Η οικονομία παραπαίει. Οι πρόεδροι γελοιοποιούνται καθημερινά στους δρόμους. Η πάλαι ποτέ αγαπημένη της Νοτίου Αμερικής, η Αργεντινή, σήμερα καταρρέει. Αλλά τώρα, οι κάτοικοι του Μπουένος Άιρες παίρνουν τα πράγματα στα χέρια τους, καλλιεργώντας τα πάρκα της πόλης για να τραφούν.

Το Μπουένος Άιρες είναι μια από τις παλαιότερες και τις μεγαλύτερες πόλεις της Λατινικής Αμερικής. Περίπου 13 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν μέσα στα ευρύτερα όριά του. Η πόλη, στην μεγαλύτερή της έκταση οικοδομήθηκε τον 19^ο αιώνα, από αρχιτέκτονες που ήθελαν να μιμηθούν το Παρίσι του Βαρόνου Ωσμάν. Αργότερα, από μεταγενέστερες γενιές προστέθηκαν στα κτίρια του 19^ου αιώνα και τα γιγάντια τσιμεντένια οικοδομικά συγκροτήματα.. Σήμερα, η πόλη δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τις ευρωπαϊκές μητροπόλεις, αν και έχει περισσότερα ερείπια.

Έτσι, είναι πολύ παράξενο να βλέπει κανείς να στήνονται περιβόλια στη γωνιά ενός δημόσιου πάρκου του Σαν Κριστομπάλ, μιας γειτονιάς που απέχει μόλις 10 λεπτά με το λεωφορείο από το κέντρο της πόλης. Παραδίπλα, εκατοντάδες παιδιά παίζουν ποδόσφαιρα στα δημόσια γήπεδα. Στις τρεις μεριές του πάρκου, υπάρχουν πολυκατοικίες, ενώ από την άλλη βρίσκεται το κεντρικό παιδιατρικό νοσοκομείο της πόλης. Λίγο πιο κάτω δεσπόζει ο φουτουριστικός εφιάλτης των φυλακών «Καζέρος», που χτίστηκαν από τη στρατιωτική χούντα κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’70 και ερειπώθηκαν έπειτα από την κατάρρευσή της.

Το περιβόλι έχει έκταση 500 μέτρων και οι σειρές των λαχανικών έχουν μεταξύ τους απόσταση ενός μέτρου. Κάποτε, μια ομάδα γειτονιάς είχε αγωνιστεί για να μετατρέψει αυτή την αχρησιμοποίητη γωνιά του πάρκου σε περιβόλι. Τώρα, το περιβόλι αυτό προμηθεύει πολλά από τα «γεύματα αλληλεγγύης» που οργανώθηκαν για να αντιμετωπίσουν την οικονομική ύφεση που κυριαρχεί στη χώρα.

Για την καλλιέργεια και την συντήρηση του περιβολιού απασχολούνται 20 άτομα περίπου. Πολλές φορές, τα φυτά καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια της νύχτας. Πολλές φθορές προκαλούσαν τα αδέσποτα σκυλιά, όπως επίσης και μια νεανική συμμορία που πήγαινε εκεί για να κάνει χρήση ναρκωτικών. Πλέον, το περιβόλι περιστοιχίζεται από έναν φράκτη κατασκευασμένο από διάφορα αντικείμενα, ενώ η συμμορία έχει γίνει ιδιαίτερα φιλική από τη στιγμή που κατάλαβε ότι οι κάτοικοι δεν πρόκειται να φωνάζουν την αστυνομία κάθε φορά που εμφανίζεται εκεί γύρω.

Αν έλεγε κανείς πριν από μερικά χρόνια σ’ έναν «πορτένο», έναν κάτοικο του Μπουένος Άιρες δηλαδή, ότι θα καλλιεργούσε το δικά του λαχανικά μέσα στην πόλη, θα τον πέρναγε σίγουρα για τρελό. Παρόλο που η Αργεντινή αντιμετώπιζε για χρόνια οικονομικές δυσπραγίες –εξ’ αιτίας της ασταθούς ανάπτυξης– και ζούσε σε καθεστώς πολιτικής βίας, οι κάτοικοί της βρισκόταν σε καλύτερη θέση απ’ όλους τους άλλους Λατινοαμερικάνους. Η περιβόητη μεσαία τάξη του Μπουένος Άιρες δεν απειλούνταν ακόμα.

Πλέον, όλα αυτά είναι παρελθόν. Η ανεργία, που βρισκόταν ήδη σε πολύ υψηλά επίπεδα, έφτασε το 25%. Περισσότερο από το 50% του πληθυσμού ζουν στα όρια της φτώχειας. Με το κράτος-πρόνοιας να συρρικνώνεται ολοένα και περισσότερο και τα επιδόματα ανεργίας να εκλείπουν σταδιακά, πολλοί άνθρωποι αναγκάστηκαν να εξασφαλίσουν μόνοι την επιβίωσή τους.

Οικιακή Οικονομία

Υπάρχουν γύρω στα 450.000 «χουέρτας», δηλαδή περιβόλια, στην Αργεντινή. Τα περισσότερα από αυτά δημιουργήθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Η μέση έκταση των περιβολιών υπολογίζεται περίπου στα 100 μέτρα για τα οικογενειακά περιβόλια, 200 μέτρα για τα σχολικά περιβόλια και 1.000 μέτρα για τα κοινοτικά. Περίπου 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι τρέφονται από αυτά τα περιβόλια. Σήμερα, υπάρχουν πάνω από 5.600 σχολικά περιβόλια και 2,300 κοινοτικά. Συνολικά, 4.000 εκτάρια περιβολιού παράγουν 80.000 τόνους λαχανικών.

Για μερικά χρόνια η κυβέρνηση ευνοούσε επιφυλακτικά την ανάπτυξη των περιβολιών – χρησιμοποιώντας τα ως μια λύση για να ανακουφίσει τις δημόσιες δαπάνες. Σε εθνικό επίπεδο, υπήρχε ένα πρόγραμμα που λεγόταν «Προχουέρτα» και συνέβαλε στην ανάπτυξη των περιβολιών προσφέροντας τεχνική υποστήριξη δια μέσω του Εθνικού Ινστιτούτου για την Γεωργική Τεχνολογία. Το «Προχουέρτα» οργάνωνε επίσης και την διανομή των σπόρων στα περιβόλια. Οι τεχνικοί του Ινστιτούτου, προσπάθησαν να δουλέψουν δίχως αγρό-χημικά, προκρίνοντας τις οργανικές μεθόδους καλλιέργειας. Μια από τις πιο πρόσφατες δραστηριότητες του προγράμματος, ήταν να στήσει νέα περιβόλια σε συνεργασία με τους συλλόγους γονέων και καθηγητών. Ο σκοπός ήταν να εκπαιδευτούν τα παιδιά έτσι ώστε να συντηρούν τα περιβόλια μόνα τους και να παράγουν λαχανικά για τα κυλικεία των σχολείων τους.

Σε γενικές γραμμές, το σχέδιο «Προχουέρτα» εφαρμόστηκε σε επαρχιακές πόλεις και στα προάστια του Μπουένος Άιρες. Οι περισσότερες από τις εκτάσεις που αξιοποιήθηκαν για την καλλιέργεια των περιβολιών, ήταν ιδιωτικές.

Σήμερα, με την βαθιά κρίση που έχει χτυπήσει την οικονομία της Αργεντινής, τα «χουέρτας» έχουν αρχίσει να διεισδύουν και στο μητροπολιτικό κέντρο του Μπουένος Άιρες. Επίσης, τείνουν να αποκτήσουν και μεγαλύτερη πολιτική σημασία. Οι πιο θερμοί υποστηρικτές του θεσμού, συμμετέχουν στις ομάδες γειτονιάς του κινήματος «Kick them all out» που ανέτρεψε δυο πρωθυπουργούς κατά το 2001 και στο ισχυρές, αντικυβερνητικές οργανώσεις ανέργων. Το αγωνιστικό Κίνημα Άνεργων Εργατών (MTD) έχει δημιουργήσει μια σειρά μεγάλων περιβολιών στα νότια και τα δυτικά προάστια της πόλης. Αυτά, παρέχουν στο δίκτυο του κινήματος φαγητό. Πολλές άλλες οργανώσεις ακολουθούν τις ίδιες τακτικές.

Τόσο οι ομάδες γειτονιάς όσο και τα δίκτυα ανέργων δίνουν μεγάλη έμφαση στην αυτονομία που τους επιτρέπουν τα «χουέρτας» από την ίδια την κυβέρνηση. Επίσης, προβάλλουν την συνεργατική και αυτοδιαχειριστική φύση αυτών των θεσμών. Ακόμα πιο ριζοσπαστικές οργανώσεις, πηγαίνουν ένα βήμα παραπέρα: Θεωρούν τα περιβόλια αυτά ως την εμβρυακή μορφή οργάνωσης μιας νέας κοινωνίας που θα βασίζεται στις αρχές μιας αυτοδιάθετης και κοινοτιστικής άμεσης δημοκρατίας.

Στην περιοχή «Parque Patricios» του Μπουένος Άιρες συνάντησα τον Πέπε, έναν άνεργο μαραγκό που έσκαβε με τους γείτονές του ένα νέο περιβόλι σε αχρησιμοποίητη, δημόσια γη. Ταυτόχρονα, σύντροφοι του Πέπε έκαναν κατάληψη σ’ ένα διπλανό κτήριο. «Έχουμε εκατομμύρια ανέργων και πάρα πολύ γη», λέει ο Πέπε, «Γιατί να πάρω άδεια από την κυβέρνηση;»

Πολλοί ακτιβιστές αναζητούν σ’ όλη την έκταση του Μπουένος Άιρες χώρο για να εγκαταστήσουν νέα περιβόλια. Συνήθως, επιλέγουν αχρησιμοποίητη ιδιωτική και δημόσια γη ή, όπου είναι απαραίτητο, ανοιχτούς, δημόσιους χώρους όπως τα πάρκα.

 

Η απειλή της κατεστημένης πολιτικής.

Η τοπική κυβέρνηση τηρεί διφορούμενη στάση απέναντι στον θεσμό αυτό. Πολλά τοπικά συμβούλια θεωρούν ότι τα «χουέρτας» ανακουφίζουν τις δημόσιες επιδοτήσεις. Άλλοι, υποστηρίζουν ότι είναι καλύτερο να έχουν τους ακτιβιστές απασχολημένους στη δουλειά παρά στις διαδηλώσεις.

Αλλά πολλοί άλλοι τοπικοί παράγοντες, θεωρούν τα «χουέρτας» ως μια άμεση απειλή –ιδιαίτερα εάν αυτά εξαπλωθούν στις αδρανείς ιδιωτικές περιουσίες ή στις δημόσιες εκτάσεις που προβλέπεται να αξιοποιηθούν από γιγάντια κυβερνητικά προγράμματα. Ως αποτέλεσμα, οι αρχές συχνά εκβιάζουν με έξωση πολλούς καταληψίες ή ακολουθούν τακτικές διχασμού της τοπικής κοινότητας.

Για παράδειγμα, η ομάδα γειτονιάς της Σαβέντρα, ένα προάστιο στα βόρεια του Μπουένος Άιρες, κατέλαβε μια έκταση για να οργανώσει το περιβόλι της. Η απάντηση της τοπικής κυβέρνησης ήταν να δωρίσει την ίδια έκταση στους «καρτονέρος» – τους ανθρώπους που επιβιώνουν συλλέγοντας χαρτί από τα σκουπίδια και πουλώντας το για ανακύκλωση. Σκοπός αυτής της κίνησης ήταν να προκαλέσει εντάσεις ανάμεσα στα δυο στρατόπεδα. Ευτυχώς, οι «καρτονέρος» και οι ακτιβιστές των «χουέρτας» κατάφεραν να συνεννοηθούν και να χρησιμοποιήσουν τη γη από κοινού.

Σε εθνικό επίπεδο, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ενδιαφέρεται να συγκρατήσει την τοπική αυτοδιοίκηση σε «πελατειακά» πλαίσια. Πρόκειται για την κλασσική πρακτική κομμάτων σαν αυτό του Εντουάρντο Δουάλδε. Έτσι, από τη μια πλευρά, η κυβέρνηση προσπαθεί να συγκρατήσει τις τοπικές δραστηριότητες στα πλαίσια της τοπικής κυβέρνησης και των τοπικών κομματικών επιτροπών. Από την άλλη, διατηρεί και προωθεί εκείνα τα δίκτυα διανομής τροφίμων που ελέγχονται από την ίδια.

Πολλές από αυτές τις κυβερνητικές οργανώσεις συνεργάζονται με μεγάλες επιχειρήσεις που τους παρέχουν τεράστιες ποσότητες σόγιας –η οποία είναι γενετικά τροποποιημένη. Επίσης, πραγματοποιούν καμπάνιες με σκοπό να αντικαταστήσουν στη διατροφή των φτωχών νοικοκυριών το γάλα και το κρέας με παρόμοια προϊόντα.

Ενώ τέτοιες προσπάθειες ανακουφίζουν προσωρινά πολλούς πολίτες από την πείνα, τείνουν να ενισχύσουν την εξάρτηση από την κυβέρνηση ενώ ταυτόχρονα, στηρίζουν τα δίκτυα των μεγάλων εταιριών γενετικής γεωργίας: Εισάγουν γενετικά τροποποιημένες τροφές στο διαιτολόγιο των πελατών τους, δίχως οι ίδιοι να γνωρίζουν τις μακροπρόθεσμες συνέπειες που έχουν αυτές στην υγεία τους.

Αλλά, οι ακτιβιστές του κινήματος της «Χουέρτα», δηλώνουν ότι δεν περιμένουν τίποτα από τα δίκτυα αρωγής της κυβέρνησης. Εξ’ άλλου, θέλουν να την ανατρέψουν. Επίσης, δηλώνουν, ότι δεν θέλουν να θέσουν τους εαυτούς τους στην υπηρεσία των μεγάλων επιχειρήσεων γενετικής γεωργίας μιας και θεωρούν ότι αυτές έχουν λεηλατήσει τη χώρα τους. Για αυτούς τους ανθρώπους, τα περιβόλια εκφράζουν την ελπίδα για την υγιεινή διατροφή και την αυτοδιαχείριση των καθημερινών αναγκών. «Μ’ αυτόν τον τρόπο», λέει ο Πέπε, «Δεν χρειάζεται να ζητήσω από κανέναν την άδεια για να φάω».

* Ο Μπέν Μπλάκγουελ είναι ανεξάρτητος ρεπόρτερ με έδρα του το Μπουένος Άιρες.