Δημιουργία και Σωτηρία

του Στράτου Μεϊντανόπουλου

“Μιαν αδειανή ψευτοπερηφάνεια για κάποιους μεγάλους προγόνους που τους προστατεύουν τάχα από το χαμό”
 Ι. Δραγούμης

Η σωτηρία αυτού του κόσμου είναι έργο εφάμιλλο, αν όχι ανώτερο της Δημιουργίας του, μάς θυμίζει ο φιλόσοφος Τζ. Αγκάμπν* Και φέρνει παραδείγματα από τις μονοθεϊστικές θρησκείες:
Στο ισλάμ, ο Θεός επιτελεί δύο έργα: δημιουργία και σωτηρία –το δεύτερο είναι ευγενέστερο από το πρώτο, εξ ου και ο σημαίνων ρόλος του Προφήτη. Στον ιουδαϊσμό, το όνομα του Μεσσία δημιουργήθηκε πριν πλαστεί ο κόσμος. Στον χριστιανισμό, τέλος, ο Υιός του Θεού, ο Λυτρωτής, είναι γεννηθείς, ου ποιηθείς, και μάλιστα προ πάντων των αιώνων. Είναι δε ομοούσιος τω πατρί.
Τα δύο έργα δεν μπορούν να νοηθούν ξεχωριστά. Δεν αρκεί να δημιουργείς, υπενθυμίζει ο Αγκάμπεν, πρέπει και να σώζεις. Η σωτηρία δεν υπολείπεται της δημιουργίας! Ο αναγνώστης θα έχει ίσως εδώ διαισθανθεί ότι η πτήση στους ουρανούς βοηθά να δούμε εναργέστερα τα επίγεια: η θεολογία συχνά γεννά κοσμικούς συνειρμούς. Ο πρώτος συνειρμός, λοιπόν, είναι ότι ο ιστορικός Ν. Σβορώνος εντοπίζει την ουσία του ελληνισμού στην αντίστασή του στους κατακτητές: Για την ακρίβεια στην ιδιαίτερα μακραίωνη, σε σχέση με άλλους λαούς, αντίστασή του. Δεν πρόκειται για ένα υπερβατικό χαρακτηριστικό που αιωρείται πάνω από τη φύση του ελληνισμού, οι Έλληνες δεν γεννήθηκαν αντιστεκόμενοι. Ωστόσο, ο ιστορικός, όταν θέλησε να συμπυκνώσει την ιστορική εμπειρία του λαού, επέλεξε ένα χαρακτηριστικό που ανήκει όχι στη γένεσή του, αλλά στις προσπάθειες του λαού αυτού για λύτρωση. Ο δεύτερος συνειρμός είναι η αντίληψη του πολιτειολόγου Γ. Κοντογιώργη για το ελληνικό έθνος: Θεωρεί ότι η ελληνική ταυτότητα είναι μια πολιτική σταθερά με διακριτικό γνώρισμα την ελευθερία. κατ’ αυτόν, ο ελληνισμός συγκροτήθηκε ως  ανθρωποκεντρικό σύστημα μικρής κλίμακας. Και εδώ οι προσπάθειες ενός λαού για την πολιτική του σωτηρία καταλήγουν να αποτελούν το ιδιαίτερο γνώρισμά του.
Αποκαθιστώντας τα πρωτεία της σωτηρίας έναντι της δημιουργίας, τονίζεται το αυτονόητο: η ελληνική ιστορία δεν είναι η γένεση του ελληνικού έθνους, αλλά η διαδρομή του στο χρόνο. Δεν είναι το νεκρό παρελθόν, αλλά το ζωντανό παρόν. Δεν είναι οι πρόγονοι, η επίκληση των οποίων συνήθως δηλώνει μειονεξία, αλλά η ίδια η ελληνική κρίση και οι απαντήσεις σε αυτή την κρίση.
Η σωτηρία είναι αξεχώριστη από τη δημιουργία. Η ρήση αυτή μπορεί να διαβαστεί και ως εξής: Όποιος επικαλείται το ρόλο του λυτρωτή, οφείλει να δείξει ότι είναι σε θέση να δημιουργεί. Αυτοί οι καιροί είναι μάλλον απαιτητικοί.

* Στο δοκίμιο Δημιουργία και Σωτηρία από το βιβλίο Nudità (2009)