπολης, να βυθιστεί στον πόλεμο των πολιτοφυλακών. Οι ισλαμιστές πολιτοφύλακες κλιμακώνουν τις επιθέσεις κατά της κεντρικής κυβέρνησης, της οποίας αρνούνται τη νομιμότητα.
23 Οκτωβρίου 2011: Η Λιβύη «απελευθερώθηκε»
Στις 20 Οκτωβρίου 2011, ο Μουαμάρ Καντάφι σκοτώθηκε κατά την πολιορκία της Σύρτης, όπου είχε καταφύγει μετά την κατάληψη της Τρίπολης από τους αντάρτες τον Αύγουστο. Στις 23 Οκτωβρίου, το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο (ΕΜΣ), πολιτικό όργανο της εξέγερσης, διακήρυξε την «απελευθέρωση» της χώρας.
Η σύγκρουση, η οποία διήρκεσε οκτώ μήνες, κόστισε τη ζωή σε χιλιάδες Λίβυους (δεν έχει καθοριστεί ο ακριβής αριθμός των θυμάτων, οι εκτιμήσεις κυμαίνονται μεταξύ πέντε και είκοσι πέντε χιλιάδων).
7 Ιουλίου 2012: Η εκλογή του πρώτου κοινοβουλίου στη μετά Καντάφι εποχή
Οι Λίβυοι προσέρχονται στις κάλπες για να εκλέξουν ένα νομοθετικό σώμα, το Γενικό Εθνικό Κογκρέσο (ΓΕΚ) που θα εδρεύει στην Τρίπολη. Μετά από τέσσερις δεκαετίες αυταρχισμού, οι ελπίδες που δημιουργήθηκαν από τις πρώτες ελεύθερες εκλογές είναι τεράστιες.
Η ομαλή διεξαγωγή των εκλογών, οι οποίες δεν οδηγούν στη νίκη των ισλαμικών κομμάτων –σε αντίθεση με ό, τι συνέβη στην Αίγυπτο και την Τυνησία–, ενισχύει αυτές τις προσδοκίες. Στις 8 Αυγούστου, το ΕΜΣ παραχωρεί την εξουσία στη νέα Συνέλευση, υπό την προεδρία του Μοχαμέντ αλ-Μεγκαρίεφ, ενός μετριοπαθή ισλαμιστή.
Αλλά η απροθυμία των νέων αρχών να αφοπλίσει τις μυριάδες ένοπλες ομάδες που σχηματίζονται κατά τη διάρκεια της εξέγερσης και η απόφαση να τους αναθέσουν τη διατήρηση της ασφάλειας στις μεγάλες πόλεις και τον έλεγχο των συνόρων, δεν άργησαν να σκοτεινιάσουν την εικόνα.
Ενωμένοι ενάντια στο καθεστώς του συνταγματάρχη Καντάφι, οι πρώην αντάρτες, ομαδοποιούνται πλέον σε πολιτοφυλακές, που συχνά συγκροτούνται σε φυλετική βάση, και πολύ σύντομα υπονομεύουν την εξουσία των νέων θεσμών επιβάλλοντας τους δικούς τους νόμους. Ο καθένας θέλει το δικό του μερίδιο στην πολιτική και οικονομική εξουσία στη μετά Καντάφι εποχή.
Η χώρα αρχίζει να θρυμματίζεται ανάμεσα:
α) Στις ταξιαρχίες του Ζεντέν, 180 χιλιόμετρα δυτικά της Τρίπολης, προπύργιο της αντίστασης, που κατέλαβαν την πρωτεύουσα με την υποστήριξη του ΝΑΤΟ και πήραν τον έλεγχο του αεροδρομίου της Τρίπολης.
β) Τις ταξιαρχίες από τη Μισράτα, 200 χιλιόμετρα ανατολικά της Τρίπολης, μαρτυρική πόλη της επανάστασης, οι οποίες διεκδικούν συμμετοχή στη διακυβέρνηση της χώρας.
γ) Τις ταξιαρχίες της Βεγγάζης, 11.000 χιλιόμετρα ανατολικά της Τρίπολης, ισλαμιστές ή υποστηρικτές της ομοσπονδοποίησης της χώρας – αντίπαλοι μεταξύ τους, αλλά καλά εγκατεστημένοι στην Κυρηναϊκή, στα ανατολικά της χώρας.
δ) Και όλες οι πολιτοφυλακές, περισσότερο ή λιγότερο σημαντικές, οι οποίες συνδέονται με μια πόλη, ένα τοπικό ηγέτη ή μια εθνοτική ομάδα, όπως οι Βερβερίνοι (που διεκδικούν την αναγνώριση της ταυτότητάς τους), οι Τουαρέγκ (που διεκδικούν την ισονομία τους) και οι Τουμπού (οι οποίοι θα ήθελαν να σχηματίσουν μια χωριστή κυβέρνηση της νότιας Λιβύης) -όλοι περιθωριοποιημένοι κάτω από τον Καντάφι- που τώρα διεκδικούν τα δίκαιά τους.
11 Σεπτεμβρίου 2012: Η επίθεση ενάντια στο αμερικανικό προξενείο στη Βεγγάζη
Τέσσερεις Αμερικανοί, συμπεριλαμβανομένου του πρέσβη Κρις Στήβενς, σκοτώθηκαν από ισλαμιστές διαδηλωτές. Η τοπική αστυνομία βρίσκεται εντελώς ξεπερασμένη από τα γεγονότα , σε μια χώρα που παραπαίει. Ένα μήνα αργότερα, στις 14 Οκτωβρίου, ο Αλή Ζειντάν, πρώην αντίπαλος του καθεστώτος Καντάφι, γίνεται πρωθυπουργός.
Ιούλιος 2013:Έναρξη του αποκλεισμού των εγκαταστάσεων πετρελαίου
Απαιτώντας μεγαλύτερη πολιτική αυτονομία, αλλά και καλύτερο καταμερισμό των εσόδων από το πετρέλαιο, ένοπλες ομάδες καταλαμβάνουν τερματικούς σταθμούς πετρελαίου στην ανατολική, δυτική και νότια χώρα. Αληθινά επίκεντρα των ταραχών της νέας Λιβύης, οι εγκαταστάσεις αυτές τίθενται υπό ομηρία, η οποία οδηγεί στην πτώση της εγχώριας παραγωγής σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, και μαζί με αυτά στη μείωση των εσόδων του κράτους. Ο αποκλεισμός θα συνεχιστεί έως τον Ιούλιο του 2014, όταν η κυβέρνηση ανακοίνωσε, ότι θα ξανανοίξουν τα λιμάνια που εξακολουθούν να κατέχουν οι πρώην αντάρτες στα ανατολικά χώρας.
Οκτώβριος 2013: Η Βεγγάζη αποσταθεροποιείται από ένα κύμα δολοφονιών
Τους τελευταίους μήνες, η πρωτεύουσα της ανατολικής Λιβύης είναι το επίκεντρο μιας σειράς επιθέσεων και δολοφονιών κατά των σωμάτων ασφαλείας, χωρίς οι δράστες αυτών των εγκλημάτων να ενοχλούνται. Τον Απρίλιο του 2013, η Πρεσβεία της Γαλλίας στην Τρίπολη έγινε στόχος βομβιστικής επίθεσης, η οποία προκάλεσε δύο τραυματισμούς και εκτεταμένες ζημιές. Δεδομένης της απουσίας πειθαρχημένων δυνάμεων ασφαλείας, οι αρχές της Λιβύης είναι ανίσχυρες. Σε αυτό το πλαίσιο της δυσπιστίας έναντι των θεσμών η απόφαση του ΓΕΚ στις 23 Δεκεμβρίου 2013, να παρατείνει την εντολή της μέχρι τις 24 Δεκεμβρίου 2014, εξόργισε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού και των πολιτικών.
11 Μαρτίου 2014: Ο πρωθυπουργός εκθρονίζεται
Έχοντας καθαιρεθεί από τις 11 Μαρτίου, ο πρωθυπουργός Αλή Ζεϊντάν το σκάει από τη χώρα. Του προσάπτουν ότι απέτυχε να αποκαταστήσει την ασφάλεια στη Λιβύη και να ανακτήσει τον έλεγχο των εγκαταστάσεων πετρελαίου που βρίσκονταν στα χέρια των ένοπλων ομάδων. Στη θέση του, το ΓΕΚ διορίζει ως προσωρινό πρωθυπουργό τον Αμπντουλάχ αλ-Θένι.
16 Μαΐου 2014: Το πραξικόπημα του στρατηγού Χαφτάρ
Μέσα σε αυτό το εκρηκτικό περιβάλλον, ξανάρχεται στο προσκήνιο ο στρατηγός Χαλιφά Χαφτάρ, ένα πρώην ανώτερο στέλεχος του καθεστώτος Καντάφι, που πέρασε πολλά χρόνια εξορίας στις Ηνωμένες Πολιτείες και γύρω από τον οποίο συσπειρώθηκαν πολλοί στρατιωτικοί. Ξεκίνησε με μια μεγάλη επίθεση στα ανατολικά, την οποία αποκάλεσε «Επιχείρηση Αξιοπρέπεια», που κατ’ αυτόν είχε ως στόχο «να καθαρίσει τη χώρα από τους τρομοκράτες», δηλαδή, τις ισλαμικές πολιτοφύλακες, όπως την Ανσάρ αλ-Σαρία.
Αυτή η επιχείρηση επέτρεψε στον στρατηγό να κερδίσει τη συναίνεση ενός τμήματος της κοινής γνώμης, εξοργισμένης από την περιρρέουσα αναρχία. Ο αποστάτης στρατηγός διαθέτει τη σιωπηρή υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίοι τον βλέπουν ως ένα προπύργιο ενάντια στους «τρομοκράτες». Οι ισλαμιστές, από την πλευρά τους, καταγγέλλουν το πραξικόπημα.
Μέσα σε ένα πλήθος μικροσυγκρούσεων, η κύρια μάχη διεξάγεται ανάμεσα σε δύο σαφώς καθορισμένα στρατόπεδα: αφενός δυνάμεις που στηρίζουν τον Χαφτάρ, γύρω από την κίνηση Αξιοπρέπεια, που υποστηρίζεται από δυνάμεις του παλαιού καθεστώτος και της πολιτοφυλακής του Ζεντέν στα δυτικά· από την άλλη, ένα νεφέλωμα ισλαμιστικών ομάδων, που αποτελείται από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και τους τζιχαντιστές, που κυριαρχούν στην Κυρηναϊκή, και τις οποίες υποστηρίζουν και οι πολιτοφυλακές στη Μισράτα.
25 Ιουνίου 2014: Νέες εκλογές
Οι κοινοβουλευτικές εκλογές διεξήχθησαν, για να αντικατασταθεί το ΓΕΚ, παραλυμένο από διαμάχες για την εξουσία μεταξύ των φιλελευθέρων και των ισλαμιστών. Η ψηφοφορία ελάχιστους ενδιαφέρει και, μόλις εκλεγεί, το νέο Κοινοβούλιο πάσχει κιόλας από έλλειμμα νομιμότητας.
Ταμπουρωμένη στην πόλη του Τομπρούκ (1600 χλμ. ανατολικά της Τρίπολης, κοντά στα σύνορα με την Αίγυπτο), εξαιτίας των βιαιοτήτων που συγκλόνισαν τη Βεγγάζη, που είχε αρχικά επιλεγεί για να τη φιλοξενήσει, η Νομοθετική Συνέλευση αντιμετωπίζει το σαμποτάζ των ισλαμιστών, οι οποίοι υπέστησαν ήττα στις εκλογές.
Οι ισλαμιστές συνεχίζουν να αναφέρονται στο ΓΕΚ, την απερχόμενη Συνέλευση, όπου είχαν την πλειοψηφία. Στις 24 Αυγούστου, εξάλλου το ΓΕΚ αποφάσισε να επαναλάβει τις εργασίες του, παρά την ύπαρξη του Κοινοβουλίου, που το αντικατέστησε.
13 Ιουλίου 2014: Οι συγκρούσεις επεκτείνονται στην Τρίπολη
Οι μάχες που μέχρι τώρα περιορίζονταν στη Βεγγάζη, επεκτείνονται στην Τρίπολη. Οι Εθνικιστικές ταξιαρχίες του Ζεντέν, που υποστηρίζουν τον Χαφτάρ, συγκρούονται με τους αντιπάλους τους, της Μισράτα σε συμμαχία με τους ισλαμιστές, για τον έλεγχο του διεθνούς αεροδρομίου. Πρεσβείες, διεθνείς μη κυβερνητικές οργανώσεις και τα Ηνωμένα Έθνη αποσύρουν το μεγαλύτερο μέρος του προσωπικού τους.
Αεροσκάφη χωρίς κανένα διακριτικό αναγνώρισης βομβάρδισαν θέσεις ισλαμιστών αρκετές φορές, πράγμα που προσθέτει στο χάος. Οι ισλαμιστές κατηγορούν την Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ότι βρίσκονται πίσω από αυτές τις μυστηριώδεις επιδρομές. Παρά το γεγονός αυτό, πολιτοφύλακες από τη Μισράτα κατόρθωσαν, στις 23 Αυγούστου, να καταλάβουν το αεροδρόμιο.
Οι μάχες γύρω από το αεροδρόμιο – οι πιο βίαιες μετά την πτώση του Καντάφι – αποκάλυψαν το βάθος των διαιρέσεων μεταξύ των αρχών που διεκδικούν την εκλογική νομιμότητα και τους ισλαμιστές, που αναπροσδιορίζονται ως υπερασπιστές των «κατακτήσεων της επανάστασης».
Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος οι συγκρούσεις να γενικευτούν στην υπόλοιπη χώρα. Εξάλλου, εκτός από τις μάχες στα βόρεια, το νοτιο-δυτικό τμήμα της χώρας αποτελεί ήδη, μετά την πτώση του Καντάφι, μια περιοχή εκτός ελέγχου, ζώνη ανάπαυλας για τους τζιχαντιστές και τους διακινητές της περιοχής του Σαχέλ.
25 Αυγούστου 2014: Οι ισλαμιστές υπόσχονται τη δημιουργία μιας δεύτερης κυβέρνησης
Το θεσμικό αδιέξοδο περιπλέκεται περισσότερο καθώς, σε μια χειρονομία περιφρόνησης προς τη νέα Βουλή, στην οποία αποτελούν μειοψηφία οι ισλαμιστές του ΓΕΚ, ανέθεσαν τη Δευτέρα 25 Αυγούστου στον Ομάρ αλ-Χάσσι, μια φιλοϊσλαμική προσωπικότητα, το σχηματισμό μιας «κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας». Και ενώ η χώρα έχει ήδη μια προσωρινή κυβέρνηση … η Λιβύη θα μπορούσε να καταλήξει με δύο ανταγωνιστικές κυβερνήσεις, και δύο αντίπαλα κοινοβούλια: το ΓΕΚ, η απερχόμενη Συνέλευση, που εδρεύει στην Τρίπολη, την οποία αναγνωρίζουν οι ισλαμιστές, και το νέο Κοινοβούλιο, που εξελέγη στις 25 Ιουνίου, και εδρεύει στο Τομπρούκ.
Το χάος ασφαλείας συνοδεύεται πλέον και από ένα θεσμικό χάος: η αποσύνθεση της Λιβύης συνεχίζεται. Η συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ αναμένεται μέσα στις επόμενες ημέρες!
Καμίλ Μπορντενέ
Le Monde, 26 Αυγούστου 2014
Μετάφραση: Γ.Κ.
