Πυκνό σκοτάδι καλύπτει την χώρα

Ο κου­ρέ­ας εί­χε μό­λις ξυ­ρί­σει το κε­φά­λι του Ζε’ε­βί, έ­τσι που ο ο­στε­ώ­δης πο­λε­μι­στής με τα συρ­μά­τι­να στρογ­γυ­λά γυα­λιά πα­ρου­σί­α­ζε μια εκ­πλη­κτι­κή ο­μοιό­τη­τα με τον Μα­χά­τμα Γκά­ντι, τον με­γά­λο Ιν­δό ει­ρη­νι­στή. Του κόλ­λη­σαν λοι­πόν το πα­ρα­τσού­κλι.
Ό­πως ό­μως ο ί­διος μου εί­χε πει στην Ιε­ρου­σα­λήμ, σε μια α­πό τις τε­λευ­ταί­ες συ­νε­ντεύ­ξεις του, πριν πέ­σει νε­κρός α­πό τα πυ­ρά έ­νο­πλων Πα­λαι­στι­νί­ων: “Βέ­βαια, το προ­σω­νύ­μιο ‘Γκά­ντι’ δεν έ­χει κα­μί­α σχέ­ση με τις α­πό­ψεις μου”.
Ο Γκά­ντι, υ­πουρ­γός Του­ρι­σμού του Ισ­ρα­ήλ, η­γεί­το του κόμ­μα­τος Μο­ντε­λέτ, το ο­ποί­ο α­παι­τεί την εκ­δί­ω­ξη ό­λων των Πα­λαι­στι­νί­ων Α­ρά­βων. “Πι­στεύ­ω πως δεν υ­πάρ­χει χώ­ρος και για τους δύ­ο λα­ούς στην χώ­ρα μας”, εί­χε πει. “Οι Πα­λαι­στί­νιοι εί­ναι σαν τις ψεί­ρες. Πρέ­πει να τους διώ­χνεις ό­πως τις ψεί­ρες”.
Η δο­λο­φο­νί­α του Γκά­ντι τον Ο­κτώ­βριο α­πο­τέ­λε­σε και την πρώ­τη φο­ρά, κα­τά την διάρ­κεια του πο­λυε­τούς πο­λέ­μου με τους Πα­λαι­στί­νιους, που σκο­τώ­νε­ται μέ­λος του υ­πουρ­γι­κού συμ­βου­λί­ου ή της Κνεσ­σέτ. Συ­γκλή­θη­κε ει­δι­κή συ­νε­δρί­α­ση της Κνεσ­σέτ (του Ισ­ρα­η­λι­νού Κοι­νο­βου­λί­ου) και μια λω­ρί­δα μαύ­ρο ύ­φα­σμα το­πο­θε­τή­θη­κε στη θέ­ση του. “Θα τι­μή­σου­με την κλη­ρο­νο­μιά που μας ά­φη­σε”, τό­νι­σε ο Σα­ρόν. “Εί­θε ο Θε­ός να πά­ρει εκ­δί­κη­ση για το αί­μα του”. Ο υ­πουρ­γός Παι­δεί­ας ζη­τά να συ­μπε­ρι­λη­φθεί η βιο­γρα­φί­α του στο σχο­λι­κό πρό­γραμ­μα.
Α­κό­μα και α­ρι­στε­ροί θρή­νη­σαν τον χα­μό του. “Εί­ναι α­πο αυ­τά τα πρω­ϊ­νά που σε τρε­λαί­νουν” εί­πε ο Γιόσ­σι Σα­ρί­ντ, αρ­χη­γός του α­ντι­πο­λι­τευό­με­νου α­ρι­στε­ρού κόμ­μα­τος Μέ­ρε­ντζ, στους δη­μο­σιο­γρά­φους. “Εί­μαι κυ­ριο­λε­κτι­κά συ­ντε­τριμ­μέ­νος με αυ­τόν τον φό­νο… Υ­πήρ­ξαν με­τα­ξύ μας προ­σω­πι­κές στιγ­μές εγ­γύ­τη­τας και πραγ­μα­τι­κής συ­μπά­θειας.”
Πα­ρά τις α­νοι­χτά ρα­τσι­στι­κές α­πό­ψεις του, ο Γκά­ντι βρι­σκό­ταν στην καρ­διά του σιω­νι­στι­κού εγ­χει­ρή­μα­τος. Ή­ταν Ιε­ρου­σα­λι­μί­της έ­βδο­μης γε­νε­άς και ξα­κου­στός πο­λε­μι­στής στον στρα­τό. Ο Γκά­ντι, γεν­νη­μέ­νος το 1926, α­νήλ­θε στην κλί­μα­κα της ιε­ραρ­χί­ας φτά­νο­ντας να τε­θεί ε­πι­κε­φα­λής των μυ­στι­κών υ­πη­ρε­σιών στην Πάλ­μαχ –σώ­μα­τα κα­τα­δρο­μών της α­ρι­στε­ράς, υ­πό την τυ­πι­κή δι­καιο­δο­σί­α της Χα­γκά­να του Μπεν Γκου­ριόν (της προ­κα­τό­χου των Ισ­ρα­η­λι­νών Δυ­νά­με­ων Α­μύ­νης). Ως στρα­τη­γός στον πό­λε­μο του Σουέζ, το 1956, ο Γκά­ντι ή­ταν ε­κεί­νος που ύ­ψω­σε την ισ­ρα­η­λι­νή ση­μαί­α στο ό­ρος Σι­νά.
Άν­θρω­πος με αυ­το­κρα­το­ρι­κά γού­στα ο Γκά­ντι, κρα­τού­σε δύ­ο με­γά­λα α­φρι­κα­νι­κά λιο­ντά­ρια δε­μέ­να έ­ξω α­πό το γρα­φεί­ο του ό­ταν ή­ταν στρα­τιω­τι­κός διοι­κη­τής στη Δυ­τι­κή Ό­χθη, στις αρ­χές του 1970. Έ­χο­ντας βα­θιά γνώ­ση της ι­στο­ρί­ας του Ισ­ρα­ήλ, εί­χε ε­πι­με­λη­θεί την έκ­δο­ση πε­ρί­που ε­βδο­μή­ντα βι­βλί­ων πά­νω στο θέ­μα.
Λί­γο πριν την δο­λο­φο­νί­α του, ο Γκά­ντι ε­πι­τέ­θη­κε στην κυ­βέρ­νη­ση του συ­να­σπι­σμού της δε­ξιάς κα­τη­γο­ρώ­ντας τον πρω­θυ­πουρ­γό Α­ριέλ Σα­ρόν για ή­πια στά­ση α­πέ­να­ντι στον Α­ρα­φάτ. “Ο Α­ρα­φάτ εί­ναι το πιο δια­βο­λι­κό πρό­σω­πο για τους Ε­βραί­ους με­τά τον Χί­τλερ”, εί­πε ο Γκά­ντι. “Ε­κτός α­πό τον Χί­τλερ, δεν υ­πάρ­χει κα­νείς άλ­λος που να έ­χει προ­κα­λέ­σει τό­σο θά­να­το”.
Πά­νω α­πό τον τά­φο του πα­τέ­ρα του, ο γιος του Γκά­ντι ε­κλι­πα­ρού­σε τον Σα­ρόν: “Α­ρίκ να πά­ρεις εκ­δί­κη­ση, έ­τσι ό­πως ο Γκά­ντι θα έ­παιρ­νε για σέ­να”.
Ο Σα­ρόν δή­λω­σε πως το γε­γο­νός της ε­σκεμ­μέ­νης δο­λο­φο­νί­ας υ­ψη­λό­βαθ­μου ισ­ρα­η­λι­νού α­ξιω­μα­τού­χου δί­νει “νέ­α διά­στα­ση” στον πό­λε­μο, πέ­ρα α­πό τους πυ­ρο­βο­λι­σμούς στους δρό­μους και τις α­πο­στο­λές αυ­το­κτο­νί­ας των Πα­λαι­στι­νί­ων.
Βέ­βαια ο Σα­ρόν δεν βλέ­πει τις ο­μοιό­τη­τες της δι­κής του, ι­διαί­τε­ρα αμ­φι­λε­γό­με­νης, πο­λι­τι­κής δο­λο­φο­νιών των με­λών της πα­λαι­στι­νια­κής η­γε­σί­ας και θε­ω­ρού­με­νων ως μα­χη­τών με αυ­τό που και οι Η­νω­μέ­νες Πο­λι­τεί­ες έ­χουν κα­ταγ­γεί­λει ως “ε­ξω­δι­κα­στι­κές ε­κτε­λέ­σεις”.
Ο Σα­ρόν έ­δω­σε μί­α ε­βδο­μά­δα διο­ρί­α στον Α­ρα­φάτ να πα­ρα­δώ­σει τους δρά­στες της δο­λο­φο­νί­ας του Γκά­ντι και στη συ­νέ­χεια έ­στει­λε τα ταν­κς που όρ­μη­σαν, σα­ρώ­νο­ντας τα πά­ντα στο διά­βα τους, σε έ­ξι αυ­τό­νο­μες πό­λεις και χω­ριά ε­ξα­πο­λύ­ο­ντας ά­γριο κυ­νη­γη­τό ε­νά­ντια σε υ­πο­τι­θέ­με­νους μα­χη­τές.
Οι ά­ντρες των Ισ­ρα­η­λι­νών Δυ­νά­με­ων Α­μύ­νης πυ­ρο­βο­λού­σαν συ­νε­χώς, λες και εί­χαν φα­γού­ρα στα δά­κτυ­λα. Σύμ­φω­να με πρό­σφα­τους υ­πο­λο­γι­σμούς, πε­ρισ­σό­τε­ροι α­πό σα­ρά­ντα Πα­λαι­στί­νιοι σκο­τώ­θη­καν μέ­σα σε λί­γες μέ­ρες, συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων και πο­λι­τών οι ο­ποί­οι έ­τρε­χαν να α­πο­φύ­γουν τα ταν­κς και να σω­θούν α­πό τις σφαί­ρες.
Ο Γκά­ντι με τον θά­να­τό του έ­σπρω­ξε το Ισ­ρα­ήλ προς την ά­κρα δε­ξιά. Οι χον­δρο­ει­δείς βαρ­βα­ρι­σμοί του που προ­έ­τρε­παν στην εκ­δί­ω­ξη των Πα­λαι­στι­νί­ων –μια προ­τρο­πή για ε­θνο­κά­θαρ­ση– χα­ρά­χτη­καν βα­θιά στον ψυ­χι­σμό των Ισ­ρα­η­λι­νών.
Ό­ταν πριν α­πό μια δε­κα­ε­τί­α, ο γεν­νη­μέ­νος στο Μπρού­κλιν ρα­βί­νος Με­ΐρ Κα­χάν ζού­σε και έ­χυ­νε το ρα­τσι­στι­κό του φαρ­μά­κι μι­λώ­ντας για εκ­δί­ω­ξη των Α­ρά­βων, η ι­δέ­α αυ­τή θε­ω­ρού­νταν τα­μπού και μό­νο ε­λά­χι­στοι, ε­κτός α­πό τους φα­να­τι­κούς υ­πο­στη­ρι­κτές του, την α­νέ­φε­ραν δη­μό­σια. Τώ­ρα, το πε­νή­ντα τοις ε­κα­τό των Ισ­ρα­η­λι­νών, σύμ­φω­να με πρό­σφα­τη δη­μο­σκό­πη­ση στην ευ­ρεί­ας κυ­κλο­φο­ρί­ας ε­φη­με­ρί­δα Μα’α­ρίβ, θα έ­βλε­παν ευ­νο­ϊ­κά τη “με­τα­φο­ρά” των Α­ρά­βων α­πό τη Δυ­τι­κή Ό­χθη και τη Λω­ρί­δα της Γά­ζας προς τις Α­ρα­βι­κές Χώ­ρες.
To Ισ­ρα­ήλ δεν ξε­κί­νη­σε ως έ­να δε­ξιό ε­ξε­λισ­σό­με­νο κρά­τος-α­παρ­τχά­ι­ντ ό­που οι Πα­λαι­στί­νιοι, ό­ταν δεν ε­κτο­πί­ζο­νται, θα κρα­τού­νται σε μπα­ντου­στάν. Κιν­δυ­νεύ­ει ό­μως να με­τα­τρα­πεί σε αυ­τό α­κρι­βώς. Οι θρη­σκευό­με­νοι δε­ξιοί, με το δη­μα­γω­γι­κό τους ό­νει­ρο για το Με­γά­λο Ισ­ρα­ήλ, φαι­νο­με­νι­κά έ­χουν κερ­δί­σει.
Η ζω­ή στη σκιά της δεύ­τε­ρης Ι­ντι­φά­ντας
Άρ­χι­σα να έρ­χο­μαι στο Ισ­ρα­ήλ πριν α­πό ει­κο­σι­πέ­ντε χρό­νια πε­ρί­που. Σε μια πρό­σφα­τη ε­πί­σκε­ψη, με χτύ­πη­σε έ­να κύ­μα διά­χυ­της πι­κρί­ας και α­πό­γνω­σης. Στους δρό­μους της Χά­ι­φα, του Τελ-Α­βίβ και της Ιε­ρου­σα­λήμ, η ζω­ή συ­νε­χί­ζε­ται αλ­λά ό­χι ό­πως πριν α­πό τη δεύ­τε­ρη Ι­ντι­φά­ντα – μια α­πό τις χει­ρό­τε­ρες συμ­φο­ρές που έ­χουν πλή­ξει τους δύ­ο λα­ούς α­πό τον πό­λε­μο του 1948.
Μέ­χρις ό­του δια­κο­πούν οι συ­νο­μι­λί­ες στο Κα­μπ-Νταί­η­βι­ντ, τον Ιού­λιο του 2000, πολ­λοί Ισ­ρα­η­λι­νοί πί­στευαν ό­τι η ει­ρή­νη ή­ταν πο­λύ κο­ντά. Ει­πώ­θη­κε πως ο Ε­χού­ντ Μπά­ρακ προ­σέ­φε­ρε στον Για­σέρ Α­ρα­φάτ ό­σα δεν εί­χε προ­σφέ­ρει κα­νείς Ισ­ρα­η­λι­νός πρω­θυ­πουρ­γός μέ­χρι τώ­ρα. Οι Ισ­ρα­η­λι­νοί κα­τη­γό­ρη­σαν τον Α­ρα­φάτ που αρ­νή­θη­κε τη συμ­φω­νί­α του αιώ­να. Οι Πα­λαι­στί­νιοι θε­ώ­ρη­σαν την πρό­τα­ση του Μπά­ρακ, η ο­ποί­α θα τους πε­ριέ­φρασ­σε σε τέσ­σε­ρα κα­ντό­νια, α­πα­ρά­δε­κτη. Έ­πει­τα, μια μέ­ρα, τον Σε­πτέμ­βρη του 2000, ο Α­ριέλ Σα­ρόν με μια α­ντι­προ­σω­πεί­α α­πό “γε­ρά­κια” βου­λευ­τές, συ­νο­δευό­με­νοι α­πό 1000 α­στυ­νο­μι­κούς και στρα­τιώ­τες, έ­κα­ναν μια βόλ­τα στο ό­ρος του Τε­μέ­νους, πα­τώ­ντας το χώ­μα του Αλ-Α­κτσά, του τρί­του ιε­ρό­τε­ρου μέ­ρους για το Ι­σλάμ. Αυ­τή η κί­νη­ση προ­κά­λε­σε και το ξέ­σπα­σμα της δεύ­τε­ρης Ι­ντι­φά­ντα, α­νέ­τρε­ψε το Ερ­γα­τι­κό Κόμ­μα ε­ξα­λεί­φο­ντας ο­ποια­δή­πο­τε πι­θα­νό­τη­τα για ει­ρή­νη. Η ξαφ­νι­κή μα­νί­α της Ι­ντι­φά­ντα ά­φη­σε εμ­βρό­ντη­τους τους Ισ­ρα­η­λι­νούς, α­να­γκά­ζο­ντάς τους να ζουν με την α­προσ­δό­κη­τη φρί­κη που σκορ­πούν οι νε­α­ροί Πα­λαι­στί­νιοι κομ­μά­ντος αυ­το­κτο­νί­ας ό­ταν α­να­τι­νά­ζο­νται στις πι­τσα­ρί­ες και στις α­γο­ρές.
Σε α­ντί­θε­ση με την πρώ­τη Ι­ντι­φά­ντα, η ο­ποί­α ξέ­σπα­σε τον Δε­κέμ­βριο του 1987, πλέ­ον α­πο­τε­λούν στό­χο και οι γυ­ναί­κες ό­πως ε­πί­σης και τα παι­διά. Μέ­χρι τώ­ρα, του­λά­χι­στον 225 Ισ­ρα­η­λι­νοί έ­χουν σκο­τω­θεί.
Ζώ­ντας μέ­σα σ’ αυ­τό το κλί­μα, οι Ισ­ρα­η­λι­νοί άλ­λα­ξαν πολ­λές α­πό τις κα­θη­με­ρι­νές τους συ­νή­θειες. Στη δυ­τι­κή Ιε­ρου­σα­λήμ εί­ναι πολ­λοί αυ­τοί που φο­βού­νται να κα­τέ­βουν στο κέ­ντρο της πό­λης. “Εί­ναι φρι­κτό” λε­ει η Τζά­νετ Α­βιά­ντ, η­γέ­της του κι­νή­μα­τος Ει­ρή­νη Τώ­ρα. “Το κέ­ντρο της Ιε­ρου­σα­λήμ εί­ναι σχε­δόν ά­δειο. Μπο­ρείς να βρεις θέ­ση να παρ­κά­ρεις πα­ντού”. “Εί­ναι α­δια­νό­η­το να φέ­ρεις το μω­ρό σου στο κέ­ντρο”. Ι­διω­τι­κοί α­στυ­νο­μι­κοί ε­ρευ­νούν τις α­γο­ρές και τους κι­νη­μα­το­γρά­φους με πρω­το­φα­νή ε­πι­μο­νή. Οι γο­νείς ι­σχυ­ρί­ζο­νται ό­τι τα παι­διά τους παίρ­νουν τα κι­νη­τά στο σχο­λεί­ο για να τους πά­ρουν μό­λις φθά­σουν.
Πολ­λοί Ισ­ρα­η­λι­νοί αι­σθά­νο­νται προ­δο­μέ­νοι α­πό τους Πα­λαι­στί­νιους. Η προ­ο­πτι­κή της ει­ρή­νης, ι­διαί­τε­ρα κα­τά τη διάρ­κεια της πρω­θυ­πουρ­γί­ας του Ερ­γα­τι­κού Γι­τζάκ Ρά­μπιν, ή­ταν τό­σο κο­ντά που μπο­ρού­σες να την ψη­λα­φί­σεις. Ισ­ρα­η­λι­νοί και Πα­λαι­στί­νιοι ε­πι­χει­ρη­μα­τί­ες, οι ο­ποί­οι εί­χαν με­τα­κο­μί­σει στο ε­ξω­τε­ρι­κό, γύ­ρι­ζαν πί­σω για να ε­πω­φε­λη­θούν α­πό τις ευ­και­ρί­ες που α­νοί­γο­νταν για εν δυ­νά­μει ε­πι­κερ­δείς νέ­ες ε­πι­χει­ρή­σεις. Μια βιο­μη­χα­νί­α ει­ρή­νης, ό­πως ο­νο­μά­στη­κε, άρ­χι­σε να α­να­πτύσ­σε­ται.
“Ζού­σα ό­ντως με την ψευ­δαί­σθη­ση πως το Ει­ρή­νη Τώ­ρα θα έ­κλει­νε τα γρα­φεί­α του μέ­σα στο 2000 και ό­τι θα α­σχο­λιό­μουν με άλ­λα θέ­μα­τα”, λε­ει η Α­βιά­ντ. “Πράγ­μα­τι τό­τε οι φί­λοι μου μού έ­λε­γαν ‘Για­τί α­σχο­λεί­σαι α­κό­μη με αυ­τά; Ζού­με σε με­τα-ει­ρη­νι­κή ε­πο­χή’”.
Ξε­νο­δο­χεί­α-μα­μούθ χτί­στη­καν α­πό ισ­ρα­η­λι­νές ε­ται­ρεί­ες στην προ­ο­πτι­κή μιας του­ρι­στι­κής έ­κρη­ξης τη νέ­α χι­λιε­τί­α. Αλ­λά ο του­ρι­σμός στα­μά­τη­σε μό­λις άρ­χι­σε η βί­α. Α­κό­μα και οι Ισ­ρα­η­λι­νοί δεν τα­ξι­δεύ­ουν πο­λύ στο ε­σω­τε­ρι­κό της χώ­ρας φο­βού­με­νοι ε­νέ­δρες Πα­λαι­στι­νί­ων κα­τά μή­κος του δρό­μου. Τα ο­λο­καί­νουρ­για ξε­νο­δο­χεί­α πο­λυ­τε­λεί­ας Νovotel και Olive Tree, που δε­σπό­ζουν πά­νω α­πό την Α­να­το­λι­κή Ιε­ρου­σα­λήμ, έ­κλει­σαν. Τα έ­σο­δα α­πό τον του­ρι­σμό α­να­μέ­νε­ται να μειω­θούν κα­τά δύ­ο τρί­τα αυ­τή την χρο­νιά – α­πό 3 δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια σε λι­γό­τε­ρο α­πό 1 δι­σε­κα­τομ­μύ­ριο. Εν τω με­τα­ξύ, η Ι­ντι­φά­ντα, τα δο­λά­ρια που χά­θη­καν α­πό τη μεί­ω­ση του του­ρι­σμού, και η κα­τάρ­ρευ­ση της βιο­μη­χα­νί­ας υ­ψη­λής τε­χνο­λο­γί­ας ο­δή­γη­σαν την οι­κο­νο­μί­α του Ισ­ρα­ήλ, μέ­σα α­πό έ­να στα­δια­κό βύ­θι­σμα, στην ύ­φε­ση. Η πρό­σφα­τη συρ­ρί­κνω­ση του Α­ΕΠ της χώ­ρας εί­ναι η χει­ρό­τε­ρη που έ­χει κα­τα­γρα­φεί α­πό το 1953.
Ό­πως ήταν α­να­με­νό­με­νο, πολ­λοί Ισ­ρα­η­λι­νοί σκέ­πτο­νται να ε­γκα­τα­λεί­ψουν τη χώ­ρα. “Έ­χω υ­πό­ψη μου, α­πό τα παι­διά στα οποία έ­χω μι­λή­σει, πως αν τους δι­νό­ταν η ευ­και­ρί­α να βρουν δου­λειά στις Η­νω­μέ­νες Πο­λι­τεί­ες, δεν θα την ά­φη­ναν”, λε­ει η Α­βιά­ντ. Πι­στεύ­ουν πως “δεν υ­πάρ­χει κα­μί­α ελ­πί­δα ε­δώ”. Σε μια πρό­σφα­τη δη­μο­σκό­πη­ση, τρια­ντα­πέ­ντε τοις ε­κα­τό των Ε­βραί­ων, με­τα­ξύ 25 χρο­νών και 34, δή­λω­σαν πως θέ­λουν να φύ­γουν. “Ο κό­σμος έ­χει κου­ρα­στεί” ε­ξη­γεί η Κο­λέτ Α­βι­τάλ, έ­να ‘πε­ρι­στέ­ρι’ της ε­βρα­ϊ­κής Κνεσ­σέτ, που πρό­σκει­ται στο κε­ντρώ­ο Ερ­γα­τι­κό Κόμ­μα. “Ξυ­πνάς το πρω­ί και σκέ­πτε­σαι: ‘Τι έ­χει σει­ρά; τι πρό­κει­ται να γί­νει σή­με­ρα; Ο­πωσ­δή­πο­τε κά­τι χει­ρό­τε­ρο α­πό αυ­τό που έ­γι­νε χτες. Δεν υ­πάρ­χει διέ­ξο­δος’”.
Ό­σο α­φό­ρη­τη και αν έ­χει γί­νει η ζω­ή για τους Ισ­ρα­η­λι­νούς, εί­ναι, ε­ντού­τοις, α­σύ­γκρι­τα χει­ρό­τε­ρη για τους Πα­λαι­στί­νιους. Η οι­κο­νο­μί­α τους έ­χει κα­ταρ­ρεύ­σει. Τα μπλό­κα του ισ­ρα­η­λι­νού στρα­τού ε­μπο­δί­ζουν τους Πα­λαι­στί­νιους να πά­νε στη δου­λειά τους, τα παι­διά να πά­νε σχο­λεί­ο και τους αρ­ρώ­στους να πά­νε στο νο­σο­κο­μεί­ο. Βλή­μα­τα και ρου­κέ­τες χτυ­πούν τις πο­λυ­κα­τοι­κί­ες κα­τά τη διάρ­κεια της νύ­χτας και ταν­κς ορ­γώ­νουν τους δρό­μους παίρ­νο­ντας ι­διαί­τε­ρη ι­κα­νο­ποί­η­ση με το να κα­τα­στρέ­φουν αυ­το­κί­νη­τα.
Πά­νω α­πό 770 Πα­λαι­στί­νιοι έ­χουν σκο­τω­θεί και πε­ρί­που 16.000 έ­χουν τραυ­μα­τι­στεί α­πό τον στρα­τό και τους ε­ποί­κους α­πό την έ­ναρ­ξη της δεύ­τε­ρης Ι­ντι­φά­ντα.
Με ό­ποιον Πα­λαι­στί­νιο και αν μί­λη­σα τον βά­ραι­νε η θλί­ψη. Πα­ρό­λα αυ­τά έ­χουν με­γά­λη α­ντο­χή. Τον Ο­κτώ­βριο συ­να­ντή­θη­κα για πρω­ι­νό με την Λε­ϊ­λά Α­τσάν, μια Πα­λαι­στί­νια ψυ­χο­λό­γο, στο ξε­νο­δο­χεί­ο American Colony στην α­να­το­λι­κή Ιε­ρου­σα­λήμ. Η ί­δια α­σχο­λεί­ται με τη θε­ρα­πεί­α των ψυ­χι­κών τραυ­μά­των που προ­κα­λεί ο πό­λε­μος στα πλαί­σια της α­πο­στο­λής για την ψυ­χι­κή υ­γεί­α που ορ­γά­νω­σαν οι Για­τροί του Κό­σμου. Η Λε­ϊ­λά εί­ναι τυ­φλή, με έ­να κο­φτε­ρό μυα­λό και ι­διαί­τε­ρα με­τα­δο­τι­κό γέ­λιο. Πριν δυο μέ­ρες, εί­πε, βρι­σκό­ταν στο μπαρ του ξε­νο­δο­χεί­ου, παί­ζο­ντας πιά­νο και χο­ρεύ­ο­ντας μέ­χρι τις 3 το πρω­ί. “Ή­ταν η πρώ­τη φο­ρά που χό­ρευα με­τά α­πό πο­λύ και­ρό”, εί­πε. “Ή­ταν υ­πέ­ρο­χα για­τί με βο­ή­θη­σε να α­πο­βά­λω το άγ­χος”.
“Μέ­νω στη Ρα­μά­λα”, συ­νέ­χι­σε. “Με το να εί­μαι ψυ­χο­λό­γος, ό­λοι έρ­χο­νται σε μέ­να. Ό­λη μου η ζω­ή εί­ναι τα προ­βλή­μα­τα των άλ­λων. Και ταυ­τό­χρο­να έ­χω κολ­λή­σει ε­δώ. Α­κύ­ρω­σα έ­να ει­σι­τή­ριο για τις Η­νω­μέ­νες Πο­λι­τεί­ες με­τά την ε­πί­θε­ση στο Πα­γκό­σμιο Κέ­ντρο Ε­μπο­ρί­ου.”
Μι­λώ­ντας για την Ι­ντι­φά­ντα εί­πε: “Η βί­α φέρ­νει βί­α. Ά­μα στρι­μώ­ξεις μια γά­τα στη γω­νί­α, θα σου ορ­μή­ξει. Οι άν­θρω­ποι εί­ναι τό­σο στρι­μωγ­μέ­νοι οι­κο­νο­μι­κά. για μέ­να ο,τι­δή­πο­τε εί­ναι κα­τα­νο­η­τό. Έ­νας ά­ντρας στη Να­μπλούς α­πό τον ο­ποί­ο α­γό­ρα­ζα χυ­μό ή­ταν κομ­μά­ντο αυ­το­κτο­νί­ας. Ρώ­τη­σα τον α­δελ­φό του, ‘Εί­χε προ­βλή­μα­τα;’ και μου α­πά­ντη­σε ‘ό­χι πε­ρισ­σό­τε­ρα α­πό ο­ποιον­δή­πο­τε άλ­λο’”.
Έ­να πρό­βλη­μα το ο­ποί­ο γί­νε­ται χει­ρό­τε­ρο κα­τά τη διάρ­κεια της Ι­ντι­φά­ντα εί­ναι ο κα­θη­με­ρι­νός ε­ξευ­τε­λι­σμός στον ο­ποί­ο υ­πό­κει­νται οι Πα­λαι­στί­νιοι ό­ταν περ­νούν α­πό τα ση­μεί­α ε­λέγ­χου του ισ­ρα­η­λι­νού στρα­τού που ε­λέγ­χουν την εί­σο­δο στα κα­τε­χό­με­να. Εί­ναι ε­παν­δρω­μέ­να με μια δύ­να­μη α­γε­νών και θρα­σύ­τα­των νε­α­ρών Ισ­ρα­η­λι­νών, που δεί­χνουν να α­πο­λαμ­βά­νουν τις δυ­σκο­λί­ες που προ­κα­λούν στους Ά­ρα­βες. Στον δρό­μο για τη Ρα­μά­λα, το ση­μεί­ο ε­λέγ­χου ή­ταν σκέ­το τρε­λο­κο­μεί­ο. Πα­λαι­στί­νιοι που τους εί­χαν πα­ρα­τά­ξει σε σει­ρά, σε κά­τι που έ­μοια­ζε με λα­το­μεί­ο α­σβε­στό­λι­θου, κου­νού­σαν τα χαρ­τιά τους και φώ­να­ζαν στους α­πα­θείς Ισ­ρα­η­λι­νούς στρα­τιώ­τες να τους α­φή­σουν να πε­ρά­σουν μέ­σα α­πό έ­να στε­νό, σκο­νι­σμέ­νο πέ­ρα­σμα για τους πε­ζούς. Εν τω με­τα­ξύ, στο α­ντί­θε­το ρεύ­μα, ε­κα­το­ντά­δες αυ­το­κί­νη­τα και φορ­τη­γά Πα­λαι­στι­νί­ων μέ­σα σε κα­πνούς καυ­σα­ε­ρί­ων και κορ­νά­ρο­ντας α­στα­μά­τη­τα κι­νού­νταν ε­λά­χι­στα.
Παρ’ ό­λα αυ­τά, σε μια πρό­σφα­τη α­να­φο­ρά του, το τμή­μα ε­λέγ­χου του ισ­ρα­η­λι­νού στρα­τού συ­μπε­ραί­νει πως τα ση­μεί­α ε­λέγ­χου δεν ε­μπο­δί­ζουν τους τρο­μο­κρά­τες να μπουν στο Ισ­ρα­ήλ, πράγ­μα που α­πο­τε­λεί και τον βα­σι­κό σκο­πό τους. Η α­να­φο­ρά μά­λι­στα έ­κα­νε λό­γο για πε­ρι­πτώ­σεις Ισ­ρα­η­λι­νών στρα­τιω­τών που λή­στευαν τους Πα­λαι­στί­νιους και κα­τέ­στρε­φαν τα αυ­το­κί­νη­τά τους. Οι α­νώ­τε­ροι α­ξιω­μα­τι­κοί που ε­τοί­μα­σαν την α­να­φο­ρά υ­πέ­στη­σαν την ί­δια α­λα­ζο­νι­κή και προ­σβλη­τι­κή συ­μπε­ρι­φο­ρά α­πό ό­λους, ξε­κι­νώ­ντας α­πό τους υ­πευ­θύ­νους των ση­μεί­ων ε­λέγ­χου μέ­χρι τους α­ξιω­μα­τι­κούς.
Α­κό­μα και τα μι­κρά παι­διά ζουν υ­πό τον τρό­μο της στρα­τιω­τι­κής πα­ντο­δυ­να­μί­ας του Ισ­ρα­ήλ. “Η κό­ρη μου εί­ναι 6 χρο­νών”, λέ­ει ο Σα­μίρ Σα­ΐφ, έ­νας εκ­παι­δευ­τι­κός α­πό τη Ρα­μά­λα, μια σχε­τι­κά εύ­πο­ρη πό­λη στα πα­λαι­στι­νια­κά αυ­τό­νο­μα ε­δά­φη. “Έ­χει αρ­χί­σει να μας μι­λά για πο­λι­τι­κή”. Λέ­ει: “ας χτί­σου­με έ­να και­νούρ­γιο σπί­τι για τους Ε­βραί­ους για να μην πά­ρουν το δι­κό μας”. Μια φο­ρά, στις 5 το πρω­ί (μό­λις εί­χαν χτυ­πή­σει μια κο­ντι­νή πο­λυ­κα­τοι­κί­α με πυ­ρά α­πό μα­χη­τι­κά F-16), μά­ζε­ψε τα παι­χνί­δια της και εί­πε πως θα πή­γαι­νε στο Αμ­μάν (Ιορ­δα­νί­α) για­τί εί­ναι α­σφα­λέ­στε­ρα ε­κεί. Στη συ­νέ­χεια ή­θε­λε να πά­ει στις Η­νω­μέ­νες Πο­λι­τεί­ες, μέ­χρι που κα­τά­λα­βε ό­τι υ­πο­στη­ρί­ζουν το Ισ­ρα­ήλ.

Μια βόλ­τα στο ό­ρος του Τε­μέ­νους. Η πρό­κλη­ση
Α­κό­μα και σή­με­ρα, κα­νείς δεν γνω­ρί­ζει πράγ­μα­τι για ποιον λό­γο ο πρω­θυ­πουρ­γός Μπά­ρακ ε­πέ­τρε­ψε στον Σα­ρόν και την α­κο­λου­θί­α του να ει­σέλ­θουν στο Ό­ρος του Τε­μέ­νους τον Σε­πτέμ­βριο του 2000. Η ισ­ρα­η­λι­νή α­στυ­νο­μί­α και οι στρα­τιω­τι­κές μυ­στι­κές υ­πη­ρε­σί­ες τον συμ­βού­λευαν να μην συμ­με­τά­σχει στην προ­α­ναγ­γελ­θεί­σα ε­πέ­λα­ση. Για ο­λό­κλη­ρες ε­βδο­μά­δες έ­παιρ­ναν α­να­φο­ρές για τη σο­βα­ρή α­να­στά­τω­ση που θα προ­κα­λού­σε η εν­δε­χό­με­νη πα­ρου­σί­α του ε­κεί. Η πα­λαι­στι­νια­κή η­γε­σί­α εί­χε πα­ρα­κα­λέ­σει τον Μπά­ρακ να ε­μπο­δί­σει τον Σα­ρόν να ει­σέλ­θει στον πε­ρί­βο­λο του μου­σουλ­μα­νι­κού ιε­ρού χώ­ρου, δη­λώ­νο­ντας πως κά­τι τέ­τοιο θα προ­κα­λού­σε θρη­σκευ­τι­κό πό­λε­μο. Ο Σα­ρόν –ο άν­θρω­πος που φέ­ρει προ­σω­πι­κή ευ­θύ­νη για τη σφα­γή στη Σά­μπρα και τη Σα­τί­λα το 1982, σύμ­φω­να με την ισ­ρα­η­λι­νή ε­πι­τρο­πή έ­ρευ­νας– έ­κα­νε για μια ο­λό­κλη­ρη ώ­ρα βόλ­τα στον πε­ρί­βο­λο. Ε­λι­κό­πτε­ρα του στρα­τού πε­ρι­πο­λού­σαν α­πό πά­νω. Ή­ταν πε­ρι­κυ­κλω­μέ­νος α­πό χι­λιά­δες α­στυ­νο­μι­κούς. Στο πλή­θος που πε­ρί­με­νε α­πό κά­τω, οι υ­πο­στη­ρι­κτές του Σα­ρόν φώ­να­ζαν: “Θά­να­τος στους Ά­ρα­βες” και “Αυ­τή εί­ναι δι­κή μας πα­τρίδα”. Ό­πως ή­ταν α­να­με­νό­με­νο, οι ε­νέρ­γειες του Σα­ρόν προ­κά­λε­σαν έ­να σα­ρω­τι­κό κύ­μα βί­ας φορ­τι­σμέ­νο με α­πο­γο­ή­τευ­ση για τις συ­νο­μι­λί­ες που α­πέ­τυ­χαν και το συ­νε­χι­ζό­με­νο σχέ­διο ε­ποι­κι­σμού.
Το ό­ρος του Τε­μέ­νους εί­ναι έ­να α­νυ­ψω­μέ­νο πλά­τω­μα που βρί­σκε­ται α­κρι­βώς στην εί­σο­δο του τεί­χους της πα­λιάς πό­λης, στο ση­μεί­ο που πα­λιά βρί­σκο­νταν οι ε­βρα­ϊ­κοί να­οί του Σο­λο­μώ­ντα και του Η­ρώ­δη, και που τώ­ρα βρί­σκο­νται δύ­ο μου­σουλ­μα­νι­κά τζα­μιά. Με τα ε­ξαί­σια μπλε πλα­κά­κια του και τον χρυ­σό του τρού­λο, ο με­γα­λύ­τε­ρος α­πό τους δύ­ο ιε­ρούς χώ­ρους των μου­σουλ­μά­νων, γνω­στός ως The Dome of the Rock, εί­ναι το στέμ­μα που στο­λί­ζει τον ου­ρα­νό της Ιε­ρου­σα­λήμ.
Το σύ­μπλεγ­μα των ιε­ρών χώ­ρων, το ο­ποί­ο διοι­κεί­ται α­πό έ­να ι­σλα­μι­κό ί­δρυ­μα που δη­μιουρ­γή­θη­κε με­τά τον πό­λε­μο των έ­ξι η­με­ρών το 1967, υ­πήρ­ξε για πο­λύ και­ρό έ­να ι­διαί­τε­ρα δια­φι­λο­νι­κού­με­νο ση­μεί­ο α­νά­με­σα στους Ά­ρα­βες και τους Ε­βραί­ους. Τη δε­κα­ε­τί­α του 1980-90, μια μεσ­σια­νι­κή ε­βρα­ϊ­κή πα­ρά­νο­μη ορ­γά­νω­ση, που ορ­γά­νω­νε βομ­βι­στι­κές ε­πι­θέ­σεις ε­να­ντί­ον των δη­μο­κρα­τι­κά ε­κλεγ­μέ­νων δη­μάρ­χων της Δυ­τι­κής Ό­χθης και πυ­ρο­βο­λού­σε Πα­λαι­στί­νιους φοι­τη­τές που γευ­μά­τι­ζαν στο Πα­νε­πι­στή­μιο της Χε­βρώ­νας, πιά­στη­κε την ώ­ρα που σχε­δί­α­ζε να α­να­τι­νά­ξει τους ιε­ρούς χώ­ρους των μου­σουλ­μά­νων και να τους α­ντι­κα­τα­στή­σει με τον Τρί­το Ε­βρα­ϊ­κό Να­ό.

Α­πό τό­τε έ­χουν γί­νει και άλ­λες, λι­γό­τε­ρο σο­βα­ρές, α­πό­πει­ρες βε­βή­λω­σης των τζα­μιών.
Το ί­διο ε­πι­κίν­δυ­νη, ό­σον α­φο­ρά τους Μου­σουλ­μά­νους, εί­ναι μια μεσ­σια­νι­κή ε­βρα­ϊ­κή ο­μά­δα που φέ­ρει το ό­νο­μα Α­τε­ρέτ Κο­χα­νίμ (το ιε­ρα­τι­κό στέμ­μα). Εκ­με­ταλ­λευό­με­νη με­γά­λα κε­φά­λαια α­πό δω­ρε­ές των Ε­βραί­ων της Α­με­ρι­κής, η ο­μά­δα έ­χει α­γο­ρά­σει κτί­ρια που βρί­σκο­νται κο­ντά στο Dome of the Rock ό­που νε­α­ροί Ε­βραί­οι φοι­τη­τές, που πι­στεύ­ουν ό­τι ε­πί­κει­ται ο ερ­χο­μός του Μεσ­σί­α, με­λε­τούν τον τρό­πο με τον ο­ποί­ο πρέ­πει να σφα­γεί έ­να κόκ­κι­νο δα­μά­λι, οι στά­χτες του ο­ποί­ου θα πρέ­πει να α­να­μει­χθούν με λι­βά­νι και με­τά να χρη­σι­μο­ποι­η­θούν για να ε­ξα­γνί­σουν τους με­γά­λους αρ­χιε­ρείς πριν την εί­σο­δό τους στον νε­ό­χτι­στο ε­βρα­ϊ­κό να­ό. Η Α­τε­ρέτ Κο­χα­νίμ έ­χει α­γο­ρά­σει και έ­να με­γά­λο πέ­τρι­νο α­ρα­βι­κό σπί­τι στον Σα­ρόν, το ο­ποί­ο βρί­σκε­ται στη μου­σουλ­μα­νι­κή συ­νοι­κί­α και έ­χει κρε­μά­σει α­πό έ­ξω μια τε­ρά­στια ισ­ρα­η­λι­νή ση­μαί­α.
Η ε­κτό­πι­ση των τζα­μιών πα­ρα­μέ­νει α­πό τα πιο δυ­σε­πί­λυ­τα προ­βλή­μα­τα. Οι Πα­λαι­στί­νιοι ε­πι­μέ­νουν πως η Α­να­το­λι­κή Ιε­ρου­σα­λήμ εί­ναι η πρω­τεύ­ου­σά τους, και α­παι­τούν α­πο­κλει­στι­κή αυ­το­νο­μί­α των μου­σουλ­μα­νι­κών ιε­ρών τό­πων. Έ­νας κο­ρυ­φαί­ος α­να­λυ­τής των ισ­ρα­η­λι­νών στρα­τιω­τι­κών μυ­στι­κών υ­πη­ρε­σιών, ο ο­ποί­ος ει­δι­κεύ­ε­ται στα πα­λαι­στι­νια­κά ζη­τή­μα­τα, πι­στεύ­ει πως κα­τα­νο­εί για­τί οι Πα­λαι­στί­νιοι έ­χουν τέ­τοια προ­σκόλ­λη­ση με τους ιε­ρούς τους τό­πους. “Τι εί­ναι το πα­λαι­στι­νια­κό κρά­τος;” λε­ει. “Εί­ναι έ­νας ά­θλιος, φτω­χός σκου­πι­δο­τε­νε­κές, χω­ρίς κα­θό­λου πό­ρους ε­κτός α­πό τα δι­καιώ­μα­τά του στους μου­σουλ­μα­νι­κούς ιε­ρούς χώ­ρους. Αυ­τοί α­πο­τε­λούν και τη μο­να­δι­κή αι­τί­α για την ο­ποί­α η Πα­λαι­στί­νη θα εί­χε μια υ­πό­στα­ση α­νά­με­σα στα α­ρα­βι­κά έ­θνη”.
Ο κλη­ρι­κός που εί­ναι υ­πεύ­θυ­νος για τους ιε­ρούς τό­πους, ο σε­ΐ­χης Ι­κρί­μα Σά­μπρι, εί­ναι ο με­γά­λος Μου­φτής της Ιε­ρου­σα­λήμ, α­πό τους θρη­σκευ­τι­κούς η­γέ­τες με τη με­γα­λύ­τε­ρη ε­πιρ­ρο­ή στην Πα­λαι­στί­νη. Το βρά­δυ που τον ε­πι­σκέ­φτη­κα, με ο­δή­γη­σαν σε έ­να δω­μά­τιο με κα­φέ βε­λού­δι­νες κα­ρέ­κλες και κα­να­πέ­δες στο­λι­σμέ­νους με χρυ­σά γυα­λι­στε­ρά μα­ξι­λά­ρια. Υ­πήρ­χαν δύ­ο πο­λυέ­λαιοι, και στον έ­να τοί­χο ή­ταν κρε­μα­σμέ­νη η φω­το­γρα­φί­α του μου­φτή ό­ταν ή­ταν πο­λύ νε­ώ­τε­ρος, τό­τε που οι πύ­ρι­νοι λό­γοι του κα­τέ­βα­ζαν χι­λιά­δες στους δρό­μους για ο­λό­κλη­ρες μέ­ρες τα­ρα­χών και ε­πει­σο­δί­ων. Τώ­ρα, κα­νέ­νας ά­ντρας κά­τω των 40 δεν ε­πι­τρέ­πε­ται να πά­ει στις προ­σευ­χές της Πα­ρα­σκευ­ής στο Αλ-Α­κτσά. Οι λό­γοι του μου­φτή πα­ρα­κο­λου­θού­νται με προ­σο­χή α­πό τους Ισ­ρα­η­λι­νούς, οι ο­ποί­οι τον έ­χουν προ­ει­δο­ποι­ή­σει να μην ε­ξά­πτει τα πνεύ­μα­τα α­πό τον άμ­βω­να.
Ο Μου­φτής μπή­κε στο δω­μά­τιο φο­ρώ­ντας μια πα­λιά ρό­μπα στο χρώ­μα του χρυ­σού πά­νω α­πό κόκ­κι­νο που­κά­μι­σο και σπορ πα­ντε­λό­νι. Με τα χρυ­σά του γυα­λιά, τα γκρί­ζα του μαλ­λιά, το πε­ρι­ποι­η­μέ­νο του μού­σι και το φι­λι­κό του πρό­σω­πο, σχε­δόν έ­μοια­ζε στον Α­η-Βα­σί­λη. Πί­σω α­πό την κα­λο­συ­νά­τη του μορ­φή κρύ­βε­ται έ­νας φλο­γε­ρός, θρη­σκευό­με­νος ζη­λω­τής. Δι­καιώ­νει, μι­λώ­ντας με πλή­ρη α­τα­ρα­ξί­α, τους κομ­μά­ντος αυ­το­κτο­νί­ας, α­πο­κα­λώ­ντας τους “μάρ­τυ­ρες” που “υ­πε­ρα­σπί­ζο­νται την χώ­ρα τους, την πα­τρί­δα τους”. Έ­νας βομ­βι­στής αυ­το­κτο­νί­ας, ε­ξη­γεί, “θυ­σιά­ζει τη ζω­ή του για να α­παλ­λα­γού­με α­πό την κα­το­χή”.
H προ­δο­σί­α του Ό­σλο
Οι συμ­φω­νί­ες του Ό­σλο ή­ταν μια α­πά­τη. Παρ’ ό­λο που δεν δό­θη­κε ρη­τά υ­πό­σχε­ση για πά­γω­μα των ε­ποι­κι­σμών, εν τού­τοις η α­ντί­λη­ψη της πα­λαι­στι­νια­κής πλευ­ράς ή­ταν πως η συμ­φω­νί­α του Ό­σλο θα ο­δη­γού­σε τε­λι­κά σε α­πο­χώ­ρη­ση των ισ­ρα­η­λι­νών στρα­τευ­μά­των α­πό τα κα­τε­χό­με­να. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, οι συμ­φω­νί­ες κα­τέ­λη­ξαν σε μια, με­γά­λης κλί­μα­κας, κρα­τι­κά κα­τευ­θυ­νό­με­νη αρ­πα­γή της γης, α­φή­νο­ντας τους Πα­λαι­στί­νιους με την αί­σθη­ση ό­τι οι Ισ­ρα­η­λι­νοί δια­πραγ­μα­τεύ­τη­καν κα­κή τη πί­στη. Ο­κτώ χρό­νια με­τά την πρώ­τη συμ­φω­νί­α του Ό­σλο, σύμ­φω­να με την Ουά­σιν­γκτον, ό­που ε­δρά­ζε­ται και το ί­δρυ­μα για την ει­ρή­νη στην Μέ­ση Α­να­το­λή, ο πλη­θυ­σμός των ε­ποί­κων έ­χει αυ­ξη­θεί κα­τά 100% φτά­νο­ντας πε­ρί­που στους 200.000, μη συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νης της Α­να­το­λι­κής Ιε­ρου­σα­λήμ. Ο α­ριθ­μός των οι­κι­σμών ε­κτι­νά­χθη­κε στα ύ­ψη με μια αύ­ξη­ση της τά­ξε­ως του 50%. Πε­ρί­που 40 νέ­οι οι­κι­σμοί για ε­ποί­κους χτί­στη­καν με­τα­ξύ των ε­κλο­γών του 1996 και ε­κεί­νων του 1999, με τη συ­ντρι­πτι­κή τους πλειο­νό­τη­τα να έ­χουν χτι­στεί με­τά το Φθι­νό­πω­ρο του 1998. Οι έ­ποι­κοι δια­θέ­τουν πο­λι­τι­κή δύ­να­μη δυ­σα­νά­λο­γη προς το μέ­γε­θός τους. “Πε­ρί­που το 5% του πλη­θυ­σμού κρα­τά ό­μη­ρους ό­λους τους υ­πό­λοι­πους”, λέ­ει α­να­στε­νά­ζο­ντας η η­γέ­της του κι­νή­μα­τος Ει­ρή­νη Τώ­ρα, Τζά­νετ Α­βιά­ντ.
Ό­ταν ο Μπά­ρακ α­νέ­βη­κε στην ε­ξου­σί­α, εκ­φρά­στη­καν με­γά­λες προσ­δο­κί­ες α­πό τους Πα­λαι­στί­νιους για το στα­μά­τη­μα των ε­ποι­κι­σμών. Α­ντι­θέ­τως ό­μως, κα­τά τη διάρ­κεια της δια­κυ­βέρ­νη­σης Μπά­ρακ, εκ­δη­λώ­νε­ται έ­να με­γά­λο ε­ποι­κι­στι­κό κύ­μα, με την κα­τα­σκευ­ή τε­ρά­στιων οι­κι­στι­κών συ­γκρο­τη­μά­των μέ­σα στους ή­δη υ­πάρ­χο­ντες οι­κι­σμούς. Εν τω με­τα­ξύ, έ­να ε­κτε­τα­μέ­νο ο­δι­κό δί­κτυο πα­ρα­κα­μπτη­ρί­ων, α­ντά­ξιο των γερ­μα­νι­κών αυ­το­κι­νη­το­δρό­μων, δια­σχί­ζει τις αρ­χέ­γο­νες ο­ρο­σει­ρές και τις πλα­γιές της Ιου­δαί­ας και της Σα­μά­ρειας με τέ­τοιο τρό­πο που οι έ­ποι­κοι δεν εί­ναι υ­πο­χρε­ω­μέ­νοι να περ­νούν μέ­σα α­πό τα χω­ριά των Πα­λαι­στι­νί­ων, τις πό­λεις τους ή τους κα­ταυ­λι­σμούς των προ­σφύ­γων.
“Κα­τά τη διάρ­κεια των χρό­νων του Ό­σλο”, λε­ει ο Ντί­ντι Ρε­μέζ που εί­ναι ε­πι­κε­φα­λής του Πα­ρα­τη­ρη­τη­ρί­ου των Οι­κι­σμών για λο­γα­ρια­σμό της ορ­γά­νω­σης Ει­ρή­νη Τώ­ρα, “λέ­γα­με πως δεν υ­πάρ­χει Πα­λαι­στί­νιος που να ξυ­πνά το πρω­ί, να α­νοί­γει το πα­ρά­θυ­ρό του και να μην νιώ­θει την κα­το­χή στο πε­τσί του”.
Ει­κο­σι­πέ­ντε νέ­οι οι­κι­σμοί ι­δρύ­θη­καν με­τά την ε­κλο­γή του Σα­ρόν τον πε­ρα­σμέ­νο Φε­βρουά­ριο. Ό­λοι μα­ζί (οι οι­κι­σμοί) α­πλώ­νο­νται σαν μα­κριά πλο­κά­μια που χω­ρί­ζουν τις πε­ριο­χές των Πα­λαι­στι­νί­ων στη Δυ­τι­κή Ό­χθη σε τρί­α μπα­ντου­στάν. Στη Γά­ζα, 6.500 έ­ποι­κοι ζουν α­νά­με­σα σε 1,2 ε­κα­τομ­μύ­ρια πά­μπτω­χους, ε­ξα­θλιω­μέ­νους Πα­λαι­στί­νιους, στους κόλ­πους των ο­ποί­ων α­να­πτύσ­σε­ται έ­νας αυ­ξα­νό­με­νος εξ­τρε­μι­σμός. Με­ρι­κοί απ’ αυ­τούς ζουν σε συν­θή­κες α­πό­λυ­της έν­δειας σαν και αυ­τές που συ­να­ντά­με στις υ­πό­λοι­πες φτω­χές πε­ριο­χές του κό­σμου.
Δη­μιουρ­γώ­ντας κλι­νι­κές και α­να­πτύσ­σο­ντας φι­λαν­θρω­πι­κό έρ­γο, οι δύ­ο φο­ντα­με­ντα­λι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις –η Χα­μάς και η ι­σλα­μι­κή Τζι­χά­ντ– α­να­δει­κνύ­ο­νται ως ι­διαι­τέ­ρως ελ­κυ­στι­κές ε­ναλ­λα­κτι­κές προ­τά­σεις α­πέ­να­ντι στον Α­ρα­φάτ και σε μια ε­τοι­μο­θά­να­τη και ό­λο και πε­ρισ­σό­τε­ρο διε­φθαρ­μέ­νη Πα­λαι­στι­νια­κή Αρ­χή.
Εν τω με­τα­ξύ, κά­θε οι­κι­σμός ε­ποί­κων δια­θέ­τει τη δι­κή του πο­λι­το­φυ­λα­κή ε­ξο­πλι­σμέ­νη με όλ­μους, ε­λα­φριά και βα­ριά πο­λυ­βό­λα κα­θώς και του­φέ­κια ε­λεύ­θε­ρων σκο­πευ­τών. Σύμ­φω­να με έ­γκυ­ρες ε­κτι­μή­σεις ισ­ρα­η­λι­νών α­ξιω­μα­τού­χων της υ­πη­ρε­σί­ας πλη­ρο­φο­ριών του στρα­τού, πε­ρί­που 20.000 α­πό τους υ­περ-ο­πλι­σμέ­νους ε­ποί­κους που δια­θέ­τουν βα­ρύ ο­πλι­σμό θα στρέ­ψουν τα ό­πλα τους ε­νά­ντια στην κυ­βέρ­νη­ση, σε πε­ρί­πτω­ση που τους ζη­τη­θεί, στη βά­ση ό­ποιας ει­ρη­νευ­τι­κής συμ­φω­νί­ας, να ε­γκα­τα­λεί­ψουν τα σπί­τια τους. Α­ξιω­μα­τού­χοι του Σιν Μπετ, των υ­πη­ρε­σιών Α­σφα­λεί­ας του Ισ­ρα­ήλ, λέ­νε πως ο πρω­θυ­πουρ­γός που θα υ­πο­γρά­ψει μια τέ­τοια συμ­φω­νί­α, θα θέ­σει σε κίν­δυ­νο τη ζω­ή του από εξ­τρε­μι­στές σαν και αυ­τούς που δο­λο­φό­νη­σαν τον πρω­θυ­πουρ­γό Ρά­μπιν το 1995.
Ο Δα­βίδ Ρα­μα­τί προ­τι­μά να πο­λε­μή­σει πα­ρά να φύ­γει. Ο Ρα­μα­τί ζει με τη γυ­ναί­κα του και τα έ­ξι παι­διά του σε έ­να μι­κρό δια­μέ­ρι­σμα στην Κυ­ριάτ Άρ­μπα, έ­ναν α­πό τους πιο α­κραί­ους οι­κι­σμούς στη Δυ­τι­κή Ό­χθη. Ό­ταν τον ε­πι­σκέ­φτη­κα τον Ο­κτώ­βριο, μου εί­πε ό­τι ο ί­διος ό­πως και οι συ­μπο­λί­τες του στον οι­κι­σμό πλή­ρω­σαν βα­ρύ φό­ρο αί­μα­τος στην Ι­ντι­φά­ντα. Απ’ ό­ταν ξε­κί­νη­σε, έ­χουν σκο­τω­θεί ε­βδο­μή­ντα τρεις Ισ­ρα­η­λι­νοί έ­ποι­κοι α­πό Πα­λαι­στί­νιους στην ευ­ρύ­τε­ρη πε­ριο­χή. Στην πε­ριο­χή της Κυ­ριάτ Άρ­μπα, αρ­κε­τές γυ­ναί­κες και παι­διά σκο­τώ­θη­καν α­πό Πα­λαι­στί­νιους ε­λεύ­θε­ρους σκο­πευ­τές. Το βρά­δυ, πριν συ­να­ντή­σω τον Ρα­μα­τί, ισ­ρα­η­λι­νά ταν­κς, ε­λι­κό­πτε­ρα Α­πά­τσι, με­τα­γω­γι­κά και στρα­τός εί­χαν κα­τα­λά­βει τους γύ­ρω λό­φους για να μπο­ρούν να ε­πι­βλέ­πουν τον ε­βρα­ϊ­κό κα­ταυ­λι­σμό της Χε­βρώ­νας – που βρί­σκε­ται πί­σω α­πό τον λό­φο της Κυ­ριάτ Άρ­μπα.
Ο Ρα­μα­τί κά­τι κα­τα­λα­βαί­νει α­πό το Βιετ­νάμ. Γεν­νη­μέ­νος στο Σι­κά­γο, πή­γε δύ­ο φο­ρές με τους πε­ζο­ναύ­τες ε­κεί. Στη συ­νέ­χεια με­τα­κό­μι­σε στο Ισ­ρα­ήλ, α­σπά­στη­κε τον Ιου­δα­ϊ­σμό, μπή­κε σε μια ε­πί­λε­κτη μο­νά­δα του ισ­ρα­η­λι­νού στρα­τού και πο­λέ­μη­σε τους Ά­ρα­βες. Ο Ρα­μα­τί αρ­νεί­ται ό­τι γνω­ρί­ζει κά­τι για τους ά­θλιους Ε­βραί­ους πο­λι­το­φύ­λα­κες που δρουν γύ­ρω α­πό την Κυ­ριάτ Άρ­μπα και την Χε­βρώ­να. Αλ­λά α­κό­μα και αν ο Ρα­μα­τί δεν συμ­με­τέ­χει σ’ αυ­τή την ο­μά­δα, σί­γου­ρα γνω­ρί­ζει ποιοι εί­ναι. Τον Φε­βρουά­ριο του 1994, ο Ρα­μα­τί πέ­ρα­σε κά­ποιες ώ­ρες της νύ­χτας μα­ζί με τον Δρ. Μπα­ρούχ Γκολ­ντστά­ιν, πριν ο Γκολ­ντστάιν ση­κω­θεί το ε­πό­με­νο πρω­ί νω­ρίς και σφά­ξει ει­κο­σιεν­νέ­α προ­σκυ­νη­τές στη σπη­λιά των Πα­τριαρ­χών, στη Χε­βρώ­να. Σύμ­φω­να με την ισ­ρα­η­λι­νή έ­νω­ση για τα αν­θρώ­πι­να δι­καιώ­μα­τα, Β’Τσε­λέμ, α­πό την έ­ναρ­ξη της πρώ­της Ι­ντι­φά­ντα τον Δε­κέμ­βριο του 1987, 124 Πα­λαι­στί­νιοι, με­τα­ξύ τους 24 α­νή­λι­κοι, δο­λο­φο­νή­θη­καν α­πό ε­ποί­κους και άλ­λους Ισ­ρα­η­λι­νούς πο­λί­τες. Στην Χε­βρώ­να και στην Κυ­ριάτ Άρ­μπα, παι­διά κά­τω των 12 λε­η­λα­τούν μα­γα­ζιά των Α­ρά­βων και δια­πράτ­τουν σω­ρεί­α βαν­δα­λι­σμών, λέ­ει ο Σα­χάρ Α­ϋ­α­λόν, α­ντι­στρά­τη­γος της ισ­ρα­η­λι­νής α­στυ­νο­μί­ας και διοι­κη­τής της πε­ριο­χής της Ιου­δαί­ας και της Σα­μά­ρειας. Σε μια α­πό τις πε­ρι­πτώ­σεις, ε­βραιό­που­λα διέρ­ρη­ξαν έ­να τζα­μί στη Χε­βρώ­να και βε­βή­λω­σαν πολ­λά ιε­ρά βι­βλί­α, λέ­ει έ­να α­νώ­τα­το στέ­λε­χος της ισ­ρα­η­λι­νής υ­πη­ρε­σί­ας πλη­ρο­φο­ριών. Ο νό­μος στο Ισ­ρα­ήλ προ­στα­τεύ­ει τα παι­διά κά­τω των 12 ε­τών α­πό την δί­ω­ξη. “Κά­θε λο­γι­κός άν­θρω­πος μπο­ρεί να κα­τα­λά­βει πως, ε­άν το κί­νη­μα του ε­ποι­κι­σμού συ­νε­χί­σει να κά­νει αυ­τά που κά­νει και τώ­ρα, θα έρ­θει με­γά­λος κα­τα­κλυ­σμός”, λέ­ει η Α­βιά­ντ του Ει­ρή­νη Τώ­ρα. Αυ­τό δεν ε­μπό­δι­σε τον Σα­ρόν, ως α­ντί­ποι­να για τη δο­λο­φο­νί­α του Γκά­ντι, να δια­τά­ξει το χτί­σι­μο 12 νέ­ων σπι­τιών στην καρ­διά της Χε­βρώ­νας.
Μό­λις λί­γες μέ­ρες με­τά την ε­βρα­ϊ­κή γιορ­τή του Σου­κόθ, ο Ρα­μα­τί με πή­γε μια βόλ­τα στους ε­βρα­ϊ­κούς οι­κι­σμούς της Χε­βρώ­νας. Οι έ­ποι­κοι εί­ναι πι­στοί ο­πα­δοί του Με­ΐρ Κα­χάν, που πέ­θα­νε πρό­σφα­τα, και του ρα­βί­νου Μο­σέ Λέ­βιν­γκερ, ε­νός α­πό τους ι­δρυ­τές και μεσ­σια­νι­κούς η­γέ­τες της κί­νη­σης των ε­ποι­κι­σμών. Οι δρό­μοι εί­ναι σχε­δόν ά­δειοι, και στην α­γο­ρά, τα ρο­λά στα μα­γα­ζιά των Α­ρά­βων κα­τε­βα­σμέ­να. Οι σφο­δροί πυ­ρο­βο­λι­σμοί της προ­η­γού­με­νης νύ­χτας τρό­μα­ξαν τους κα­τοί­κους. Μια γυ­ναί­κα του ισ­ρα­η­λι­νού στρα­τού πε­τά­χτη­κε α­πό έ­να γα­ζω­μέ­νο α­πό τις σφαί­ρες φυ­λά­κιο και χώ­θη­κε σ’ έ­να άλ­λο. Οι έ­ποι­κοι ή­ταν τα­μπου­ρω­μέ­νοι μέ­σα στα σπί­τια τους.

Και ει­ρή­νη πό­τε; Η σιω­πή των α­ρι­στε­ρών
Αν και αρ­κε­τοί Ισ­ρα­η­λι­νοί α­κό­μη θέ­λουν ει­ρή­νη με τους Πα­λαι­στί­νιους, ε­ντού­τοις δεν μπο­ρούν να πε­ρι­μέ­νουν πια πολ­λά α­πό τη δυ­σλει­τουρ­γι­κή ισ­ρα­η­λι­νή α­ρι­στε­ρά, η ο­ποί­α κα­τέρ­ρευ­σε α­μέ­σως με­τά την κή­ρυ­ξη της νέ­ας ι­ντι­φά­ντα.
Το ση­μεί­ο κα­μπής υ­πήρ­ξε η φρι­κια­στι­κή ει­κό­να, που με­τα­δό­θη­κε α­πό την τη­λε­ό­ρα­ση τον Ο­κτώ­βριο του 2000, των δύ­ο ισ­ρα­η­λι­νών στρα­τιω­τών κα­θώς λυ­ντσά­ρο­νταν και α­κρω­τη­ριά­ζο­νταν α­πό έ­να ό­χλο Πα­λαι­στι­νί­ων στη Ρα­μά­λα. Α­πό ε­κεί­νο το ση­μεί­ο και έ­πει­τα, η ισ­ρα­η­λι­νή α­ρι­στε­ρά στρι­μώ­χτη­κε, α­κι­νη­το­ποι­ή­θη­κε. Πώς θα μπο­ρού­σαν να προ­ω­θή­σουν την ει­ρη­νευ­τι­κή δια­δι­κα­σί­α χω­ρίς να υ­πο­λο­γί­ζουν την Ι­ντι­φά­ντα; Αν την πα­ρέ­βλε­παν, θα τους έ­λε­γαν προ­δό­τες. Δεν κα­τά­φε­ραν πο­τέ να βρουν έ­ναν τρό­πο να ε­ξη­γή­σουν την πα­λαι­στι­νια­κή βί­α και να συ­ζη­τή­σουν μια ε­πά­νο­δο στην ει­ρη­νευ­τι­κή δια­δι­κα­σί­α. “Οι α­ρι­στε­ροί έ­φα­γαν τον τό­πο αλ­λά α­πά­ντη­ση δεν βρή­καν”, λέ­ει ο Λη Πέρ­λμαν, έ­νας α­κτι­βι­στής ει­ρη­νι­στής που δου­λεύ­ει στο θε­α­τρι­κό τμή­μα του Πα­νε­πι­στη­μί­ου του Τελ-Α­βίβ.
Έ­τσι, πολ­λοί Ισ­ρα­η­λι­νοί, α­ρι­στε­ροί και δε­ξιοί, τε­λώ­ντας σε α­πό­γνω­ση, στρά­φη­καν προς την ι­δέ­α που λέ­γε­ται “χω­ρι­σμός”. Αυ­τό ση­μαί­νει α­πο­κλει­σμό των Πα­λαι­στι­νί­ων με μί­α λω­ρί­δα ε­δά­φους κα­τά μή­κος της πρά­σι­νης γραμ­μής η ο­ποί­α χω­ρί­ζει τα κα­τε­χό­με­να α­πό το κρά­τος του Ισ­ρα­ήλ. Οι Πα­λαι­στί­νιοι που θα ε­πι­χει­ρούν να δια­σχί­σουν τη νε­κρή ζώ­νη θα πυ­ρο­βο­λού­νται. Λέ­γε­ται ό­τι υ­πάρ­χουν του­λά­χι­στον τέσ­σε­ρις εκ­δο­χές αυ­τού του σχε­δί­ου που κυ­κλο­φο­ρεί στους κόλ­πους του ερ­γα­τι­κού κόμ­μα­τος. “Σι­χαί­νο­μαι τη λέ­ξη ‘χω­ρι­σμός’” μου εί­πε ο Γιό­σι Μπέ­ι­λιν, υ­πουρ­γός Δι­καιο­σύ­νης στην κυ­βέρ­νη­ση Μπά­ρακ, στο γρα­φεί­ο του στο Τελ-Α­βίβ. “Ού­τε την προ­συ­πο­γρά­φω, ού­τε την α­πο­δέ­χο­μαι. Σε κά­θε πε­ρί­πτω­ση ό­μως χρεια­ζό­μα­στε έ­να σύ­νο­ρο α­νά­με­σά μας κα­θώς και έ­να πα­λαι­στι­νια­κό κρά­τος. Έ­να πα­λαι­στι­νια­κό κρά­τος εί­ναι προς το συμ­φέ­ρον μας”.
Πολ­λοί Ισ­ρα­η­λι­νοί φι­λε­λεύ­θε­ροι, κου­ρα­σμέ­νοι α­πό την α­νι­κα­νό­τη­τα, ή την α­προ­θυ­μί­α, του Α­ρα­φάτ να στα­μα­τή­σει την τρο­μο­κρα­τί­α, έ­χουν με­τα­κι­νη­θεί προς τη δε­ξιά. Παρ’ ό­λο που, σύμ­φω­να με τις δη­μο­σκο­πή­σεις, το 55% θέ­λει α­κό­μα την ει­ρή­νη, πε­ρισ­σό­τε­ρο α­πό το 70% ε­γκρί­νει τις κα­ου­μπό­ι­κες με­θό­δους του Σα­ρόν. “Χά­σα­με α­κό­μα και τα δι­κά μας παι­διά α­πό την δε­ξιά”, λε­ει η Ζα­νέτ Ά­βια­ντ, που ι­σχυ­ρί­ζε­ται πως η ε­πε­ξερ­γα­σί­α των στοι­χεί­ων της δη­μο­σκό­πη­σης, η ο­ποί­α έ­γι­νε για λο­γα­ρια­σμό του α­ρι­στε­ρού κόμ­μα­τος Μέ­ρε­ντζ, ε­πι­βε­βαιώ­νει την τά­ση. “Το τρέ­νο της ει­ρή­νης ξέ­φυ­γε α­πό την πο­ρεί­α του με έ­ναν φο­βε­ρό ε­κτρο­χια­σμό, αλ­λά ο κό­σμος θα προ­τι­μού­σε να τε­θεί και πά­λι σε λει­τουρ­γί­α, πα­ρά να συ­νε­χί­ζε­ται αυ­τή η βί­α για ο­λό­κλη­ρες γε­νιές”.
Οι ει­ρη­νευ­τι­κές συ­νο­μι­λί­ες για την ει­ρή­νη δεν μοιά­ζουν πι­θα­νές καθ’ ό­σον και­ρό το Ισ­ρα­ήλ θα κυ­βερ­νά­ται α­πό έ­ναν συ­να­σπι­σμό του ο­ποί­ου ε­πι­κε­φα­λής θα εί­ναι ο Σα­ρόν, που προ­σφά­τως στη­ρί­χθη­κε α­πό το κε­ντρώ­ο Ερ­γα­τι­κό Κόμ­μα και τον Σι­μόν Πέ­ρες. Οι ερ­γα­τι­κοί υ­πέ­στη­σαν σο­βα­ρό πλήγ­μα με­τά την α­πο­τυ­χί­α του Μπά­ρακ στο Κα­μπ-Νταί­η­βι­ντ και την ήτ­τα του α­πό τον Σα­ρόν στην κούρ­σα για τον πρω­θυ­πουρ­γι­κό θώ­κο. Το κόμ­μα δεν δια­θέ­τει νέ­α πρό­σω­πα με ευ­ρύ­τε­ρη α­πή­χη­ση στον κό­σμο. Το πιο πολ­λά υ­πο­σχό­με­νο α­νερ­χό­με­νο α­στέ­ρι, ο Γιό­σι Μπέ­ι­λιν, έ­φυ­γε α­πό το Ερ­γα­τι­κό Κόμ­μα με­τά τη συμ­με­το­χή του τε­λευ­ταί­ου στην κυ­βέρ­νη­ση του Σα­ρόν. Ο Μπέ­ι­λιν δή­λω­σε πως α­ντί­κει­το στην η­θι­κή του η συμ­με­το­χή σε μια κυ­βέρ­νη­ση που πε­ρι­λάμ­βα­νε στους κόλ­πους της έ­ναν ρα­τσι­στή υ­πουρ­γό – τον Γκά­ντι. Πρό­σθε­σε πως δεν θέ­λη­σε να πα­ρέ­χει νο­μι­μο­ποί­η­ση σε μια κυ­βέρ­νη­ση του Σα­ρόν που εί­ναι α­φο­σιω­μέ­νη στους μεσ­σια­νι­στές ε­ποί­κους και στο ό­ρα­μα του με­γά­λου Ισ­ρα­ήλ.
Το ερ­γα­τι­κό “πε­ρι­στέ­ρι”, η Κο­λέτ Α­βι­τάλ, πα­ρα­δέ­χε­ται ό­τι την α­πα­σχό­λη­σε πο­λύ η πι­θα­νό­τη­τα συμ­με­το­χής της στην κυ­βέρ­νη­ση. Α­να­γνω­ρί­ζει το γε­γο­νός ό­τι ο Σι­μόν Πέ­ρες προ­σφέ­ρει στον Σα­ρόν διε­θνή κά­λυ­ψη. Α­πό την άλ­λη, πι­στεύ­ει πως αν το Ερ­γα­τι­κό Κόμ­μα δεν έ­παιρ­νε μέ­ρος στην κυ­βέρ­νη­ση Σα­ρόν, θα ή­ταν πο­λύ πε­ρισ­σό­τε­ρο α­νε­ξέ­λε­γκτος.
Οι Πα­λαι­στί­νιοι υ­πο­στη­ρι­κτές της ει­ρή­νης εί­ναι ε­πί­σης συ­ντε­τριμ­μέ­νοι α­πό τη χα­μέ­νη υ­πό­σχε­ση του Κα­μπ-Νταί­η­βι­ντ. Έ­νας απ’ αυ­τούς εί­ναι ο Μπα­σάρ Αλ-Ντηκ, ο 27χρο­νος υ­πάλ­λη­λος στο ευ­ρω­πα­ϊ­κό γρα­φεί­ο για το Πα­λαι­στι­νια­κό Νο­μο­θε­τι­κό Συμ­βού­λιο. Τον συ­νά­ντη­σα στη Ρα­μά­λα, στην έ­δρα του Πα­λαι­στι­νια­κού Ε­θνι­κού Συμ­βου­λί­ου. Κα­θί­σα­με σε έ­να με­γά­λο δω­μά­τιο με δερ­μά­τι­νους κα­να­πέ­δες πί­νο­ντας κα­φέ.
“Αυ­τή η ι­ντι­φά­ντα εί­ναι χει­ρό­τε­ρη α­πό την προ­η­γού­με­νη για­τί χά­σα­με και οι δυο έ­να πο­λύ ση­μα­ντι­κό πράγ­μα”, εί­πε μει­λί­χια ο λε­πτός άν­δρας. “Εί­χα­με κά­νει τό­σο με­γά­λη προ­σπά­θεια για να οι­κο­δο­μή­σου­με ε­μπι­στο­σύ­νη α­νά­με­σα στους Ισ­ρα­η­λι­νούς και τους Πα­λαι­στί­νιους και κα­τέρ­ρευ­σε. Εί­ναι κα­τα­στρο­φή. Και δεν εί­ναι α­πλώς θέ­μα πε­ρι­φρά­ξε­ων, πυ­ρο­βο­λι­σμών και βομ­βαρ­δι­σμών. Το ό­λο πράγ­μα ξε­κί­νη­σε ό­ταν οι Ισ­ρα­η­λι­νοί χά­σα­νε έ­ναν με­γά­λο η­γέ­τη, τον Ρά­μπιν. Και α­φού έ­χα­σαν τον Ρά­μπιν, έ­χα­σαν και την ει­ρη­νευ­τι­κή δια­δι­κα­σί­α. Κρά­τη­σε άλ­λα δύ­ο-τρί­α χρό­νια με­τά τον θά­να­τό του, αλ­λά η Ι­ντι­φά­ντα και ο τερ­μα­τι­σμός της ει­ρη­νευ­τι­κής δια­δι­κα­σί­ας ή­ταν α­να­πό­φευ­κτα ε­πα­κό­λου­θα του θα­νά­του του.”
“Πα­ραι­τη­θή­κα­με α­πό πολ­λά ό­ταν α­να­γνω­ρί­σα­με το Ισ­ρα­ήλ”, συ­νέ­χι­σε. “Για μας ή­ταν μια με­γά­λη α­πώ­λεια. Συμ­φω­νή­σα­με ό­μως προ­κει­μέ­νου να έ­χου­με του­λά­χι­στον έ­να μέ­ρος για να φτιά­ξου­με έ­να κρά­τος. Και δεν εί­ναι θέ­μα ε­νός μέ­τρου ε­δώ ή ε­κεί. Εί­ναι ζή­τη­μα οι­κο­δό­μη­σης μιας οι­κο­νο­μί­ας και ε­μπι­στο­σύ­νης α­νά­με­σα στους αν­θρώ­πους. Χρειά­ζε­ται με­γά­λο θάρ­ρος για να υ­πο­γρά­ψεις μια τέ­τοια συμ­φω­νί­α. Δεν εί­ναι εύ­κο­λο για έ­ναν Πα­λαι­στί­νιο να πει: ‘Δεν θα έ­χω κα­μί­α σχέ­ση με την Χά­ι­φα, την Γιά­φα και το Τελ-Α­βίβ’”.
Πα­λαι­στί­νιοι: Α­διέ­ξο­δο
Πο­λύ βα­θιά στα κα­τε­χό­με­να βρί­σκο­νται πό­λεις και χω­ριά Πα­λαι­στι­νί­ων ό­που δεν υ­πάρ­χει η νο­σταλ­γί­α για τη δια­κο­πή της ει­ρη­νευ­τι­κής δια­δι­κα­σί­ας και ό­που η ε­πα­φή με τους Ισ­ρα­η­λι­νούς φέρ­νει μό­νο ε­φιάλ­τες και μνή­μες βαρ­βα­ρό­τη­τας. Έ­να τέ­τοιο μέ­ρος εί­ναι η Χουά­ρα, έ­να χω­ριό γε­μά­το σκό­νη ό­που ζουν 4.000 Πα­λαι­στί­νιοι δί­πλα στη Να­μπλούς. Πή­γα μια μέ­ρα ε­κεί με την Λε­ϊ­λά Α­τσχάν και άλ­λα μέ­λη των Για­τρών του Κό­σμου. Έ­μοια­ζε με πό­λη-φά­ντα­σμα. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα εί­χε ε­πι­βλη­θεί α­πα­γό­ρευ­ση της κυ­κλο­φο­ρί­ας. Οι δρό­μοι ή­ταν έ­ρη­μοι και τα κα­τα­στή­μα­τα κλει­στά. Ό­ταν στα­μα­τή­σα­με δί­πλα σε έ­να δη­μο­τι­κό σχο­λεί­ο για να παρ­κά­ρου­με, μια γριά γυ­ναί­κα γε­μά­τη ρυ­τί­δες που κα­θό­ταν σε μια εί­σο­δο στην ά­κρη του δρό­μου εί­πε: “Οι μό­νοι που θυ­μού­νται τον Θε­ό εί­ναι οι α­να­ξιο­πα­θού­ντες”. “Αν εί­σαι ητ­τη­μέ­νος, μα­ταιω­μέ­νος και μειο­νε­κτείς, τό­τε θυ­μά­σαι τον Θε­ό. Αλ­λιώς κα­νείς δεν νοιά­ζε­ται”.
Η Χουά­ρα, ό­πως έ­μα­θα στη συ­νέ­χεια, εί­χε την α­τυ­χί­α να εί­ναι στρι­μωγ­μέ­νη α­νά­με­σα σε τέσ­σε­ρις ι­διαι­τέ­ρως εξ­τρε­μι­στι­κούς και μο­χθη­ρούς ισ­ρα­η­λι­νούς οι­κι­σμούς. Τον Νο­έμ­βριο του 2000, μια ο­μά­δα ε­ποί­κων όρ­μη­σε μέ­σα στο χω­ριό γύ­ρω στις 1:30 το πρω­ί και πυρ­πό­λη­σαν το τζα­μί. Έ­σπα­σαν έ­να πλα­ϊ­νό πα­ρά­θυ­ρο και πέ­τα­ξαν μέ­σα μια μο­λό­τωφ. Έ­πε­σε πά­νω στο χα­λί και έ­κα­ψε τα πά­ντα, μα­ζί με ό­λα τα α­ντί­τυ­πα του Κο­ρα­νί­ου. “Η φω­τιά ή­ταν τρο­μα­χτι­κή”, εί­πε έ­νας χω­ρι­κός ο­νό­μα­τι Α­λί, πε­ρι­στοι­χι­ζό­με­νος α­πό μια ο­μά­δα φί­λων του στο μι­κρό κοι­νο­τι­κό κέ­ντρο. “Σε δέ­κα λε­πτά οι έ­ποι­κοι έ­κα­ναν την δου­λειά τους και κα­τά­φε­ραν να δια­φύ­γουν υ­πό την προ­στα­σί­α στρα­τιω­τών”. Το τζα­μί εί­χε φο­βε­ρές ζη­μιές. “Φω­νά­ξα­με την πυ­ρο­σβε­στι­κή στη Να­μπλούς και οι στρα­τιώ­τες δεν τους ά­φη­σαν να πε­ρά­σουν”, εί­πε έ­νας α­πό τους φί­λους του Α­λί. “Εί­ναι μό­νο πέ­ντε λε­πτά μα­κριά, αλ­λά δεν τους ά­φη­σαν να έρ­θουν”.
Οι χω­ρι­κοί πε­ριέ­γρα­ψαν μια σει­ρά φρι­κια­στι­κών συμ­βά­ντων. Πριν δύ­ο μή­νες, οι έ­ποι­κοι α­πο­πει­ρά­θη­καν να κά­ψουν τον το­πι­κό σταθ­μό φυ­σι­κού α­ε­ρί­ου και α­φού δεν τα κα­τά­φε­ραν έ­κα­ψαν έ­να αυ­το­κί­νη­το και έ­να φορ­τη­γό. Ξε­ρί­ζω­σαν πε­ρί­που 500 ε­λιές, έ­κλε­ψαν ά­λο­γα και γα­ϊ­δού­ρια, δη­λη­τη­ρί­α­σαν έ­να κο­πά­δι πρό­βα­τα, και κα­τέ­κα­ψαν τα χω­ρά­φια με τα κα­λα­μπό­κια. “Μό­λις χτες το α­πό­γευ­μα, οι έ­ποι­κοι λι­θο­βο­λού­σαν τους πε­ρα­στι­κούς”, εί­πε έ­νας α­πό τους πα­ρευ­ρι­σκό­με­νους κα­θώς έ­παι­ζε με το κι­νη­τό του. “Οι στρα­τιώ­τες πα­ρα­μέ­νουν α­μέ­το­χοι ώ­σπου να α­ντι­δρά­σου­με ε­μείς και τό­τε ε­πεμ­βαί­νουν. Έ­χει συ­χνά συμ­βεί νέ­οι άν­θρω­ποι να προ­σπα­θούν να προ­στα­τέ­ψουν σπί­τια τα ο­ποί­α δέ­χο­νται ε­πί­θε­ση και να τους πυ­ρο­βο­λούν οι στρα­τιώ­τες, χρη­σι­μο­ποιώ­ντας α­λη­θι­νά πυ­ρά”.
Μπή­κα­με με την Λε­ϊ­λά σε μια τά­ξη του δη­μο­τι­κού σχο­λεί­ου η ο­ποί­α βρι­σκό­ταν δί­πλα στο προ­αύ­λιο ό­που ή­ταν ζω­γρα­φι­σμέ­νος με χα­ρω­πά χρώ­μα­τα ο Μί­κυ Μά­ους και άλ­λοι ή­ρω­ες των χολ­λυ­γου­ντια­νών καρ­τούν­ς. Συ­νο­δευό­μα­σταν α­πό έ­ναν δά­σκα­λο, τρεις μη­τέ­ρες και μια μι­κρή ο­μά­δα μα­θη­τών. Εί­ναι πο­λύ α­συ­νή­θι­στο για πα­ρα­δο­σια­κές γυ­ναί­κες του χω­ριού να μι­λούν σε ξέ­νο δυ­τι­κό δη­μο­σιο­γρά­φο. Ή­ταν ό­μως πο­λύ συ­γκρο­τη­μέ­νες και θυ­μω­μέ­νες. “Λό­γω της θέ­σης της, στον δρό­μο για την Να­μπλούς, η Χά­ου­ρα ή­ταν ε­μπο­ρι­κό κέ­ντρο”, εί­πε μια γυ­ναί­κα. Τώ­ρα εί­ναι έ­ρη­μο ε­ξαι­τί­ας των α­πα­γο­ρεύ­σε­ων. Το ε­νε­νή­ντα τοις ε­κα­τό των αν­δρών εί­ναι ά­νερ­γοι. Α­πό την έ­ναρ­ξη της Ι­ντι­φά­ντα δεν κά­νουν α­πο­λύ­τως τί­πο­τα”. Κά­ποιες άλ­λες πα­ρα­πο­νιό­ντου­σαν ό­τι οι άν­δρες, α­πό την α­νη­μπό­ρια τους, ξε­σπούν πά­νω στις γυ­ναί­κες τους με α­πο­τέ­λε­σμα πολ­λά πε­ρι­στα­τι­κά οι­κο­γε­νεια­κής κα­κο­ποί­η­σης. Με­ρι­κές οι­κο­γέ­νειες πει­νούν αλ­λά οι άν­δρες α­πό πε­ρη­φά­νια δεν το πα­ρα­δέ­χο­νται. Και τα παι­διά χρειά­ζο­νται ρού­χα και πράγ­μα­τα για το σχο­λεί­ο. Η Λε­ϊ­λά εί­χε έρ­θει στο χω­ριό για τη θε­ρα­πεί­α μιας ο­μά­δας γυναι­κών που βρί­σκο­νται σε ά­σχη­μη ψυ­χο­λο­γι­κή κα­τά­στα­ση λό­γω της Ι­ντι­φά­ντα, αλ­λά ε­ξαι­τί­ας του α­πο­κλει­σμού δεν μπό­ρε­σαν να έρ­θουν. “Εί­μα­στε α­πο­μο­νω­μέ­νες”, εί­πε μια άλ­λη γυ­ναί­κα. “Ει­λι­κρι­νά, ό­λοι εί­ναι κα­τε­στραμ­μέ­νοι ψυ­χο­λο­γι­κά. Εί­μα­στε πο­λύ κο­ντά σε μια έ­κρη­ξη”.
Η Κα­ρί­μα, που το ό­νο­μά της ση­μαί­νει γεν­ναιό­δω­ρη, εί­ναι 11 χρο­νών. Έ­χει κα­τσα­ρά μαλ­λιά χτε­νι­σμέ­να σε πλε­ξί­δες που τις πέ­φτουν συ­νε­χώς στο πρό­σω­πο. Έ­χει ό­μορ­φο χα­μό­γε­λο. Η Λε­ϊ­λά εί­πε πως ό­ταν η μα­μά της Κα­ρί­μα πέ­θα­νε α­πό καρ­δια­κή προ­σβο­λή, ο πα­τέ­ρας της πή­ρε τους γιους του και πή­γε στη Χε­βρώ­να α­φή­νο­ντας την Κα­ρί­μα στη για­γιά της.
“Θυ­μώ­νω ό­ταν οι Ισ­ρα­η­λι­νοί δεν μας α­φή­νουν να πά­με στο σχο­λεί­ο”, λε­ει η Κα­ρί­μα, α­να­φε­ρό­με­νη στις συ­νε­χείς α­πα­γο­ρεύ­σεις της κυ­κλο­φο­ρί­ας. “Οι στρα­τιώ­τες εί­ναι ε­δώ ε­πει­δή κα­τέ­χουν ό­λη την Πα­λαι­στί­νη. Εί­ναι ά­πλη­στοι”.
Ο Α­ντάμ πη­γαί­νει στην ο­γδό­η. Εί­ναι λε­πτός και πιο ψη­λός α­πό τους συμ­μα­θη­τές του, με αυ­στη­ρή έκ­φρα­ση. “Ό­ταν μας έ­κο­ψαν τις ε­λιές, αι­σθαν­θή­κα­με σαν να μας έ­κο­βαν την ί­δια μας τη ζω­ή”, εί­πε. Πρέ­πει να συ­νε­χί­σου­με να α­γω­νι­ζό­μα­στε έ­στω και αν πολ­λοί α­πό μας έ­χουν χτυ­πη­θεί. Οι γο­νείς μας δεν θα έ­πρε­πε να μας ε­μπο­δί­ζουν να α­ντι­στα­θού­με. Οι γο­νείς δεν μας α­φή­νουν, αλ­λά ε­μείς πε­τά­με πέ­τρες. Μας κα­τσα­διά­ζουν”.
Στις 3 Μαρ­τί­ου, ο Α­ντάμ έ­χα­σε έ­ναν ξά­δερ­φό του, που σκο­τώ­θη­κε σε μια ε­νέ­δρα των ισ­ρα­η­λι­νών στρα­τιω­τών, σύμ­φω­να με την α­να­φο­ρά της Β’Τσε­λέμ. Ο Α­ντάμ λέ­ει πως οι στρα­τιώ­τες ή­ταν ντυ­μέ­νοι Ά­ρα­βες. “Η μια σφαί­ρα τον βρή­κε στην καρ­διά και η άλ­λη στο μά­τι”, εί­πε το παι­δί.
Ο πα­τέ­ρας του Αχ­μά­ντ εί­ναι οι­κο­δό­μος και … ά­νερ­γος α­πό τό­τε που άρ­χι­σε η Ι­ντι­φά­ντα. Ρώ­τη­σα τον 11χρο­νο Αχ­μά­ντ για­τί πι­στεύ­ει ό­τι δεν φεύ­γουν οι Ισ­ρα­η­λι­νοί. “Για­τί έ­χου­με εύ­φο­ρη και με με­γά­λη ι­στο­ρι­κή α­ξί­α χώ­ρα. Θέ­λουν ε­πί­σης να πά­ρουν την Ιε­ρου­σα­λήμ. Δεν πι­στεύ­ω ό­τι ο Α­ρα­φάτ μπο­ρεί να δώ­σει λύ­ση. Πι­στεύ­ω ό­τι φο­βά­ται τους Ισ­ρα­η­λι­νούς ε­πει­δή αυ­τοί έ­χουν πολ­λά ό­πλα τε­λευ­ταί­ας τε­χνο­λο­γί­ας και ε­μείς έ­χου­με μό­νο πέ­τρες.”
“Δεν δι­καιού­μα­στε να ε­γκα­τα­λεί­ψου­με την Ιε­ρου­σα­λήμ”, συ­νε­χί­ζει. “Αυ­τό λέ­νε οι προ­φή­τες. Το Αλ-Α­κτσά εί­ναι το ο­μορ­φό­τε­ρο κομ­μά­τι της Πα­λαι­στί­νης. Ε­κεί θέ­λου­με να εί­ναι η πρω­τεύ­ου­σά μας. Δεν υ­πάρ­χει τρό­πος να ζή­σου­με ει­ρη­νι­κά με τους Ισ­ρα­η­λι­νούς για­τί εί­ναι κλέ­φτες”.
“Αν ερ­χό­ταν ο Σα­ρόν ε­δώ, τι θα κά­να­τε;” ρώ­τη­σα.
“Πριν προ­λά­βου­με α­κό­μα να τον διώ­ξου­με, θα ή­ταν νε­κρός. Αν πο­τέ τον συ­να­ντού­σα, θα ή­θε­λα να τον βα­σα­νί­σω”.
Δεν εί­ναι πε­ρί­ερ­γο που οι Πα­λαι­στί­νιοι α­πε­χθά­νο­νται τον Σα­ρόν. Εί­ναι ο πνευ­μα­τι­κός πα­τέ­ρας του κι­νή­μα­τος του ε­ποι­κι­σμού, ο σφα­γέ­ας της Βη­ρυ­τού, και υ­πεύ­θυ­νος μιας κτη­νώ­δους και α­μεί­λι­κτης κα­το­χής. Η α­παί­τη­ση που προ­βάλ­λει ο Σα­ρόν ό­τι ο Α­ρα­φάτ πρέ­πει να ε­πι­βά­λει κα­τά­παυ­ση του πυ­ρός για μια ε­βδο­μά­δα πριν πά­ει σε δια­πραγ­μα­τεύ­σεις εί­ναι μια φε­νά­κη. Αυ­τές οι α­ξιώ­σεις φέρ­νουν τον Πα­λαι­στί­νιο η­γέ­τη σε πο­λύ δύ­σκο­λη θέ­ση. Ο Α­ρα­φάτ δεν ε­λέγ­χει α­πό­λυ­τα τους δρό­μους της Πα­λαι­στί­νης ού­τε μπο­ρεί να ε­λέγ­ξει τους εξ­τρε­μι­στές ι­σλα­μι­στές πε­ρισ­σό­τε­ρο απ’ ό,τι ο Σα­ρόν ε­λέγ­χει τους Ε­βραί­ους ε­ποί­κους. Α­κό­μα και αν ο Α­ρα­φάτ μπο­ρού­σε να ε­λέγ­ξει την τρο­μο­κρα­τί­α, ο Σα­ρόν δεν έ­χει δεί­ξει πο­τέ ει­λι­κρι­νή πρό­θε­ση να δια­πραγ­μα­τευ­τεί με κα­λή πί­στη και να α­φή­σει τους Πα­λαι­στί­νιους να πραγ­μα­το­ποι­ή­σουν τον στό­χο της κρα­τι­κής τους υ­πό­στα­σης.
Ο Σα­ρόν προ­σπα­θεί να υ­πο­νο­μεύ­σει την Πα­λαι­στι­νια­κή η­γε­σί­α και να α­πο­νο­μι­μο­ποι­ή­σει τον Α­ρα­φάτ. Αν η κυ­βέρ­νη­ση των Η­ΠΑ δεν τον συ­γκρα­τού­σε θα εί­χε ή­δη δο­λο­φο­νή­σει τον Α­ρα­φάτ. Εν τού­τοις προ­σφά­τως, σύμ­φω­να με την ισ­ρα­η­λι­νή Χα’α­ρε­τζ, ο Σα­ρόν εί­πε σε έ­ναν δι­πλω­μά­τη: “Θα μπο­ρού­σα­με να προ­κα­λέ­σου­με την α­πό­το­μη κα­τάρ­ρευ­ση της Πα­λαι­στι­νια­κής Αρ­χής και να τους στέλ­να­με ό­λους στο διά­ο­λο, αλ­λά το δου­λεύ­ου­με σι­γά-σι­γά για να α­πο­τρέ­ψου­με την χει­ρο­τέ­ρευ­ση της κα­τά­στα­σης”.
Ο Σα­ρόν που α­ντι­τί­θε­ται στην ί­δρυ­ση πα­λαι­στι­νια­κού κρά­τους, εί­ναι πα­νούρ­γος. Ξέ­ρει ό­τι ό­σο τρα­βά η Ι­ντι­φά­ντα τό­σο θα πε­ρι­χα­ρα­κώ­νο­νται οι εξ­τρε­μι­στές και των δύ­ο πλευ­ρών και θα εί­ναι ό­λο και πιο δύ­σκο­λο να ξε­κι­νή­σουν οι ει­ρη­νευ­τι­κές συ­νο­μι­λί­ες. Έ­χει δη­λώ­σει σχε­τι­κά ό­τι πι­θα­νά θα προ­τι­μού­σε να το­πο­θε­τή­σει μια πα­λαι­στι­νια­κή κυ­βέρ­νη­ση κου­ϊζ­λιν­κ, που δεν θα τον πί­ε­ζε να δώ­σει τό­σα πολ­λά ε­δά­φη –ι­διαί­τε­ρα την Ιε­ρου­σα­λήμ και τους Α­γί­ους τό­πους– για μια τε­λι­κή δια­πραγ­μά­τευ­ση. Η προ­σπά­θεια του Σα­ρόν να δαι­μο­νο­ποι­ή­σει τον Α­ρα­φάτ α­πο­κα­λώ­ντας τον “ο δι­κός μας Μπιν Λά­ντεν” εν­δυ­να­μώ­νει στην ου­σί­α τους Πα­λαι­στί­νιους φο­ντα­με­ντα­λι­στές, που ε­πι­ζη­τούν την κα­τα­στρο­φή του Ισ­ρα­ήλ. Αν α­φαι­ρε­θεί δύ­να­μη α­πό τον Α­ρα­φάτ, η ι­ντι­φά­ντα θα γί­νει τζι­χά­ντ, α­πό την ο­ποί­α και οι δύ­ο πλευ­ρές θα βγουν τε­λεί­ως χα­μέ­νες.
Ό­σο ο Σα­ρόν θα θέ­τει ε­μπό­δια στο δρό­μο των δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων, η κα­τά­στα­ση θα διαιω­νί­ζε­ται. Στις 22 Νο­εμ­βρί­ου πέ­ντε παι­διά Πα­λαι­στι­νί­ων σκο­τώ­θη­καν κα­θώς πή­γαι­ναν στο σχο­λεί­ο ό­ταν πά­τη­σαν σε μια ισ­ρα­η­λι­νή ναρ­κο­πα­γί­δα. Στη δια­δή­λω­ση που έ­γι­νε στην κη­δεί­α τους την ε­πό­με­νη μέ­ρα, οι Ισ­ρα­η­λι­νοί σκό­τω­σαν έ­να παι­δί κα­τά τη διάρ­κεια μιας σύ­γκρου­σης.
Εν τω με­τα­ξύ, έ­ποι­κοι χτυ­πή­θη­καν σε μια ε­νέ­δρα στο δρό­μο. Και οι ε­πι­θέ­σεις αυ­το­κτο­νί­ας σαν και αυ­τές που τά­ρα­ξαν την Ιε­ρου­σα­λήμ και την Χά­ι­φα στις αρ­χές Δε­κεμ­βρί­ου εί­ναι ο κα­θη­με­ρι­νός ε­φιάλ­της που α­πλώ­νε­ται πά­νω στο Ισ­ρα­ήλ
Ε­ντού­τοις, ό­σο κα­κή και αν εί­ναι η τρο­μο­κρα­τί­α, δεν α­πο­τε­λεί υ­παρ­κτό κίν­δυ­νο για το Ισ­ρα­ήλ. Η α­που­σί­α της ει­ρή­νης ό­μως α­πο­τε­λεί. Χω­ρίς ει­ρή­νη, η ο­ποί­α θα ο­δη­γή­σει σε έ­να βιώ­σι­μο πα­λαι­στι­νια­κό κρά­τος, το Ισ­ρα­ήλ σύ­ντο­μα θα βρε­θεί να διοι­κεί μια ε­χθρι­κή πα­λαι­στι­νια­κή πλειο­ψη­φί­α και η “κα­τά­στα­ση θα με­τα­τρα­πεί πο­λύ σύ­ντο­μα σε κό­λα­ση” λέ­ει ο Γιό­σι Μπέ­ι­λιν. “Δεν ξέ­ρω τι εί­δους κό­λα­ση αλ­λά κό­λα­ση”.

* Ο Robert I.Friedman εί­ναι δη­μο­σιο­γρά­φος και συγ­γρα­φέ­ας. Το άρ­θρο του δη­μο­σιεύ­τη­κε στο α­με­ρι­κά­νι­κο πε­ριο­δι­κό Nation, στις 24 Δε­κεμ­βρί­ου του 2001. Εί­ναι συγ­γρα­φέ­ας δύ­ο βι­βλί­ων για την ισ­ρα­η­λι­νή φο­ντα­με­ντα­λι­στι­κή δε­ξιά και τους ε­ποί­κους. Τhe False prophet: Rabbi Meir Kahane: from FBI informant to Knesset member, Chicago Review Press, 1992 και Zealots for Zion: Inside Israel’s West Bank Settlement Movement, Rudgers University Press, 1994.

Με­τά­φρα­ση α­πό τα αγ­γλι­κά: Νά­σια Πα­να­γού­λια