Φίλιππος Κουτσαφτής: Όχι! Δεν είναι συμπτωματική. Νομίζω ότι μέσα από αυτή την ταινία, μέσα από τη διαδρομή αυτής της ταινίας, κανείς αναγνωρίζει και την δική του αγωνία γι’ αυτό που συμβαίνει σήμερα. Και το οποίο, σε τελευταία ανάλυση, δεν εκφράζεται μ’ έναν τρόπο… Αυτό είναι το πιο δυσάρεστο σύμπτωμα. Δεν εκφράζεται ούτε πολιτικά ούτε μέσω της Τέχνης.
Α.Δ.: Αυτοί, που όπως λέτε “αναγνωρίζουν την δική τους αγωνία”, πόσο ανιδιοτελείς είναι;
Φ.Κ.: Δεν νομίζω ότι όλοι είναι τόσο ιδιοτελείς… Σίγουρα όλοι είμαστε ιδιοτελείς. Παρ’ όλα αυτά όμως δεν μπορούμε να κάνουμε αυτή τη γενίκευση…
Α.Δ.: Βρίσκετε δηλαδή ότι υπάρχουν αντιστάσεις;
Φ.Κ.: Υπάρχουν αντιστάσεις που δεν εκφράζονται. Δεν εκφράζονται μέσα από ένα πολιτικό σχήμα.
Α.Δ.: Δηλαδή αν εκφράζονταν μέσα από πολιτικό σχήμα…
Φ.Κ.: Δεν εκφράζονται πρώτα-πρώτα μέσα απ’ την εποχή… Τώρα αν θα μπορούσαν να εκφραστούν μ’ έναν τρόπο… δεν ξέρω.
Α.Δ.: Αν δεν μπορούν οι πολίτες μιας χώρας μ’ έναν τέτοιο πολιτισμό, να εκφραστούν με κάποιο τρόπο, τότε με την αμερικανοποίηση που επέρχεται τι θα απομείνει;…
Φ.Κ.: Αυτό είναι ένα μεγάλο ζήτημα. Εδώ θα πρέπει να δημιουργήσουμε αυτές τις μικρές εστίες αντίστασης που μπορεί να είναι και σε ατομικό επίπεδο. Δεν μιλώ για συλλογικό επίπεδο. Δεν είμαι σε θέση να προτείνω. Πρέπει ν’ αντισταθεί κανείς. Νομίζω ότι αυτό που λετε, λίγο-πολύ, στοιχειοθετεί την επιτυχία που είχε αυτή η ταινία. Οι άνθρωποι που αναγνωρίζουν αυτά τα πράγματα δεν είναι σε θέση αυτή την στιγμή να έχουν μια πιο ενεργό δράση ή κάτι άλλο. Απ’ όσο γνωρίζω ούτε στην Ευρώπη υπάρχει κάτι τέτοιο…
Α.Δ.: Δεν θα έπρεπε να έχουμε περισσότερες απαιτήσεις από την Ελλάδα; Τι να μας δώσει η Ευρώπη;
Φ.Κ.: Το λεω γιατί επί δεκαετίες αλληθωρίζαμε προς την Ευρώπη, προσπαθώντας να μιμηθούμε αυτά που κάνουν οι άλλοι, για να διαπιστώσουμε ότι οι απαντήσεις πολλών πραγμάτων βρίσκονται ή εκπορεύονται από εδώ.
Α.Δ.: Θεωρείτε την κινηματογραφική Τέχνη ως αμεσότερο εργαλείο αντίστασης όσον αφορά την προσέγγιση του κοινού;
Φ.Κ.: Η αλήθεια είναι αυτή. Θεωρώ ως πιο μαγική Τέχνη τον κινηματογράφο.
Α.Δ.: Σε πιο σημείο βρίσκεται ο κινηματογράφος σήμερα στην Ελλάδα;
Φ.Κ.: Επειδή δεν γίνονται θεαματικά άλματα, υπάρχει η κατάσταση που υπήρχε χρόνια με κάποιες μικροενδείξεις αισιοδοξίας. Όλ’ αυτά βασίζονται στην ατομική προσπάθεια. Γιατί αν το γενικό κλίμα δεν ευνοεί, αποτελεί ως ένα βαθμό άλλοθι. Από κει και πέρα υπάρχει η προσωπική και ατομική ευθύνη του καθενός να κάνει ό,τι γίνεται σωστότερα. Και από κει και πέρα αυτά θα βρουν μια θέση. Αν βρουν…
Α.Δ.: Πέρα από την προσωπική ευθύνη, πρωταρχικό ρόλο δεν παίζει η Παιδεία;
Φ.Κ.: Τώρα ήλθαμε στα ουσιαστικά ζητήματα. Προφανώς όλ’ αυτά είναι ζήτημα παιδείας. Από εκεί εκπορεύονται όλα.
Θέλω όμως να πω ό,τι έξω από την ευθύνη της Πολιτείας, απέναντι στη διατήρηση της Μνήμης, της Ιστορίας, της Παιδείας, υπάρχει και η προσωπική ευθύνη του καθενός. Αυτό πρέπει να δούμε. Απ’ τη μια μεριά είναι το ένα, απ’ την άλλη το άλλο. Γιατί λίγο-πολύ έχουμε βολευτεί στο ότι “αφού το Κράτος είναι έτσι, ε! δεν πειράζει. Ας σκεφθεί πρώτα αυτό και… εντάξει!!”. Είναι ένα άλλοθι. Και αφού ξέρουμε ότι μιλάμε για ένα σύστημα που “μπάζει” ούτως ή άλλως, μπορεί να καλύψει κανείς ένα μέρος των πραγμάτων πίσω απ’ αυτό. Αυτό όμως οδηγεί σ’ ένα επίπεδο αναλγησίας που μπορεί να συγχωρεί κανείς πάρα πολλά πράγματα. Και σε ατομικό επίπεδο και σε συλλογικό.
Α.Δ.: Να έλθουμε λίγο στην Αγέλαστο Πέτρα; Ποιο ήταν το “κέντρισμα” που σας έκανε επί δέκα χρόνια να καταγράφετε τις κινήσεις του Παναγιώτη Φαρμάκη; Το άτομο ή αυτό που έκανε;
Φ.Κ.: Εγώ πήγαινα για την πόλη, κατ’ αρχήν. Όταν συνάντησα για πρώτη φορά τον Π. Φαρμάκη, ήταν για μένα αποκαλυπτική η μορφή του, η παρουσία του και όλο αυτό που έκανε. Παράλληλα τον παρακολουθούσα μέχρι να αποκτηθεί η εμπιστοσύνη, ώστε να έχουμε μια συνεργασία ως ένα βαθμό. Ήταν πάρα πολύ σπουδαία μορφή.
Α.Δ.: Και την αναδείξατε…
Φ.Κ.: Ως ένα σημείο! Η αξία της προσωπικότητός του ίσως υπερβαίνει αυτό που μπόρεσα να δώσω. Αν η Ελευσίνα υπέφερε όλ’ αυτά ήταν κυρίως από την ιδιοτέλεια. Ήταν ένας χώρος που τον εκμεταλλεύτηκαν στο μέγιστο. Αυτός ήταν ένας άνθρωπος στον αντίποδα όλων αυτών. Ένας άνθρωπος ο οποίος δούλεψε χωρίς ιδιοτέλεια. Δεν ενδιαφέρθηκε να κερδίσει, να ζήσει απ’ όλο αυτό το πράγμα, με τη ζωή που έκανε, το σκοπό που είχε βάλει.
Αν προσπαθήσει κανείς να φτιάξει το πορτραίτο του, τον μειώνει! Υπήρξε πολύ σπουδαία προσωπικότητα. Και, βέβαια, ελάχιστα εκτιμητέος στην πόλη. Έτσι γίνεται πάντα.
Α.Δ.: Όμως είναι μια ελπίδα ότι υπήρξε αυτός ο άνθρωπος. Δεν είναι γέννημα της φαντασίας…
Φ.Κ.: Ναι, ναι, είναι μια ελπίδα ότι υπήρξε. Είναι μια μορφή ανθρώπου που θα μπορούσε να έρχεται από ένα μακρινό παρελθόν.
Α.Δ.: Πως εκφράστηκε το ενδιαφέρον για την Αγέλαστο Πέτρα; Με ποιο τρόπο, και από ποιους.
Φ.Κ.: Υπήρξαν άνθρωποι που γράψανε… Αλλά το πιο συγκινητικό είναι από μεριάς των νέων, που γράφανε στο Ιντερνέτ.
Α.Δ.: Είχε ανταπόκριση στην Ελευσίνα;
Φ.Κ.: (σκέφτεται) Ξέρω ότι έχει αυξηθεί ο αριθμός των επισκεπτών στον Αρχαιολογικό χώρο.
Α.Δ.: (επιμένω) Υπήρξε ενδιαφέρον από την Πολιτεία ή έστω από άλλους φορείς;
Φ.Κ.: Κοιτάξτε, δεν είναι το πρόβλημα τι έχει κάνει το Κράτος ή τι μέλλει να κάνει το Κράτος για την Ελευσίνα ή για την κάθε Ελευσίνα. Είναι το τι κάνουμε εμείς.
Α.Δ.: Δηλαδή εσείς εστιάζετε το πρόβλημα στο άτομο…
Φ.Κ.: (διστάζοντας για λίγο) Ναι. Ένα θέμα είναι ότι δεν έχει αποκατασταθεί ο Αισχύλος στην πόλη αυτή. Τη γενέτειρά του. Αυτό είναι το ζήτημα. Και ένα άλλο θέμα είναι πόσο εμείς διαβάζουμε τον Αισχύλο. Εκεί δεν έχει σχέση το Κράτος. Πρέπει να το δούμε και σε σχέση με την ευθύνη των κυβερνώντων αλλά και σε σχέση με την ατομική ευθύνη. Σε κάθε περίπτωση, όμως, θα έλεγα ότι η Ελευσίνα είναι ένας καθρέφτης της Ελλάδας. Εκεί αναγνωρίζει κανείς καλά τις επιλογές που κάναμε ως κοινωνία, όχι ως Πολιτεία –να μην περιορίσουμε την ευθύνη στους Κυβερνώντες– αλλά ως Κοινωνία.
Α.Δ.: Αυτό δεν είναι πολιτικό θέμα; Μια βασική αιτία που δημιούργησε αυτές τις καταστάσεις δεν ήταν η εσωτερική μετανάστευση;
Φ.Κ.: Αν το δούμε ποσοτικά το θέμα, οι ευθύνες της Πολιτείας είναι σαφώς πολύ μεγαλύτερες. Αν όμως σταματήσουμε μόνο εκεί, έχουμε βρει τον δαίμονα και απλώς τον ξορκίζουμε. Δεν υπάρχει καμία ευθύνη για κανέναν από εμάς.
Α.Δ.: Δεν είναι η γνώση που δημιουργεί την ευθύνη; Αλλά τη γνώση ποιος την παρέχει;
Φ.Κ.: Η Πολιτεία κατ’ αρχήν και η ατομική μας επιλογή αφ’ ετέρου. Δεν απαλλασσόμεθα, θέλω να πω. Ίσα-ίσα, θέλω να εντοπίσω ότι το ποσοστό της ευθύνης του καθενός μας είναι επίσης πολύ υψηλό. Απέναντι σε όλα.
Α.Δ.: Σκοπεύετε να κάνετε κάτι παρόμοιο για άλλη περιοχή της Ελλάδας;
Φ.Κ.: Όχι. Θα ήθελα να δω και πιο σύνθετα πράγματα.
Α.Δ.: Όπως παραδείγματος χάριν;
Φ.Κ.: Κάνω ένα φιλμ για την Κρήτη. Για το Μινωικό ανάκτορο της Ζάκρου. Είναι ένα φιλμ πάνω στον Μινωικό πολιτισμό και κυρίως ένα πορτραίτο του αρχαιολόγου που το ανακάλυψε, ο οποίος λεγόταν Νικόλαος Πλάτων. Θέλω να πω, δηλαδή, ότι δεν έχει νόημα, για μένα τουλάχιστον, να εφαρμόσω μηχανικά έναν τρόπο αναπαραγωγής της ίδιας ματιάς. Μπορεί να γυρνάει κανείς γύρω από το ίδιο θέμα, με μια έννοια, αλλά δεν μπορεί ν’ αναπαράγει κανείς το ίδιο έργο.
