(επιμέλεια μετάφρασης και έκδοσης: Νίκος Βαλκάνος) Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2024
του Σπύρου Αραβανή από την ιστοσελίδα poiein.gr
Η καρδιά μου δεν χτυπάει πια
ρέει σαν ποτάμι.
Κολύμπα
κολύμπα
πήδα
ταλαντεύσου
στο αγκίστρι.
Ψάχνω για παπούτσια
ψάχνω για πόδια.
Φωνητική του πόνου
μεταγραφή της μνήμης
στίξη του θανάτου
γραμματική της αγάπης.
Η ζωή είναι σύμπτωση
ο θάνατος είναι σύμπτωση
η αγάπη είναι νομοτέλεια.
Το λιωμένο μανταρίνι τ’ ουρανού
λιώνει όπως η καρδιά.
Έπεσα σε κόμμα της δικής μου πρότασης
κι όσο ταλαντεύομαι εδώ
σαν λέξη – ψάρι
βάλτε για χατίρι μου μια τελεία.
* * *
Ο Κύριος των δασών τυλίγεται απαλά
τη δροσιά
σαν βελούδινη κάπα.
στάζουν τα δάκρυά Του από τα φύλλα
παίρνει μια ακόμα ανάσα
η αναπνοή Του βαριά
σαν καπνιστή.
Ο Κύριος του αυτόματου εκτοξευτή
χειροβομβίδων
είναι λιγομίλητος
δεν σκέφτεται περιττά
ο λόγος Του σκληρός
σαν ξεραμένη γη
η αγκαλιά του καυτή
σαν υψικάμινος
η προσευχή Του διαρκεί ακριβώς τριάντα δύο λέξεις
σε σύντομες ή μακρές ριπές
και τα μαλλιά Του πέφτουν
σαν λεπτά αγκαθωτά κλαδιά αγριοτριανταφυλλιάς.
Ο Κύριος του ύπνου
αιφνίδιος
σαν καλοκαιριάτικη βροχή
σε αφήνει μόνο
σβήνει τις λέξεις
με διορθωτικό
και γράφει καινούριες
με τη δυσανάγνωστη γραφή
των γιατρών.
Κατεβαίνω στο κελί του πυροβολείου
ανάβω ένα κερί χαρακώματος[1]
για τα ψηλά τα φυλλοβόλα δέντρα
για τις βαθιές χαράδρες και τις φυσικές κοιλότητες
για την πρωινή πάχνη
και γελάει ο Κύριος ο αληθινός.
* * *
Εκεί ψηλά όπου εσύ κυριαρχείς
Ετοιμάζω την έφοδο στον ουρανό
Για να γλιτώσω τα βασανιστήρια
‘Οταν ο ουρανός ανοίξει το στόμα του.
Θα καταρτίζω σχέδια μακρόπνοα
Για στρατό και πυρομαχικά
Θα μετρώ σιγανά μέχρι το εκατό
Εκεί ψηλά όπου εσύ κυριαρχείς.
Δεν θα με περιμένεις δεν θ’ αποκοιμηθείς
Σφραγισμένη και ονειροπόλα
Θα σε γαργαλάνε τα χόρτα και τα θηρία
Τα καλοκαίρια και οι χειμώνες, τα καλοκαίρια και οι χειμώνες.
Θεέ μου πίστεψε σε μένα
Πάρε με μακριά
Πάνω απ’ τον αστερισμό της τρέλας
Θεέ μου πίστεψε σε μένα
Φύλαξέ με
Πάνω απ’ τον αστερισμό της τρέλας
Θεέ μου, πίστεψε σε μένα.
Η πλαγιά απότομη δύσκολο να την
ανεβείς
Θα μαζέψω τις δυνάμεις που μου μένουν
Αλλά η ομίχλη σκεπάζει την αστροφεγγιά
Σε προστατεύει σαν τρούλο αγιασμένο.
Θα κρυφτώ στα γαλακτερά στρώματα
και στη γλυκιά, αχνιστή ομίχλη
Καλοκαίρι και χειμώνας μαζί μου
Θα ετοιμάσω προσεκτικά το σχέδιό μου.
Ναρκοπέδια και παγίδες μπροστά
Η πλαγιά απότομη, δύσκολο να την ανεβείς.
Θα μετρώ σιγανά μέχρι το εκατό
Εκεί ψηλά που εσύ κυριαρχείς.
Εκεί ψηλά όπου εσύ κυριαρχείς
Ετοιμάζω την έφοδο στον ουρανό
Για να γλιτώσω τα βασανιστήρια
Όταν ο ουρανός ανοίξει το στόμα του.
* * *
Διέσχιζα δεντροστοιχίες
και χωράφια με ηλιοτρόπια
κρυβόμουν πίσω τους
ήμουν ευγνώμων σε κάθε μα κάθε φυτό
γινόμουν σκιά
σταματούσα
και καμιά φορά
άρχιζαν να μου μιλάνε
η λαλιά τους βαθιά και βραχνή
και λέγαν:
χα-χα-χα
τι κάνεις εδώ
ξέρεις ότι
ο ήλιος είναι προδότης
και ο άνεμος κρύβεται στο υπόγειο
και τα σύννεφα είναι ακίνητα
σαν τα κέρινα ομοιώματα στο Μουσείο της Μαντάμ Τισό;
Άκουγα προσεκτικά
κοιτάζω κάτω —
τα πόδια μου γίνανε βλαστοί
πιάνω το πρόσωπο μου
και πέφτουν σπόροι ξεραμένοι και άδειοι
παιδιά, να μείνω μαζί σας
ρωτάω τα ηλιοτρόπια
μα δεν πήγες πουθενά
μου κάνουν αυτά.
Πού ’ναι τα όνειρά μου;
Πού ’ναι τα όνειρα μου;
Πού ’ναι τα όνειρα μου;
Δες, κρύβονται στα χαρακώματα.
Θα γυρίσουμε από τη μάχη
κουρασμένοι και άδειοι
τι να βάλω
ρωτώ του άλλους
βάλε εκείνο από την ταινία Fightclub
μου κάνουν
κι απ’ τα παράθυρα
ηχείδυνατά:
Where is my mind;
Where is my mind;
Where is my mind;
Πού ’ναι τα όνειρα μου;
Πού ’ναι τα όνειρα μου;
Πού ’ναι τα όνειρα μου;
Φωνάζω μ’ όλη μου τη δύναμη.
σιγά, παιδί μου,
σιγά,
έρχεται η απάντηση.
(*) Δεντροστοιχίες: πολύ σημαντικό στοιχείο των συγκρούσεων στις απέραντες πεδιάδες της Ουκρανίας. Είναι η σειρά των δέντρων που λειτουργεί σαν διαχωριστικό μεταξύ των χωραφιών, κάτι σαν τις δικές μας «γράνες» (ας θυμηθούμε τη «Μάχη της γράνας» του Κολοκοτρώνη), αλλά και ως ανάχωμα για πλημμύρες και ανεμοφράκτης. Στον πόλεμο λειτουργεί ως καραούλι και κρυψώνα των πολεμιστών. Δύσκολο να αποδοθεί… Έβαλα τη λέξη σε ανάρτηση στο FB και πήρα διάφορες λέξεις, με πιο ευφάνταστη του Τάκη Δρεπανιώτη: «δεντροτειχία» με έψιλον γιώτα! Ανέσυρα και τη λέξη που μου είχε δώσει ο φίλος μου ο Σπύρος από την Κανδήλα Αρκαδίας: «νόμος», από το νέμω, στενή διαχωριστική λωρίδα ανάμεσα στα χωράφια, κάτι σαν νεκρή ζώνη συνόρων, όπου εκεί οι πιο φτωχοί αγρότες καλλιεργούσαν, ελεύθερα από ιδιοκτησία, λίγο κριθάρι ή σιτάρι… (Σ.τ.Ε.)
*********************************************************************************************
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ (*)
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ ΑΝΤΡΙΙ ΣΑΒΕΝΚΟ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΗΣ:
ΝΙΚΟΣ ΒΑΛΚΑΝΟΣ
ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ 2024
Οι «ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ» δεσμεύονται, μετά την κάλυψη των εξόδων εκτύπωσης και των δικαιωμάτων στους Ουκρανούς εκδότες, να διαθέσουν τα έσοδα από τις πωλήσεις του βιβλίου, κατά το ήμισυ: α) στο «ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΞΙΜ ΚΡΙΒΤΣΟΒ», για την προβολή του έργου του Μαξίμ, και β) στο τυπογραφείοτου Χάρκοβου «FACTOR DRUK», που καταστράφηκ εολοσχερώς από στοχευμένο ρωσικό πύραυλο, στις 24 Μαΐου 2024, ως συμβολή στην επαναλειτουργία του.
(*) ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Αυτή η έκδοση είναι η συλλογική, εθελοντική πράξη αλληλεγγύης και τιμής στην Ουκρανική Αντίσταση, αποδίδοντας στα ελληνικάτον λόγο ενός εμβληματικού εκπροσώπου της μέσααπό τη φωτιά της μάχης. Με τους στίχους αυτού του γενναίου παιδιού φτιάξαμε μια ανοιχτή γραμμή. Είχαμε να κάνουμε με πολεμικό υλικό, «λέξεις σφαίρες», όπως είναι ο τίτλος άλλου βιβλίου στο οποίο μετείχε. Και ταυτόχρονα λέξεις τρυφερότητας και σαρκασμού που βγάζουν τη γλώσσα στο θάνατο. Δύσκολο το εγχείρημα,με τον ήχο των σειρήνων να ηχεί ανάμεσα στις αράδες. Γι’ αυτό επιλέξαμε τη συλλογική αντιμετώπιση κιόχι την ανάθεση σε έναν, ίσως πιο επαρκή μεταφραστή. Η διαδικασία που ακολουθήσαμε: Τα περάσαμε εφτά χέρια, που λένε οι μπογιατζήδες: Πρώτο χέρι η απόδοση από τις μεταπτυχιακές φοιτήτριες και απόφοιτους του «Προγράμματος της Νεοελληνικής Φιλολογίας του Εθνικού Πανεπιστημίου«Ταράς Σεβτσένκο» του Κιέβου (που διευθύνει ο καθηγητής Αντρίι Σαβένκο), από την Ντιάνα Ρομάνκοστην Αθήνα και από τον Αντρίι Σαβένκο, συντονιστή της μεταφραστικής ομάδας.
(Το Εθνικό Πανεπιστήμιο «Ταράς Σεβτσένκο» τουΚιέβου έχει μακρά παράδοση στις νεοελληνικές σπουδές. Εδώ εργάστηκαν ερευνητές όπως ο Αντρίι Μπιλέτσκι και η Τετιάνα Τσερνισόβα, οι οποίοι προσπάθησαν να αναβιώσουν τη ρουμέικη διάλεκτο τωνΕλλήνων της Αζοφικής, η καθηγήτρια Νίνα Κλιμένκο που δημιούργησε τη δική της επιστημονική σχολή και τη σύνταξη των πρώτων δίγλωσσων λεξικώντης ελληνικής και ουκρανικής γλώσσας. Στο πανεπιστήμιο λειτουργεί το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών και Πολιτισμού «Αντρίι Μπιλέτσκι», το οποίο, εκτός από την έρευνα, υλοποιεί ένα πρόγραμμα μεταφράσεων νεοελληνικής λογοτεχνίας, ιδίως έργωντου Καβάφη, του Σεφέρη και του Παπαδιαμάντη, ταοποία είδαν το φως χάρη στους νεοελληνιστές του Κιέβου). Δεύτερο, η επιμέλεια του συντονιστή. Τρίτο η δική μου επιμέλεια με υποστηρικτική χρήση της ΑΙ και πολύτιμων λεξικών σαν το Αντιλεξικό του Βοσταντζόγλου που αποδίδει πολλαπλές αποχρώσειςμιας έννοιας. Τέταρτο, αυτή η «κίτρινη» εκδοχή επέστρεφε στον Αντρίι για βεβαίωση ότι οι νέες επιλογές δεν απομακρύνονταν από το πρωτότυπο. Σιγά σιγά γινόταν όλο και πιο συγκροτημένο το ιδιόλεκτο του Μαξίμ και κυρίως η χειροτεχνική λάξευση των λέξεων και ο ήχος της αλληλουχίας τους.Εμμείναμε σε μία μία από τις βασικές λέξεις καιστην απόδοσή τους. Κάναμε Zoom συναντήσεις, που κάποιες φορές διακόπτονταν από τις σειρήνες. Ξανά ένα ακόμα διπλό χέρι για να φύγει κάθε κίτρινο και το σύνολο των ποιημάτων το ξαναείδαμε με την Ντιάνα (που τελείωσε τη Φιλοσοφική της Αθήνας και ζει εδώ 14 χρόνια), σε δύο 12ωρες συναντήσεις μας. Την τελική απόδοση στις επιλογές είχε ο Ε.τ.Ε. Αυτόν βαρύνει και η ευθύνη για όποιες αστοχίες στην επιλογή των λέξεων ή την προσαρμογή τους στη ρίμα και τον εσωτερικό ρυθμό του ποιήματος. Κρατήσαμε τη στίξη και τη διαμόρφωση της πρωτότυπης έκδοσης και προσθέσαμε στο τέλος κάθε ποιήματος διευκρινιστικές υποσημειώσεις, που σημειώνονται με (*).
Επιπλέον του υλικού που υπάρχει στην πρωτότυπη ουκρανική έκδοση, προσθέσαμε:
α) το αρχικό «ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ» με το ποίημα του Ελύτη,
β) μετά το σώμα των ποιημάτων το «ΣΑΝ ΕΠΙΛΟΓΟΣ –Οι δύο τελευταίες μέρες» (το τελευταίο ποίημα, το ποίημα του Βασίλ Στους, η τελευταία ανάρτηση στο facebook, η τελευταία φωτογραφία,
γ) «ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ» (μόνο στα ελληνικά, με πληροφορίες που απευθύνονται πιο πολύ στον Έλληνα αναγνώστη), στο οποίο περιλαμβάνονται: «Αυτοβιογραφικό του Μαξίμ», «Λόγια των αγαπημένων του» (Ολένα, Ίγορ, Βαλέριι, Αναστασία), «Λέξεις και σφαίρες– ένα απανθρακωμένο βιβλίο», «Από τη δολοφονημένη Αναγέννηση στη Μαχόμενη Αντίσταση – Κατάλογος Πεσόντων».
Το αγαπήσαμε αυτό το γενναίο παιδί! Μας πόνεσε αυτός ο τρυφερός και ταυτόχρονα σκληρός πολεμιστής, με όλα τα ροκ χαρακτηριστικά της νέας γενιάς, που ζωντανεύει το δικό μας πολύτιμο παιδί του δικού μας Μετώπου του’40, τον Γιώργο Σαραντάρη. Κυκλοφορούσε ζωντανός ανάμεσά μας, κάποιους μήνες τώρα μέχρι να πάρει τη μορφή ενός βιβλίου. Ευχή μας να χωρέσει σε μια παλάσκα του μετώπου καινα δώσει λόγο υποστήριξης σε έναν ακόμα αναποφάσιστο, στη δική μας χώρα, για το μεγαλείο αυτής της Αντίστασης…
Η συνεργατική μεταφραστική ομάδα αποτελείταιαπό τους:
Δάρια Γάισινα
Μαρία Καζάντσεβα
Μικόλα Κοσίτσκιι
Νταρίνα Νεβμερζίτσκα
Ναταλία Νοβίνσκα
Αναστασία Οσταπτσούκ
Ντιάνα Ρομάνκο
Αντρίι Σαβένκο
Ίννα Σμάροβοζ
Νίκος Βαλκάνος
******************************************************************************************
Η ποίηση στα χαρακώματα, με μακριά ιστορία στην παγκόσμια λογοτεχνία, παίρνει τη μορφή ενός δικού μας παιδιού σήμερα, του Μαξίμ. Γεννήθηκε στις 22 Ιανουαρίου του 1990, στο Ρίβνε, και σκοτώθηκε στην πρώτη γραμμή του μετώπου, κοντά στοΧάρκοβο, στις 7 Ιανουαρίου του 2024, στα οριστικά 33 του. Σπούδασε στο «Εθνικό Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας και Ντιζάιν» του Κιέβου. Πήρε ενεργό μέρος στην «Επανάσταση της Αξιοπρέπειας» του Μεϊντάν το 2014 και πήγε εθελοντής στην «Εθνική Φρουρά της Ουκρανίας». Μετά την εισβολή κατατάχτηκε στις Ένοπλες Δυνάμεις και πολέμησε στην πρώτη γραμμή. «Δεν έμοιαζε με πολεμιστή, ήταν σαν τον Χριστό με αυτόματο», λέει ο φίλος και εκδότης του. Εγκλωβίζει στους στίχους του αυτό το φιλοσοφικό «εξαίφνης», που αναποδογύρισε τη ζωή των ανθρώπων στην Ουκρανία σε μια μέρα. Αποκαθιστά μια νέα σχέση πολυτιμότητας με τα καθημερινά πράγματα και κυρίως με τηφύση, που μέσα από το παραθυράκι της πολεμίστρας του αποκτά ένα νέο υπερκόσμιο φως. Χιούμορ και σαρκασμός απέναντι στον θάνατο, τρυφερότητα και φως. Πρόλαβε να δει το βιβλίο του τυπωμένο, το 2023. Ένα μεταθανάτιο βιβλίο, «Στο ναρκοπέδιο της μνήμης: Ημερολόγια, δοκίμια, ιστορίες», με ανέκδοτα κείμενά του, μόλις βγήκε από τις ίδιες εκδόσεις. Τα ποιήματά του έγιναν τραγούδια, μπήκαν σε συλλογές, τιμήθηκαν με βραβεία, αλλά κυρίως έγιναν σύμβολο της Ουκρανικής Αντίστασης.
5 ΙΑΝΟΥΑΡΊΟΥ 2024
ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΊΟ ΠΟΙΗΜΑ
Στις 5 Ιανουαρίου 2024, δύο μέρες πριν σκοτωθεί στο μέτωπο, ο Μαξίμ Κριβτσόβ έγραψε στα χαρακώματα και ανέβασε στο facebook το τελευταίο ποίημά του, που έγινε εμβληματικό για την ουκρανική Αντίσταση.
* * *
Το κεφάλι μου θα κυλάει από πατουλιά σε
πατουλιά
σαν πέτρα που κυλάει
ή σαν μπάλα
τα χέρια μου ξεριζωμένα
θα γίνουν μενεξέδες την άνοιξη
τα πόδια μου
σκυλιά θα ξεσκίζουν και γατιά
το αίμα μου
θα βάψει τον κόσμο σε νέα απόχρωση κόκκινου
pantone «ανθρωποαίμα»
τα κόκκαλά μου
θα φάει η γη
φτιάχνοντας σκελετό
το τσουρουφλισμένο μου όπλο
θα σκουριάσει
το καλό μου
τη στολή παραλλαγής και τον εξοπλισμό μου
θα τα δώσουν στους νεοσύλλεκτους
μακάρι γρήγορα να έρθει η άνοιξη
επιτέλους
να γίνω
μενεξές.
[1]Χειροποίητο κερί που χρησιμοποιείται από στρατιώτες στα χαρακώματα για φωτισμό και θέρμανση. Είναι συχνά φτιαγμένο από ανακυκλωμένα υλικά, όπως λίπος ή κερί, και μπορεί να ανάβει εύκολα.
