Σε… «λαβύρινθο» ο Ερντογάν

Αγώνα «στήθος με στήθος» μεταξύ του «Ναι» και του «Όχι» φαίνεται πως θα έχουμε στο τουρκικό δημοψήφισμα για την προτεινόμενη συνταγματική αναθεώρηση. Καθώς η ημερομηνία της… ανάστασης του σουλτανικού συστήματος στην Τουρκία πλησιάζει, είναι εξαιρετικά χρήσιμο να προσεγγίσουμε συγκεντρωτικά τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων αναφορικά με την πρόθεση ψήφου.

Πρέπει εξ αρχής να τονίσουμε κάποια πράγματα σχετικά με τον «λαβύρινθο» των δημοσκοπήσεων για το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου. Πρώτα απ’ όλα ότι ο Ερντογάν, για να επικρατήσει, πρέπει να λάβει το 51% των ψήφων και ότι, στην περίπτωση της Τουρκίας, το δημοψήφισμα είναι δεσμευτικό. Αυτό όμως δεν θα εμποδίσει τον Ερντογάν να επικαλεσθεί… δάκτυλο Γκιουλέν ή στημένο αποτέλεσμα ώστε να απορρίψει ενδεχόμενο αρνητικό αποτέλεσμα για εκείνον ή ακόμα και να προσφύγει στις κάλπες για να ανατρέψει το αποτέλεσμα αυτό.

Αντίστοιχα το ενδεχόμενο νοθείας της εκλογικής κάλπης θεωρείται κάτι παραπάνω από βέβαιο. Ωστόσο μιλάμε για την Τουρκία. Εκεί είτε πρέπει να συμφωνείς με τον Ερντογάν είτε να διαφωνείς με τους… αντιπάλους του.

Σαφώς, όπως αποδείχθηκε και στο πρόσφατο παρελθόν με τις αμερικανικές εκλογές, οι δημοσκοπήσεις δεν αποτελούν σίγουρο τρόπο για την πρόβλεψη του τελικού αποτελέσματος. Ειδικά στην περίπτωση της Τουρκίας, εύλογα θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί αν είναι δυνατόν, εξαιτίας των διώξεων από το καθεστώς Ερντογάν, Τούρκος πολίτης – που ζει στη χώρα – να απαντήσει θετικά στο ερώτημα αν θα ψηφίσει «Όχι» στη συνταγματική αναθεώρηση.

Άλλο μεγάλο ερώτημα είναι εκείνο που σχετίζεται με τις εταιρείες δημοσκοπήσεων και πού πρόσκεινται πολιτικά. Οι φιλοκυβερνητικές εταιρείες παρουσιάζουν θρίαμβο του «Ναι», ενώ οι αντιπολιτευόμενες πανωλεθρία του νυν προέδρου.

Σίγουρα όλα τα παραπάνω είναι παράγοντες που πρέπει να λάβουμε υπόψη για την εξέταση του εν λόγω ζητήματος. Τα δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως «οδικός χάρτης» στην αποκρυπτογράφηση των τάσεων της τουρκικής κοινωνίας καθώς και για τους παράγοντες που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση.

Χρήσιμο είναι να αναφερθεί πως πριν από λίγες εβδομάδες έρευνα της τουρκικής δημοκοπικής εταιρείας Konda διαπίστωσε πως το ποσοστό των αναποφάσιστων παραμένει πολύ υψηλό, περίπου 5% – 7%, ενώ ένα 3% – 5% των ψηφοφόρων δεν αισθάνεται έτοιμο να ψηφίσει. Στην ίδια δημοσκόπηση φάνηκε πως η τουρκική κοινωνία παραμένει βαθιά διχασμένη, σε ποσοστό της τάξης του 65%, και άρα η στάση του υπόλοιπου 35% θα έχει καθοριστικό ρόλο για την έκβαση του εκλογικού αποτελέσματος.

Ενδιαφέρον έχει σε αυτό το σημείο να υπογραμμιστεί ξανά πως τα μέλη του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP) του Ντεβλέτ Μπαχτσελί και των Γκρίζων Λύκων διαφωνούν με την απόφαση του ηγέτη τους να συνταχθεί με τη γραμμή Ερντογάν για την επανίδρυση του «σουλτανάτου».

Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας της Konda, οι μισοί ψηφοφόροι του ΜΗΡ ετοιμάζονται να απορρίψουν την πρόταση για συνταγματική αναθεώρηση. Την ίδια στιγμή ένα ποσοστό της τάξης του 15% δεν έχει ακόμα αποφασίσει τι θα ψηφίσει. Ποσοστό που δεν είναι μικρό, αν αναλογιστεί κάποιος ότι συνολικά η εκλογική δύναμη του MHΡ κυμαίνεται σε ένα ποσοστό της τάξης του 10% – 15%.

Μάλιστα αρκετές είναι οι δημοσκοπήσεις που όλο το περασμένο διάστημα έχουν παρουσιάσει ανάλογη εικόνα. Μια κοινωνία βαθιά διχασμένη, αποτέλεσμα της πολιτικής πόλωσης που έχει κλιμακωθεί από την αποτυχημένη προσπάθεια πραξικοπήματος στην Τουρκία τον Ιούλιο του 2016. Ενδιαφέρον έχει το ότι από 20 δημοσκοπήσεις που έγιναν το περασμένο χρονικό διάστημα στην Τουρκία οι 12 προβλέπουν την ήττα Ερντογάν, αλλά οι άλλες οκτώ προβλέπουν την επικράτησή του.

Πρόσφατη έρευνα της εταιρείας Gezici Research – η οποία είναι γνωστή για τον κεμαλικό προσανατολισμό της – έκανε μια ενδιαφέρουσα πρόβλεψη αναθεωρώντας τις δημοσκοπήσεις που δημοσίευσε στα τέλη του περασμένου Δεκεμβρίου. Τότε η Gezici Research σε έρευνά της υποστήριζε πως το 58% των Τούρκων δεν θέλουν αλλαγή σε προεδρικό σύστημα έναντι 42% που θα ψήφιζαν «ναι».

Τώρα η νέα έρευνα της εταιρείας προβλέπει πως το «Όχι» θα λάβει ένα ποσοστό της τάξης του 51%, κυρίως επειδή το 45% των ψηφοφόρων της ηλικιακής ομάδας 18 – 27 δεν σκοπεύει να προσέλθει στις κάλπες.

Χαρακτηριστική είναι και η δημοσκόπηση που δημοσίευσε πριν από έναν μήνα η αντιπολιτευόμενη εφημερίδα «Cumhuriyet», όπου, σε δείγμα 4.600 ατόμων, το «Όχι» συγκέντρωνε το 56,4% και το «Ναι» 43,6%. Είναι γεγονός πως οι αρχικές δημοσκοπήσεις έδειχναν τεράστια διαφορά μεταξύ των δύο αποτελεσμάτων. Ωστόσο οι πιο πρόσφατες έρευνες δείχνουν πως η ψαλίδα έχει αρχίσει να κλείνει.

Ενδεικτικά, η δημοσκόπηση με ημερομηνία 29 Μαρτίου της Sonar Τουρκίας – της οποίας ο ιδρυτής ήταν υποψήφιος βουλευτής του ΜΗΡ – έδωσε 49% στο «Ναι» και 51% στο «Όχι». Αντίστοιχα η δημοσκόπηση της εταιρείας Konsensus – η οποία απομακρύνθηκε από τις διασυνδέσεις που είχε με το ΑΚΡ μετά τις διαδηλώσεις στο πάρκο Gezi το 2013 – έδωσε στα δύο αποτελέσματα παρεμφερή ποσοστά.

Από όλες τις δημοσκοπήσεις που δημοσιεύονται αξίζει να σταθούμε σε αυτές μιας συγκεκριμένης εταιρείας. Πρόκειται για τη δημοσκοπική εταιρεία ORC, η οποία από πολλούς θεωρείται ως η πλέον ανεξάρτητη εταιρεία δημοσκοπήσεων στην Τουρκία, αν και φέρεται να έχει ιδρυθεί από συμπαθούντες το Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα.

H ΟRC είναι η μόνη εταιρεία που από τις δημοτικές εκλογές του Μαρτίου 2014 δίνει αποτελέσματα πολύ κοντά στο πραγματικό εκλογικό αποτέλεσμα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως κάτι τέτοιο θα γίνει αναγκαστικά και στο δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου.

Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη έρευνα της ORC, που διενεργήθηκε από τις 24 έως τις 27 Μαρτίου σε δείγμα 2.740 ατόμων, σε 30 περιφέρειες της Τουρκίας το «Ναι» λάμβανε το 55,4% και το «Όχι» το 44,6%.

Χαρακτηριστική είναι και η δημοσκόπηση που δημοσίευσε στα μέσα Φεβρουαρίου αναφορικά με την πρόθεση ψήφου στο δημοψήφισμα στις τρεις μεγάλες πόλεις της χώρας: Άγκυρα, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη. Με εξαίρεση τη Σμύρνη, η οποία είναι παραδοσιακό προπύργιο του κεμαλισμού, τα ποσοστά του «Ναι» στις άλλες περιοχές ξεπερνούσαν το 53%, το «Όχι» έφτανε το 38,1% και οι αναποφάσιστοι ήταν γύρω στο 10%.

Τέλος, η πιο πρόσφατη έρευνα είναι αυτή που έρχεται από το… εξωτερικό και συγκεκριμένα από το Λονδίνο και την Qriously για λογαριασμό τουρκικού ερευνητικού ινστιτούτου. Η δημοσκόπηση δημοσιοποιήθηκε στις 30 Μαρτίου και προέβλεψε τη «σαρωτική» επικράτηση του «Ναι» με ποσοστό της τάξης του 61,4% έναντι 38,6% για το «Όχι».

Πολλά ειπώθηκαν από μέσα ενημέρωσης αναφορικά με τον τρόπο διεξαγωγής της έρευνας, ωστόσο, όπως σημειώνουν διεθνείς αναλυτές, η Qriously ήταν μια από τις λίγες δημοκοπικές εταιρείες που προέβλεψαν σωστά το αποτέλεσμα του Brexit, του ιταλικού δημοψηφίσματος καθώς και των ολλανδικών εκλογών.

Με τόσο μεγάλο αριθμό αναποφάσιστων γίνεται αντιληπτό πως το τι θα αποφασίσουν να κάνουν τελικά θα έχει καθοριστικό ρόλο στο αποτέλεσμα της ψηφοφορίας. Αρκετοί είναι οι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν το αποτέλεσμα της κάλπης ακόμη και την τελευταία στιγμή. Πριν από λίγες μέρες ο πρωθυπουργός Μπιναλί Γιλντιρίμ ανακοίνωσε την ολοκλήρωση της «Ασπίδας του Ευφράτη», της «στρατιωτικής επιχείρησης» στη Συρία.

Ο συριακός «βάλτος» έγινε προσπάθεια να παρουσιαστεί ως επιτυχία του τουρκικού στρατού, ώστε η όποια δυσαρέσκεια να μην μεταφραστεί σε ψήφο διαμαρτυρίας κατά του Ερντογάν.

Επιπλέον αρκεί να θυμηθούμε πως από τον περασμένο Ιούλιο η Τουρκία βρίσκεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και σχεδόν όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται με προεδρικά εκτελεστικά διατάγματα για να καταλάβουμε ότι, ακόμη και λίγες ώρες πριν από το δημοψήφισμα, ο Ερντογάν μπορεί να κάνει ό,τι θέλει. Ακόμα και να το ακυρώσει μπορεί, αν κρίνει πως υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις «κατά της ασφάλειας των Τούρκων πολιτών» την ημέρα της ψηφοφορίας.

Μεγάλο «αγκάθι» που θα επηρεάσει το εκλογικό αποτέλεσμα παραμένει το Κουρδικό. Ήδη από την περασμένη εβδομάδα ο Ερντογάν επισκέφτηκε το Ντιγιάρμπακιρ – άτυπη πρωτεύουσα των Κούρδων της χώρας – και μιλώντας στα… κουρδικά καταδίκασε την «τρομοκρατία» του ΡΚΚ, στο οποίο καταλόγισε διασυνδέσεις με τον Φετουλάχ Γκιουλέν. «Ναι, χίλιες φορές» είπε στα κουρδικά.

Μέσα από την κίνησή του να μιλήσει κουρδικά φαίνεται πως προσπαθεί να κατευνάσει την κουρδική εκλογική βάση του ΑΚΡ καθώς και να προσεταιριστεί ψηφοφόρους του φιλοκουρδικού Κόμματος Δημοκρατίας των Λαών (HDP), του οποίου οι πρόεδροι παραμένουν προφυλακισμένοι από τις 4 Νοεμβρίου 2016. Ωστόσο, αναφορικά με το Κουρδικό, ο Ερντογάν έχει να κρατήσει λεπτές ισορροπίες ώστε να μην δυσαρεστήσει τον Μπαχτσελί, με τον οποίο έχει συνασπιστεί υπέρ του «Ναι».

Αν ο Ερντογάν τον δυσαρεστήσει, τότε μπορεί να στραφεί στο… πέλαγος για εξισορρόπηση των απωλειών.

Απ’ όλα αυτά γίνεται αντιληπτό πως η τουρκική κοινωνία είναι και θα παραμείνει βαθιά διχασμένη και πολωμένη. Για το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου είναι η πρώτη φορά στην πρόσφατη πολιτική ιστορία της Τουρκίας που κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το αποτέλεσμα. Ή που κανείς δεν μπορεί να κάνει μια εκτίμηση με μεγαλύτερη σιγουριά.

Ή μάλλον μπορούμε να είμαστε σίγουροι μόνο για ένα πράγμα: όποιο και να είναι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, μετά την 16η Απριλίου η Τουρκία, όπως την ξέρουμε, θα πάψει να υπάρχει.

Οι πολιτικές εξελίξεις στη χώρα μετά το δημοψήφισμα θα είναι ραγδαίες, ανεξάρτητα από το τελικό αποτέλεσμα. Εξ άλλου δεν είναι καθόλου σίγουρο πως ο Ερντογάν θα αποδεχθεί το «Όχι», αν αυτό επικρατήσει.

Επιπλέον το σύστημα της Τουρκίας έχει αρχίσει να γίνεται και με τη «βούλα» δικτατορικό, χωρίς να χρειάζεται ένα δημοψήφισμα το οποίο να αναβιώνει την παντοδυναμία του μοναδικού και παντοδύναμου παντισάχ.

Ένα ακόμη σίγουρο είναι πως, ό,τι και να υπάρχει στη γείτονα μετά το δημοψήφισμα, οι διεκδικήσεις απέναντι στην Ελλάδα και την Κύπρο θα μείνουν ίδιες και ίσως να ενταθούν.