Σεπτεμβριανά 1955

1,9K

Του Ιωάννη Ιακωβίδη από το Άρδην τ. 31

Η Κων­στα­ντι­νού­πο­λη, το 1920, ε­πί συ­νόλου 806.000 κα­τοίκων εί­χε 235.000 Έλ­λη­νες (29,1%) και 450.500 Μου­σουλ­μά­νους (55,8%). Το 1927 εί­χε 126.890 (18,3%) έ­να­ντι 468.320 (67,8%) Μου­σουλ­μά­νων. Το 1989, σε σύ­νο­λο 7.800.000, οι Μω­α­με­θα­νοί α­νέρ­χο­νταν σε 7.760.000, κι οι Έλ­λη­νες μό­λις στους 3.500 (0,032%)1.
Ο πί­να­κας αυ­τός α­πο­δει­κνύ­ει πε­ρί­τρα­να τη στα­δια­κή συρ­ρί­κνω­ση και την ου­σια­στι­κή εξα­φά­νι­ση του ελ­λη­νι­κού πλη­θυ­σμού της Πό­λης.
Οι Τούρ­κοι, με­τά τη Συν­θή­κη της Λο­ζάν­νης (1923), κα­τά την ο­ποί­α οι Έλ­λη­νες της Πό­λης α­να­γνω­ρί­ζο­νταν Μειο­νό­τη­τα με συ­γκε­κρι­μέ­να δι­καιώ­μα­τα2, προ­έ­βη­σαν σε κα­τα­πά­τη­σή τους με α­πο­τέ­λε­σμα οι Ρω­μιοί νό­μι­μοι κά­τοι­κοι να ε­γκα­τα­λεί­ψουν τη Βα­σι­λεύ­ου­σα.
Έ­τσι εν­δει­κτι­κά, το 1927, α­πα­γο­ρεύ­ε­ται στους Έλ­λη­νες και Χρι­στια­νούς να ε­κτε­λούν δη­μό­σια τα θρη­σκευ­τι­κά και πα­ρα­δο­σια­κά τους έ­θι­μα. Το 1934, τί­θε­ται ε­κτός νό­μου η ιε­ρα­τι­κή στο­λή-ρά­σο έ­ξω α­πό τους να­ούς3.
Το 1941, με το πρό­σχη­μα της ε­πι­στρά­τευ­σης λό­γω του Β΄ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου, Ο­μο­γε­νείς η­λι­κί­ας 25-45 ε­τών α­πο­στέλ­λο­νται στην α­να­το­λι­κή Τουρ­κί­α για δή­θεν “δη­μό­σια έρ­γα” και πολ­λοί πε­θαί­νουν α­πό τις κα­κου­χί­ες. Σχε­δόν ταυ­τό­χρο­να ε­πι­βάλ­λε­ται το “VARLIK VERGISI”. Φο­ρο­λο­γού­νται οι μη Μου­σουλ­μά­νοι κι ι­δί­ως οι Έλ­λη­νες. Το μέ­τρο αυ­τό α­να­κλή­θη­κε τον Μάρ­τιο του 1944. Ει­σπρά­χθη­καν 315.000.000 τουρ­κι­κές λί­ρες εκ των ο­ποί­ων 280.000.000 α­πό τις μειο­νό­τη­τες. Τα 65 μειο­νο­τι­κά σχο­λεί­α πε­ριο­ρί­ζο­νται σε 44 το 1947.4
Α­πο­κο­ρύ­φω­μα βέ­βαια των διώ­ξε­ων και τα­πει­νώ­σε­ων που υ­πέ­στη­σαν οι Κων­στα­ντι­νου­πο­λί­τες α­πο­τε­λούν τα γε­γο­νό­τα της 6ης/7ης Σε­πτεμ­βρί­ου 1955 (Σε­πτεμ­βρια­νά).
Α­να­φέ­ρο­νται σχε­τι­κά και τα ε­ξής: “Η νύ­κτα της 6ης/7ης Σε­πτεμ­βρί­ου 1955 στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη δεν πο­λυ­διέ­φε­ρε απ’ ε­κεί­νη της α­λώ­σεώς της στις 29 Μαΐου 1453. Και κραυ­γές η­κού­ο­ντο, ό­πως τό­τε, ό­ταν οι Γε­νί­τσα­ροι σκό­τω­ναν τους Χρι­στια­νούς. Τό­τε ό­μως στην Ά­λω­ση δεν κα­τε­δα­φί­σθη­σαν οι εκ­κλη­σί­ες της Πό­λης, ε­νώ τη νύ­κτα της 6ης/7ης Σε­πτεμ­βρί­ου 1955, οι Τούρ­κοι ο­πα­δοί του Με­ντε­ρές κα­τέ­στρε­ψαν ό­λους σχε­δόν τους να­ούς των ο­μο­γε­νών μας…”5
Τα συμ­βά­ντα κα­τά την νύ­κτα ε­κεί­νη εί­χαν προ πολ­λού σχε­δια­στεί κι ορ­γα­νω­θεί α­πό το Σω­μα­τεί­ο “Η Κύ­προς εί­ναι τουρ­κι­κή” του ο­ποί­ου πρό­ε­δρος ή­ταν ο Χικ­μέτ Μπιλ, αρ­χι­συ­ντά­κτης της “Χου­ριέτ”, και τις βιαιό­τη­τες πα­ρα­κο­λου­θού­σε και κα­τη­ύ­θυ­νε ο Υ­πουρ­γός των Ε­σω­τε­ρι­κών Να­μίκ Γκε­ντίκ.
Ώ­ρα έ­ναρ­ξης της ε­πί­θε­σης εί­χε ο­ρι­στεί η 06.30 μ.μ. της 6ης Σε­πτεμ­βρί­ου και λή­ξης η 02.00 π.μ. της 7ης Σε­πτεμ­βρί­ου.6
Έ­λα­βαν χώ­ρα στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη και Σμύρ­νη δια­δη­λώ­σεις α­πό ε­θνι­κι­στές και πα­ρα­κρα­τι­κούς υ­πέρ των α­ξιώ­σε­ων της Τουρ­κί­ας στο Κυ­πρια­κό, ό­ταν η Τρι­με­ρής Διά­σκε­ψη στο Λον­δί­νο ο­δη­γεί­το σε α­πο­τυ­χί­α. Ταυ­τό­χρο­να δύ­ο βόμ­βες ε­ξερ­ρά­γη­σαν στο σπί­τι που γεν­νή­θη­κε ο Α­τα­τούρ­κ στη Θεσ­σα­λο­νί­κη και το τουρ­κι­κό προ­ξε­νεί­ο. Ό­πως α­πο­δεί­χτη­κε με­τά α­πό με­ρι­κά χρό­νια, οι βόμ­βες εί­χαν το­πο­θε­τη­θεί α­πό τον κλη­τή­ρα του τουρ­κι­κού προ­ξε­νεί­ου κι έ­να μου­σουλ­μά­νο φοι­τη­τή α­πό την Κο­μο­τη­νή.7

Οι κα­τα­στρο­φές υ­πήρ­ξαν τε­ρά­στιες, ώ­στε ο Τούρ­κος συγ­γρα­φέ­ας Α­ζίζ Νε­σίν (Aziz Nesin) να γρά­ψει: “Η νύ­χτα ε­κεί­νη έ­μοια­ζε με τη νύ­κτα του Α­γί­ου Βαρ­θο­λο­μαί­ου. Η νύ­κτα του Αγ. Βαρ­θο­λο­μαί­ου εί­χε αρ­χί­σει με την ε­ντο­λή του Κα­ρό­λου Θ΄. Η νύ­κτα της 6ης/7ης Σε­πτεμ­βρί­ου εί­χε αρ­χί­σει με το πρό­σταγ­μα του Δη­μο­κρα­τι­κού Κόμ­μα­τος του Με­ντε­ρές, που είχε και την εξουσία. Στό­χος της λε­η­λα­σί­ας της νύ­κτας της 6ης/7ης Σε­πτεμ­βρί­ου ή­ταν οι Ρω­μιοί της Πό­λης”.8
Συ­γκε­κρι­μέ­να έ­χα­σαν τη ζω­ή τους 16 ο­μο­γε­νείς. Α­νά­με­σά τους ή­ταν ο γέ­ρο­ντας Χρύ­σαν­θος Μα­ντάς, ιε­ρέ­ας της Ι. Μο­νής Ζω­ο­δό­χου Πη­γής (Βα­λου­κλή), 90 ε­τών. Ση­μειώ­θη­καν 200 βια­σμοί. Εί­χαν κα­τα­στρα­φεί ά­νω των 4.000 κα­τα­στη­μά­των και 3.000 κα­τοι­κιών. Λε­η­λα­τή­θη­καν 73 να­οί α­πό τους 82 και 6 εξ αυ­τών υ­πέ­στη­σαν α­νε­πα­νόρ­θω­τη κα­τα­στρο­φή. Ε­πι­πλέ­ον κα­τα­στρά­φη­καν κοι­μη­τή­ρια, 26 ελ­λη­νό­φω­να μειο­νο­τι­κά σχο­λεί­α, 27 φαρ­μα­κεί­α, 21 ερ­γο­στά­σια και 110 ξε­νο­δο­χεί­α κι ε­στια­τό­ρια.9
Ο τό­τε Πα­τριάρ­χης Α­θη­να­γό­ρας Α΄ προ­σπά­θη­σε να πε­ριο­ρί­σει τον διαρ­κώς αυ­ξα­νό­με­νο α­ριθ­μό Κων­στα­ντι­νο­που­λι­τών που ε­γκα­τέ­λει­παν την Τουρ­κί­α α­να­πτε­ρώ­νο­ντας τους το η­θι­κό.
Η κυ­βέρ­νη­ση Με­ντε­ρές ε­πε­χεί­ρη­σε ν’ α­πο­κρύ­ψει τη συμ­με­το­χή της στα γε­γο­νό­τα ε­νο­χο­ποιώ­ντας το α­ρι­στε­ρό τουρ­κι­κό κί­νη­μα. Α­νά­με­σα στους συλ­λη­φθέ­ντες ή­ταν κι ο Α­ζίζ Νε­σίν.
Ε­νώ υ­πο­σχέ­θη­κε α­πο­ζη­μιώ­σεις, στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα σκλή­ρυ­νε τη στά­ση της έ­να­ντι των Ρω­μιών της Πό­λης. Ε­πί­σης συ­νέ­λα­βε στις 16 Σε­πτεμ­βρί­ου 1955 τον εκ­δό­τη της “Ε­λεύ­θε­ρης Φω­νής” Αν­δρέ­α Λα­μπί­κη, που πα­ρέ­μει­νε στις στρα­τιω­τι­κές φυ­λα­κές του Χαρ­πι­γιέ γι’ αρ­κε­τό χρό­νο, χω­ρίς ε­πί­ση­μη κα­τη­γο­ρί­α ή έ­νταλ­μα.
Ε­πι­πλέ­ον 57 η­γε­τι­κά στε­λέ­χη της μειο­νό­τη­τας συ­νε­λή­φθη­σαν κι α­πε­λά­θη­καν α­πό την Τουρ­κί­α την πε­ρί­ο­δο 1957-59.
Με­τα­ξύ αυ­τών κι ο δη­μο­σιο­γρά­φος Δη­μή­τριος Κα­λού­με­νος, που εί­χε κα­τα­γρά­ψει με τον φα­κό του τα έ­κτρο­πα των Τούρ­κων.10
Τα δει­νά ό­μως των Κων­στα­ντι­νου­πο­λι­τών εί­ναι α­τέρ­μο­να. Λό­γω της νέ­ας υ­πο­τρο­πής του Κυ­πρια­κού (1963-64), α­πε­λαύ­νο­νται 12.000 Έλ­λη­νες υ­πή­κο­οι. Μα­ζί τους ε­ξα­να­γκά­ζο­νται σε φυ­γή πε­ντα­πλά­σιοι τουρ­κι­κής υ­πη­κο­ό­τη­τας. Κα­τά το διά­στη­μα αυ­τό έ­κλει­σαν 100 ε­πι­χει­ρή­σεις Ελ­λή­νων υ­πη­κό­ων με κε­φά­λαιο 500.000.000 δολλαρίων.11
Έ­κτο­τε ο Ελ­λη­νι­σμός της Πό­λης δει­νο­πα­θεί με α­πο­τέ­λε­σμα σή­με­ρα ν’ α­ριθ­μεί με­ρι­κές ε­κα­το­ντά­δες αν­θρώ­πων. 12
Σε μια ε­πο­χή που οι ι­σχυ­ροί της γης κό­πτο­νται υ­πέρ της προ­στα­σί­ας των αν­θρω­πί­νων δι­καιω­μά­των και ι­διαί­τε­ρα των μειο­νο­τι­κών, εί­ναι α­δια­νό­η­το οι Έλ­λη­νες της Πό­λης να έ­χουν ου­σια­στι­κά ε­ξα­φα­νι­στεί και να μην τους πα­ρέ­χε­ται η δυ­να­τό­τη­τα ε­πα­νε­γκα­τά­στα­σης στις πα­τρο­γο­νι­κές ε­στί­ες υ­πό συν­θή­κες α­σφά­λειας κι ε­πα­νά­κτη­σης των δη­μευ­θει­σών πε­ριου­σιών τους.

Βι­βλιο­γρα­φι­κές πα­ρα­πο­μπές
1. Σαρ­ρής, Ν. (1992), Ε­ξω­τε­ρι­κή πο­λι­τι­κή και πο­λι­τι­κές ε­ξε­λί­ξεις στην α΄ Τουρ­κι­κή Δη­­μο­κρα­τί­α, Γόρ­διος, Α­θή­να, τομ. 1ος, σ. 230.
2. Alexandris A(1992) The Greek Minority of Istanbul and Greek-Turkish relations, 1918-74, Center for Asia Minor Studies, Athens, σσ. 320-323.
– Δάμ­τσας Νι­κό­λα­ος, (19820, Η α­γω­νί­α της Κων­στα­ντι­νου­πό­λε­ως, εκ­δ. ε­φη­μερ. “Ο Πο­λί­της”, Α­θή­να, σελ. 95-99.
3. Δάμ­τσας Νι­κό­λα­ος, ό.π., σ. 117.
4. Alexandris, ό.π., σσ. 211-215 – Σαρ­ρής, ό.π., σ. 290-303.
5. Πα­πα­δό­που­λος Στεφ. (1978), Α­να­μνή­σεις α­πό την Πό­λη, ε­φημ. “Πο­λί­της”, Α­θή­να, σ. 213 – Δάμ­τσας Ν., ό.π., σ. 117.
6. Ό.π., σ. 134
7. Α­λε­ξαν­δρής, Αλ. (2.000), Ελ­λη­νορ­θό­ξη Μειο­νό­τη­τα στην Τουρ­κί­α, κε­φά­λαιο στην Εκ­δο­τι­κή Α­θη­νών, Τ. Ι­ΣΤ΄, σ. 512.
8. Ό.π., σ. 512.
9. Ό.π., σ. 512 -Δάμ­τσας Νι­κό­λα­ος, ό.π., σ. 117.
10. Α­λε­ξαν­δρής, Αλ., ό.π., σ. 512
– Α­πο­στο­λί­δης Ν. (1996), Α­να­μνή­σεις α­πό την Κων­στα­ντι­νού­πο­λη- Ει­σα­γω­γή Ν. Σαρ­ρής, Τρο­χα­λί­α, Α­θή­να, σ. 238.
– Κα­λού­με­νος, Δ, (1978), Η Σταύ­ρω­σις του Χρι­στια­νι­σμού, Βρα­βεί­ον Α­κα­δη­μί­ας Α­θη­νών, Α­θή­να.
11. Α­λε­ξαν­δρής, Α­λ, ό.π., σ. 512. Alexandris A(1992) The Greek Minority of Istanbul and Greek-Turkish relations, 1918-74, Center for Asia Minor Studies, Athens, σσ. 280-291.
-Α­λε­ξαν­δρής, Αλ., ό.π., σ. 512
12. Ό.π., σσ. 280-291 κ΄ 305-307.

Διαβάστε ακόμα: 

Τα πογκρόμ των Σεπτεμβριανών και η σχέση τους με το ζοφερό μέλλον του ελληνισμού

• Τραγική μνήμη για τον Ελληνισμό της Πόλης

• Το Πογκρόμ στην Πόλη το 1955